بخشی از مقاله
چکیده
طی سالیان اخیر پدیده ریزگردها و یا بعبارت بهتر طوفانهای گرد و خاک به یکی از مشکلات عمده کشور تبدیل شده است که علاوه بر کاهش کیفیت هوا تأثیر سوئی بر سلامت جامعه دارد. ریزگردها با رسوب بر اندامهای گیاهی و همچنین کاهش میزان نور رسیده به آنها تأثیر زیادی در کاهش عملکرد محصولات زراعی دارد. به همین منظور آزمایشی بصورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه در سال زراعی -94 1393 به انجام رسید، تیمار آبیاری بعنوان فاکتور اصلی در 2 سطح شامل آبیاری تکمیلی در مرحله غلاف دهی و دیم در کرتهای اصلی قرارگرفتند و اعمال ریزگردها بعنوان عامل فرعی در کرت های فرعی قرار گرفت. اعمال ریزگردها بصورت محلول پاشی - اسپری کردن - بود و تیمارهای آن شامل: - 1 - شاهد - بدون هیچ گونه تیماری - - 2 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله رویشی، - 3 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله غلاف دهی، - 4 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله پرشدن غلاف، - 5 - شستشو در اواخر مرحله رویشی، - 6 - شستشو در اواخر مراحل غلافدهی و - 7 - شستشو در اواخر مرحله رویشی و غلاف دهی بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که آبیاری تکمیلی و رسوب ریزگردها تأثیر معنی داری بر دمای برگ دارند، تنش خشکی باعث افزایش دمای برگ شد، با اعمال ریزگرد در مراحل رویشی، غلاف دهی و پرشدن دانه دمای برگ افزایش یافت اما شستشوی دمای برگ را کاهش داد.
کلید واژهها: رسوب ریزگرد، شستشو، دمای برگ، آبیاری تکمیلی و دیم.
.1 مقدمه
یکی از آلودگیهای زیست محیطی که در سالهای اخیر در مناطق غرب، جنوبغربی و اخیرا مرکز ایران دیده شده است، پدیده ریز گردهاست. ریزگردهای موجود در هوا منشاء مختلف دارند. مهمترین نوع ریز گردها که در مناطق غربی ایران هم بوفور یافت می شوند، حاصل وزش باد در مناطق بیابانی است. کانونهای تولید کنندهی گرد و غبار در مناطق واقع در بین النهرین - عراق و مناطق کمی از ایران و جنوب ترکیه - ، سوریه، عربستان سعودی، اردن و کویت که در کمربند خشک جهان با بارش سالانه 200-250 میلیمتر قرار دارند. این مناطق از مهمترین و تأثیرگذارترین کانونها بر طوفانهایی هستند که طی چند سال اخیر در اثر گسترش بیابانها و فعالیتهای انسانی که سبب خشک شدن تالابها و دریاچهها و جابجایی توده عظیمی از خاکدانه ریز به صورت گرد و غبار شده و باعث آلودگی شدید هوا در مناطق گستردهای از جنوب و غرب ایران گردیده است - ظریفی و حبیبیان، 1390؛ رضویان و کوشکی، . - 1390
از خصوصیات عمده این مناطق، پوشش گیاهی تنک و بارندگی کم است که باعث ایجاد گرما، خشکی و وزش بادهای موسمی در فصول گرم سال میشود. اختلاف فشار و تفاوت دمای شب و روز در مناطق بیابانی، می تواند ذرات خاک حاصل از فرسایش بادی را از سطح زمین را بلند کرده و به حالت معلق در آورد. در اثر اختلاف فشار هوا، این ذرات معلق به حرکت درآمده و طوفانهای گرد و غبار را بوجود می آورد. جابجایی و حمل ریزگردها توسط بادهای حاصل از تداخل توده هوای شکل گرفته در ارتفاعات ترکیه و ایران با توده هوای تشکیل شده در ارتفاعات عربستان، انجام می گیرد. این مساله به خاطر وقوع اختلاف فشار موجود بین مناطق بیابانی شرق عراق با بخشهای غربی و جنوب غربی ایران، جهت بادهای ایجاد شده به سمت مناطق غربی، جنوبغربی و حواشی خلیج فارس تغییر یافته و میتواند در تابستان در عرض 12-24 ساعت و در زمستان در عرض 48-72 ساعت، توده عظیمی از گرد و غبار را به ایران منتقل کند - هدایت اله، . - 1390 کشور ایران به دلیل همجوار بودن با بخش وسیعی از پهنههای بیابانی تحت اثرات نامطلوب این پدیده قرار میگیرد. از مهمترین نواحی ایران که تحت تأثیر این پدیده قرار گرفتهاند، مناطق جنوبی و غربی است - سجادی و کوشکی، . - 1390 غرب ایران به استثنای بخشهایی از استان خوزستان و ایلام از نظر طبیعی عمدتا مرتفع و کوهستانی است و دارای بارندگی سالیانه بیشتر از متوسط کشوری و همچنین بدلیل پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی جزو مناطق خشک و مولد گرد و غبار به شمار نمیرود. بنابراین منشاء این طوفانها فرا منطقهای است - رسولی و همکاران، . - 1390 موقعیت جغرافیایی غرب ایران در شکل زیر درج شده است - شکل . - 1
برگها حساسترین و اصلیترین عضو گیاه هستند که در معرض ریزگردها قرار دارند - . - Laghari and Zaidi, 2013 ریزگردها سطح برگ، سرعت فتوسنتز، سرعت تعرق، باز و بسته شدن روزنهها، دمای برگ و هدایت روزنهای را در حضور نور تحت تأثیر قرار میدهند Farmer, 1993 - ؛ Taylor and Davies , 1990؛ . - Santosh and Tripathi, 2008 فتوسنتز از جمله فرایندهای حساس به تنش های محیطی می باشد و در مواجهه با تنش متوقف می شود، قبل از اینکه علائم دیگری در گیاه ظاهر شود - بری و بورکمن، . - 1980 باد مقادیر زیادی از ریزگردها را با خود به اتمسفر حمل می کند و باعث رسوب این ریزگردها بر سطح زمین یا گیاهان میشود Prajapati, 2012 - ؛ . - Santosh and Tripathi, 2008 تأثیر ریزگردها بر بافتهای رویشی ممکن است در ارتباط با کاهش نور جذب شده مورد نیاز برای فتوسنتز و افزایش دمای برگ در اثر تغییر خصوصیات سطح برگ باشد. اندازه ریزگرد با تأثیر آن نسبت عکس دارد، بدینصورت که هر چقدر اندازه ریزگردها کوچکتر باشد تأثیر آن نیز بیشتر خواهد بود و سایه بیشتری را ایجاد می کنند. رسوب ریزگردها بر روی برگها، تبادل گازها بین برگ و هوا را کاهش میدهد. ریزگردهای با اندازه بزرگتر اغلب سطح رویی برگ را تحت تأثیر قرار می دهند، در حالیکه ریزگردهای با اندازه کوچکتر بدلیل وزن کمتر مدت زمان بیشتری در هوا معلق می مانند و سطح زیرین برگ را بیشتر تحت تأثیر قرار میدهند . - Kim et al, 2000 - هدف این مطالعه بررسی رسوب ریزگردها بر دمای برگ در طول مرحله پرشدن دانه می باشد.
.2 مواد و روشها
این پژوهش در سال زراعی 1393-94 اجرا شد. مزرعه آزمایشی در سال قبل آیش بود. خاک مزرعه، دارای بافت لوم رسی، با میزان نیتروژن 0/12 درصد، فسفر 8 پیپیام و پتاس 370 پیپیام بود. این طرح بصورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد، تیمار آبیاری بعنوان فاکتور اصلی در 2 سطح شامل آبیاری تکمیلی در مرحله غلاف دهی و دیم در کرتهای اصلی قرارگرفتنند و اعمال ریزگردها بعنوان عامل فرعی در کرت های فرعی قرار گرفت. اعمال ربزگردها بصورت محلول پاشی - اسپری کردن - بود و تیمارهای آن شامل: - 1 - شاهد - بدون هیچ گونه تیماری - - 2 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله رویشی، - 3 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله غلاف دهی، - - 4 - محلول پاشی ریزگرد در مرحله پرشدن غلاف ، - 5 - شستشو در اواخر مرحله رویشی، - 6 - شستشو در اواخر مراحل غلافدهی و - 7 - شستشو در اواخر مرحله رویشی و غلاف دهی.
