بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه تأثیر دور آبیاري و مقادیرمختلف کودهاي شیمیایی و آلی در مراحل مختلف رشد بر عملکرد و اجزاي عملکرد چاي ترش، آزمایش مزرعهاي در ایرانشهر سال 1394 اجرا شد. آزمایش بهصورت کرتهاي خردشده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل دور آبیاري - 7،14 و 21 روز - بهعنوان عامل اصلی و سطوح مختلف کود به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که فواصل آبیاري بر تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در هر کپسول، تعداد بذر در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت - HI - معنیدار بود. نتایج نشان داد که تیمارهاي 14 و 21 روز با 56/708 و 75/621 کیلوگرم در هکتار کاسبرگ خشک و 0/12 و 0/10 کیلوگرم بر مترمکعب آب مصرفی، به ترتیب کمترین و بیشترین عملکرد و مصرف آب را دارند. به نظر میرسد که به علت کمبود آب در منطقه، تیمار دور 14 روز آبیاري، بیشترین تولید کاسبرگ را در منطقه ایرانشهر داشته است.
کلمات کلیدي: چاي ترش، راندمان مصرف آب و فاصله آبیاري.
مقدمه
چاي ترش با نام علمی - Hibiscus sabdariffa L - از مهمترین و قدیمیترین گیاهان دارویی تیره پنیرکیان میباشدکه عمدتاً به منظور استفاده از مواد مؤثره حاصل از آن در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی در طب سنتی مورد استفاده فراوان داشته است. این گیاه میتواند در مناطق خشک و نیمهخشک ایران در شرایط کمبود آب و با حاصلخیزي کم خاك، حائز اهمیت فراوانی باشد. چاي ترش گیاهی یکساله و یا دوساله است که در مناطق گرمسیري و نیمه گرمسیري کشت میشود - تندال،. - 1986 این گیاه بومی قاره آفریقا است و کشت این گیاه در سراسر هند، آفریقا، بخشی از آسیا، آمریکا، استرالیا - کوبلی، - 1968 و تقرباًی در تمام کشورهاي گرمسیري مانند عربستان سعودي، مالزي، تایلند، فیلیپین، ویتنام، سودان، مصر، مالی و مکزیک گزارششده است - رائو، . - 1996 به منظور رفع نیازهاي فزاینده به داروهاي گیاهی، گیاهان دارویی باید به صورت زراعی کشت شوند. کشت گیاهان دارویی باعث تولید مواد خام دارویی با کیفیت یکنواخت و خصوصیات شناخته شده میگردد. از سوي دیگر، تأمین مواد اولیه براي صنایع داروسازي نیاز به افزایش تولید محصول در واحد سطح دارد که علمیترین و اقتصاديترین روش دستیابی به این مهم، افزایش کارایی نهادههاي مورد استفاده در زراعت گیاهان دارویی میباشد . - Rizzalli, et al., 2002 - کشت یک گیاه دارویی از نظر اقتصادي وقتی مقرون به صرفه است که تولید متابولیتهاي ثانویه آن به حد مطلوب رسیده باشد. با شناخت عوامل محیطی مؤثر در تولید و انتخاب ارقام گیاهی مناسب میتوان به حداکثر مقدار محصول دستیافت - امید بیگی، - 2005 تنش آبی مهمترین عامل مؤثر بر عملکرد گیاهان زراعی به ویژه در زراعتهاي آبی واقع در مناطق خشک و نیمه خشک است. بهینهسازي مدیریت آبیاري به خاطر کمبود آب همراه با انتخاب گیاهان زراعی مناسب براي کشت از اهمیت خاصی برخوردار است - قنبري و همکاران،. - 2007 نجفی - 2001 - در بررسی اثر رژیمهاي مختلف آبیاري بر خصوصیات کیفی بذر اسفرزه - Plantago ovata Forsk - طی دو سال زراعی، رژیمهاي آبیاري 14،7، 21 و 28 روزه را مورد مطالعه قرار داده و نتیجه گرفت که رژیمهاي مختلف آبیاري هیچگونه تأثیر معنیداري بر روي میزان موسیلاژ بذر نداشتند، اما بیشترین مقدار تورم بذر در هر دو سال آزمایش مربوط به دور آبیاري 14 روز بود. تأثیر رژیمهاي مختلف آبیاري بر وزن هزار دانه اسفرزه در سال اول معنیدار شد و بیشترین وزن هزار دانه مربوط به دور آبیاري هفت روز بود. کوچکی و همکاران - 2006 - نشان دادند که با افزایش فواصل آبیاري 10 - ،20 و 30 روز - ارتفاع، وزن خشک ساقه، وزن خشک کل، تعداد انشعابهاي فرعی در مترمربع، تعداد چتر در مترمربع، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در انشعاب اصلی، تعداد کل چتر در انشعاب فرعی، تعداد چترك در چتر، وزن هزار دانه و عملکرد دانه رازیانه روند کاهشی داشت. هدف از این تحقیق، مطالعه اثرات تنش آبی در سطوح مختلف کود دامی و شیمیاییبر گیاه چاي ترش بود.
مواد و روشها
این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی و آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایرانشهر - اراضی شهدراز - در سال 1394 اجرا گردد. این منطقه داراي تابستانی گرم و خشک و سوزان می باشدکه حداکثر درجه حرارت در تابستان 48 درجه سانتیگراد بالاي صفر و در زمستان به 2 میرسد. بادهاى بارانآور موسمی در فصل تابستان و بادهاى بارانآور غربی در فصل زمستان در این منطقه موجب ریزش پراکنده باران میشوند. ابتدا زمین موردنظر انتخاب و قبل از کاشت چاي ترش، نمونهبرداري از خاك مزرعه از عمق 30 -0 سانتیمتر انجام شد و تجزیههاي فیزیکی و شیمیایی بر روي آن انجام گرفت. کلاس بافت خاك مزرعه مورد آزمایش شنی میباشد. این تحقیق بهصورت طرح کرتهاي خردشده1 در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مساحت 850 مترمربع انجام شد. تیمارهاي فواصل آبیاري به عنوان فاکتور اصلی2 در سه سطح قرار گرفتند که شامل: I1 - دور آبیاري 7 روز - ، I2 - دور آبیاري 14 روز - و I3 - دور آبیاري 21 روز - بودند. مقدار آب آبیاري در هر بار براي تمامی تیمارها یکسان در نظر گرفته شد 30 - میلیمتر ارتفاع آب آبیاري در هر بار آبیاري - . فاکتور فرعی3 مقادیر مختلف کود دامی پوسیده و شیمیایی رایج در پنج سطح می باشد که شامل:
100:F1 درصد کود دامی 20 - تن در هکتار - ، 75 : F2 درصد کود دامی 25 + درصد کود شیمیایی - معادل تجزیه کود دامی - ، 50 : F3 درصد کود دامی 50 + درصد کود شیمیایی - معادل تجزیه کود دامی - ، 25 : F4 درصد کود دامی 75 + درصد کود شیمیایی - معادل تجزیه کود دامی - و 100 :F5 درصد کود شیمیایی بودند و بهطور تصادفی در داخل کرتها توزیع شدند. در تیمار کود شیمیایی، کودهاي فسفر، پتاسیم و نیمی از کود نیتروژن قبل از کشت بهصورت ردیفی در زیرخط کاشت قرار گرفتند و مابقی کود نیتروژن بهصورت سرك در زمان قبل از گلدهی اعمال گردید. کود دامی قبل از کاشت و آمادهسازي زمین در مزرعه پخش و با خاك مزرعه مخلوط شد. زمین آزمایشدر بهار شخم نسبتاً عمیق خورده و بهمنظور خرد کردن کلوخهها دیسک زده شد. پس از دیسک زدن، جوي و پشتهها به کمک دستگاه شیار ساز با فاصله بین ردیف 75 سانتیمتر - روي ردیفهاي 50 سانتیمتري - ایجاد شدند؛ و کرتهاي فرعی با ابعاد 3×4 متر 12 - مترمربع - ، تعیین گردید ابعاد هر بلوك 53×6 متر - مساحت 328 مترمربع - میباشد؛ که هر کرت فرعی شامل 4 ردیف کاشت فاصله بین بلوكها - تکرارهاي - آزمایش یک متر و بین کرتهاي فرعی از یکدیگر 0/5 متر بهمنظور جلوگیري از تداخل تیمار آبیاري، در نظر گرفته شد. چون گیاه چاي ترش به شرایط غرقابی حساس است، بنابراین کاشت بر روي پشتهها و بهصورت هیرم کاري انجام شد. در هر فاصله 2 تا 3 عدد بذر در عمق کاشت 3-5 سانتیمتر قرار داده شد. پسازآنکه عملیات کشت به پایان رسید بلافاصله نسبت به آبیاري مزرعه اقدام شد تا بذور رطوبت موردنظر را جذب و بهسرعت تولید جوانه نمایند. بذر مصرفی از رقم سابداریفا به میزان 3 کیلوگرم در هکتار و با تراکم حدود 2/6 بوته چاي ترش در مترمربع کشت شد. کلیه عملیات کاشت، داشت و برداشت در زمان مناسب و مطابق معمول منطقه انجام میشود. مبارزه با علفهاي هرز بهصورت دستی - وجین با استفاده از فوکا - در سه مرحله صورت گرفت. ویژگیهاي تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در هر کپسول، تعداد بذر در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت و وزن خشک کاسبرگها - گرم در مترمربع - در انتهاي مرحله رسیدگی روي 10 بوته که پس از حذف اثرات حاشیه به طور تصادفی از هر کرت انتخابشده بودند، مورد اندازهگیري قرار گرفتند .مقایسه میانگینها در سطح احتمال پنج درصد و با آزمون چند دامنهاي دانکن انجام شد. تمام محاسبات آماري با استفاده از نرمافزارهاي SAS انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر دور آبیاري بر ارتفاع بوته، قطر ساقه و در سطح 1 درصد و تعداد شاخههاي فرعی و ارتفاع اولین شاخه فرعی از سطح خاك در سطح 5 درصد معنیدار بود - جدول . - 1
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس مربوط به اثر دور آبیاري و نوع کود مصرفی بر صفات مورفولوژیکی چاي ترش
تأثیر دور آبیاري بر ارتفاع بوته معنیداري بود - P≤0/05 - بهطوريکه با کاهش فواصل آبیاري ارتفاع بوته افزایش یافت. دور آبیاري بر تعداد شاخههاي فرعی معنیدار بود بیشترین تعداد شاخه در بوته از دور آبیاري 14 روز و کمترین آن از دور آبیاري 21 روز به دست آمد. دور آبیاري 14 روز باعث رشد رویشی بهتر، توسعه کانوپی و درنتیجه استفاده بهتر از تشعشع خورشید و فتوسنتز بالاتر میشود و درنهایت شاخههاي فرعی بیشتري تولید شد.
