بخشی از مقاله
چکیده
فشار خون اساسی، سومین علت مرگ و میر و یکی از مهمترین علل اصلی ناتوانی مزمن در دنیا است. هدف از پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی درمان گروهی مدیریت استرس بر فشارخون بیماران زن مبتلا به فشارخون بود. به منظور انجام این پژوهش، 30 بیمار زن مبتلا به فشار خون که به شیوه تصادفی ساده انتخاب شدند در 2 گروه آزمایشی 15 - نفر - و کنترل 15 - نفر - قرار داده شدند. روش پژوهش آزمایشی بود. ابزارهاي مورد استفاده عبارت بود از دستگاه فشار سنج جیوه اي. گروه آزمایش طی 8 جلسه تحت درمان گروهی مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاري قرار گرفتند. داده هاي حاصل با استفاده از آزمون تحلیل واریانس مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد درمان گروهی مدیریت استرس می تواند فشارخون بیماران زن مبتلا به فشارخون را در پس آزمون و پیگیري کاهش دهد. بنابراین می توان علاوه بر درمانهاي دارویی از مداخلات روانشناختی جهت بهبود بیماران مبتلا به فشار خون استفاده نمود.
کلید واژه ها: فشارخون؛ گروه درمانی؛ مدیریت استرس
مقدمه
فشار خون از مهمترین علل اصلی ناتوانی مزمن دنیاست که سیري مزمن و پیشرونده دارد این بیماري، مهمترین مسئله سلامت عمومی در کشورهاي جهان و سومین علت مرگ انسان ها در سراسر دنیاست. سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که حدود 600میلیون نفر در دنیا مبتلا به پرفشاري خون هستند و سالانه 5/7 میلیون نفر در نتیجه ي ابتلا به آن و عوارض حاصل از آن جان خود را از دست می دهند - سازمان بهداشت جهانی،. - 2006 درچهارمین ویرایش تجدیدنظرشده راهنماي آماري و تشخیصی اختلالات روانی - ل1سبعسقحخ - فشارخون به عنوان یکی از بیماریهاي روان تنی که از عوامل روانشناختی تاثیر می پذیرد طبقه بندي شده است - نیکخو و هامایاك،. - 1388عمدهترین راه درمان فشارخون دارو میباشد، لیکن با گذشت زمان بروز عوارض جانبی نامطلوب این قبیل داروها - خواب آلودگی، سرگیجه و مشکلات نعوظی - از یکسو و رشد رویکردهاي رفتاري از سوي دیگر باعث گردید تا بسیاري از پژوهشگران براي درمان پرتنشی اساسی در جستجوي درمانهاي غیردارویی برآیند - دیویسون و کرینگ،. - 1388 مداخلات غیردارویی درکنار درمانهاي پزشکی، مخصوصاً در مورد افرادي که علایم و نشانهها در اثر عوامل هیجانی و روانشناختی شروع و یا تشدید میشوند، مؤثر واقع میشوند - جارسولد،. - 2002طیف وسیعی از درمان هاي روانشناختی مانند مدیریت استرس، کنترل خشم ، بازسازي شناختی ، درمانهاي شناختی-رفتاري، پسخوراند زیستی در بهبود سلامت روان و کنترل فشارخون این بیماران مؤثر بوده است - دیویسون و کرینگ،. - 1388 یکی از درمان هاي روانشناختی درمان شناختی-رفتاري مدیریت استرس است این درمان، به مجموعه اي از درمانهاي مدیریت استرس اطلاق می شود که بر رویکرد شناختی-رفتاري متمرکز است. این برنامه به شیوه شناختیرفتاري انواع گوناگون آرمیدگی، بازسازي شناختی، آموزش اثربخشی مقابله اي، مدیریت خشم و آموزش ابراز وجود را ترکیب کرده است - آنتونی،آندرسون و شندرمن،. - 2009 پژوهش هاي بسیاري حاکی از اثربخشی مدیریت استرس بر کاهش فشارخون است - آلبرایت،اندراسی و بروکول،1991، یانگ و کتلر1996، فلاح زاده،. - 1382 بنابراین با توجه به بالا بودن شیوع پرفشاري خون در ایران و با توجه اینکه انجام درمانهاي روانشناختی حداقل بصورت همزمان با درمانهاي دارویی بهبودي را تسریع و پایدارتر می کند پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مدیریت استرس بر فشار خون سیستولیک و دیاستولیک زنان مبتلا به فشار خون انجام شده است.
روش
شرکت کنندگان و طرح پژوهش
طرح این پژوهش از نوع نیمه تجربی و به صورت پیش آزمون، پس آزمون و پیگیري همراه با گروه کنترل بود که هر دو گروه سه نوبت مورد اندازه گیري قرار گرفتند . - در هر نوبت اندازه گیري فشارخون، از هر بیمار 3 بار اندازه گیري انجام گرفت و میانگین آنها در روشهاي آماري مورد استفاده قرار گرفت - . جامعه آماري این پژوهش کلیه بیماران زنی بودند که در سال 1390 به مرکز درمانی تحقیقاتی حضرت صدیقه طاهره - س - شهر اصفهان مراجعه کرده و تشخیص فشارخون گرفتند. ازاین میان، بیمارانی که داراي ضوابط ورود - مونث،30تا55 سال، دیپلم به بالا، داراي فشار خون اولیه خفیف - 110-90 - ومتوسط - - 160-140 و فاقد معیارهاي خروج - بیماري جسمی و روانی قابل توجهی که نیاز به دارو یا رژیم خاصی دارد مثل دیابت نداشته باشد، بیش از دو جلسه غیبت نکند - بودند، از روي لیست بیماران 30 نفر به صورت تصادفی - قرعه کشی - به عنوان نمونه مقدماتی انتخاب و به طور تصادفی - قرعه کشی - در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. هر کدام از گروهها به تفکیک شامل 15 نفر بود.کفایت حجم نمونه با روش مقدماتی آماري بررسی شد.در ادامه پس از گرفتن رضایت نامه کتبی، ارزیابی هاي پیش آزمون اجرا شد.
میانگین سنی گروه آزمایش 46 و گروه کنترل 44 سال بود. تحصیلات هر دو گروه در سطح دیپلم، همگی خانه دار و متاهل بودند
ابزار
دستگاه فشارسنج جیوه اي:این دستگاه فشارخون را بر حسب میلیمتر جیوه اندازهگیري میکند.
شیوه اجرا
پس از اجراي پیش آزمون، گروه آزمایش در حین پژوهش و گروه کنترل نیز به منظور رعایت ملاحظات اخلاقی، پس از اتمام پژوهش، تحت درمان گروهی قرار گرفتند. درمان گروهی مدیریت استرس در این پژوهش، طی 8 جلسه هفتگی یک ساعته اجرا شد. این جلسات در محل مرکز درمانی تحقیقاتی صدیقه طاهره - س - اصفهان برگزار شد و بلافاصله پس از جلسه پایانی، اعضاي دو گروه تحت ارزیابی هاي پس آزمون قرار گرفتند. هم چنین، 2 ماه پس از آخرین جلسه آموزش هم ارزیابی هاي پیگیري انجام گرفت. داده هاي مطالعه با استفاده از نرم افزار کذ ححبح و با روش تحلیل واریانس با اندازه گیري مکرر، مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفت.
جلسات درمانی: جلسه اول شامل معرفی برنامه/ استرس زاها و پاسخ هاي استرس/ آرمیدگی عضلانی تدریجی براي 16 گروه ماهیچه اي/اندازه گیري فشارخون. جلسه دوم تاثیرات استرس/ استرس و آگاهی/ تمرین افزایش آگاهی از نشانه هاي جسمی استرس/ آرمیدگی عضلانی تدریجی براي 8 گروه ماهیچه اي، جلسه سوم، تنفس دیافراگمی/ آرمیدگی عضلانی تدریجی براي 4 گروه ماهیچه اي/ تصویرسازي و آرمیدگی/ارتباط افکار و هیجانات/ تمرین قدرت فکر. جلسه چهارم، تنفس دیافراگمی همراه با تصویرسازي/ آرمیدگی عضلانی تدریجی منفعل همراه با تصویرسازي مکان خاص/ تفکر منفی و تحریفات شناختی/ افکار منفی و رفتارها/ تمرین شناسایی افکار منفی. جلسه پنجم یکپارچه سازي آرمیدگی/ معرفی آموزش خودزاد و تمرین خودزاد براي سنگینی و گرما/ تفاوت بین خودگویی منطقی و غیر منطقی/ تمرین جایگزینی افکار منطقی. جلسه ششم، آموزش خودزاد براي ضربان قلب، تنفس، شکم و پیشانی/ تعریف مقابله/ انواع مقابله هاي کارآمد و ناکارآمد/ بحث در مورد راهبردهاي مقابله اي. جلسه هفتم، منطق آموزش خودزاد همراه با تصویرسازي و خود القایی/ مراقبه نور خورشید/ گامهاي مقابله موثر/ تمرین مقابله کارآمد/ تکنیک نرم کردن براي استرس زاهاي طاقت فرسا/ تمرین نرم کردن. جلسه هشتم، حالات بدنی مراقبه/ تمرین مراقبه مانترا/مراقبهشمارشتنفس/حلمسئله/ برنامه مدیریت استرس شخصی/ اندازه گیري فشار خون.
نتایج
میانگین و انحراف معیار متغیرهاي پژوهش در جدول 1 قابل مشاهد است.
جدول .1 میانگن و انحراف معیار متغیرهاي پژوهش
اثربخشی مدیریت استرس بر فشار خون سیستولیک و دیاستولیک زنان مبتلا به فشار خون از تحلیل واریانس مکرر استفاده شد. نتایج آزمون نشان داد که بین نمره هاي پیش آزمون، پس آزمون و پیگیري فشار خون سیستولیک زنان در گروه هاي آزمایش و کنترل تفاوت معنی داري وجود دارد. - 0/0001ش ب12/35چً - میزان تأثیر این مداخله درمانی 0/55 است یعنی 55 درصد واریانس نمره ، مربوط به تأثیر مداخله درمانی است. همچنین نتایج نشان داد که که بین نمره هاي پیش آزمون، پس آزمون و پیگیري فشار خون دیاستولیک زنان در گروه هاي آزمایش و کنترل تفاوت معنی داري وجود دارد. - 0/0001ش ب23/25چً - . ضریب اتا 0/45 نشان می دهد که 45 درصد واریانس نمرات، مربوط به تأثیر مداخله درمانی است.
بحث
در پژوهش حاضر سعی شد تا با آموزش تکنیک هاي مختلف مدیریت استرس، کاهش فشار خون را مورد هدف قرار دهد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی مدیریت استرس بر فشارخون زنان داراي فشار خون انجام شد. نتایج حاکی از آن بود که مداخله درمانی مدیریت استرس باعث کاهش فشار خون سیتولیک و دیاستولیک در زنان مبتلا به فشارخون، در هر دو مرحله پس آزمون و پیگیري شده است. این یافته تائید دیگري بر کارآمدي روش مدیریت استرس در درمان فشارخون است. . آلبرایت،اندراسی و بروکول،1991،یانگ و کتلر،1996، فلاح
