بخشی از مقاله
چکیده
بیمار به فردی اطالق میشود که از ناراحتی یا اختالل روحی یا جسمی و یا هر دوی آنها رنج میبرد. بیمارستانها و سایر مراکز درمانی به عنوان مکانهایی به شمار می روند که بیماران جهت تشخیص و درمان بیماری خود به آنها رجوع میکنند، لذا تأثیر گرافیک محیطی بیمارستان بر بیماران با توجه به شرایط حساس و آسیب پذیری بیماران بسیار حائز اهمیت است. یکی از مؤلفه های بسیار تأثیر گذار در گرافیک محیطی بیمارستان رنگ ها می باشند. رنگ عاملی است که هم بر جسم و هم بر روان انسان تأثیر گذار است. لذا این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سؤالها است که انتخاب رنگ در بخش بستری بیمارستان بر اساس چه مؤلفه هایی میباشد و این امر چه نقشی در تشخیص و روند درمان بیماران، روحیات آنها و همچنین عملکرد کارکنان مراکز درمانی دارند .در این مقاله ابتدا به مطالعه ی رنگ و تأثیرات آن بر انسان به عنوان یکی از مؤلفه های مهم گرافیک محیطی پرداخته است، سپس با مشخص کردن وضعیت بیمار و نیازهای وی به بررسی عوامل موثر در انتخاب رنگها و تأثیرات آنها در بخش بستری بیمارستان پرداختهایم. روش تحقیق بکار گرفته در این نوشتار مبتنی بر مطالعات کتابخانه ایست و رویکردی توصیفی دارد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان میدهد که رنگها بنا بر فیزیک خود و همچنین تأثیرات روانشناختی خاص خود میتوانند تأثیرات مشخصی را بر بیماران به جا بگذارند و همچنین عملکردهای بخش بستری بیمارستان استفاده از رنگهای مشخصی را طلب میکند و طراح در طراحی بیمارستان می بایست این عوامل را در نظر بگیرد.
واژه های کلیدی: طراحی بیمارستان، طراحی بخش بستری، رنگ در بخش بستری بیمارستان
مقدمه
بیمارستان به عنوان یکی از اصلیترین مبادی و احتیاجات در امور بهداشت و درمان جامعه به شمار می رود. بیمار در بیمارستان با توجه به نوع بیماری خود نیازمند دریافت مراقبت های بهداشتی و درمانی در سطوح مختلف می باشند. با توجه به نقش بسیار مهم بیمارستانها و سایر مراکز درمانی در حفظ و یا بازگرداندن سلامت به اقشار جامعه که خود امری حیاطی به شمار میآید، لزوم توجه به طراحی معماری بیمارستان چه از لحاظ کالبدی و عملکردی و چه از لحاظ معماری داخلی بیش از پیش احساس میشود.
توجه به شرایط بیمار و بررسی نیازهای وی از لحاظ روحی و جسمی با توجه به آسیب پذیر بودن بیشتر وی نسبت به فرد سالم، معماران را ملزم به رعایت علمی تر و دقیق تر از تمام اصول و مؤلفه های معماری میکند. بطوری که عناصر بصری همچون، فرم های تأثیرگذار بصری، نور، رنگ و ... میبایست به مراتب استفاده خود در قسمتهای مختلف بیمارستان مورد ارزیابی علمی قرارگرفته و گزینشها مبتنی بر شواهد علمی و با بررسی تأثیراتی که بر روان بیمار، بر جسم وی و همچنین بر عملکرد کارکنان مرکز درمانی میگذارند، صورت پذیرد . همانطور که علم پزشکی به طور فزایندهای به سمت مبتنی بر شواهد پزشکی، که در آن گزینه های بالینی بر اساس تحقیقات انتخاب می شوند، طراحی مراکز بهداشتی و درمانی نیز توسط پژوهش های علمی که درباره ی ارتباط محیط فیزیکی بیمارستان با بیماران و عملکرد کارکنان است، هدایت و به سمت طراحی مبتنی بر شواهد حرکت می کند - Hamilton, 2003: 26-18 -
هنر درمانی یکی از روش های درمانی است که از دیرباز استفاده می شده. هنر درمانی از طرق مختلف به درمان کمک می کند. نخست اینکه کیفیت زیبایی شناختی کارهای هنری می تواند خلق، نشاط،عزت نفس و آگاهی شخصی بیمار را بهبود بخشد و ثانیاً تحقیقات نشان داده است که وقتی که افراد در فعالیت هایی که ازً درگیر می شوند، فاکتورهای فیزیولوژیک آن لذت می برند عمیقا مانند ضربان قلب، فشارخون و تنفس آهسته می شود.
امروزه معماری مراکز درمانی از عملکردگرایی صرف به ایجاد محیطی شفابخش در حال تغییرند. محیط شفابخش در مراکز درمانی به معنی ایجاد فضایی است که تأثیرات مثبتی بر درمان بیماری داشته باشد . - Ulrich, et al, 2004 : 3 - بر اساس شواهد موجود تغییرات در طراحی گرافیک محیطی مراکز درمانی، طوری که بتوانند محیطی راحت تر، زیباتر و گویاتر به وجود آورند، موجب کاهش تنشها در بیماران و همچنین افزایش رضایتمندی بیماران از کیفیت درمان در مراکز درمانی شده است. به طور مثال بازسازی یک سالن انتظار در درمانگاه اعصاب و روان با اعمال تغییرات کوچکی در طرح کلی سالن، طرح رنگها، مبلمان، پوشش کف، پرده ها و نحوه ارائه اطالعات در صفحه نمایشگر منجر به افزایش ارزیابی مثبت بیماران از محیط، بهبود خلق و خو و بهبود حالتهای فیزیولوژیک و در نهایت رضایتمندی بیماران در قسمت انتظار را بیان داشته است - . - Leather , Beale, Santos, Watts, & Lee , 2003 : 869-842
یکی از مهمترین ارکان یک محیط شفابخش رنگ ها می باشند. هر رنگی به مقتضای خاصیتش به نوعی در جسم انسان، حالتهای روانی و رفتارهای اجتماعی وی تأثیر می گذارد. تأثیر رنگ ها بر بیمار با توجه به حساسیت جسمی و روانی بیمار از اهمیت بالایی برخوردار است. رنگ ها میبایست در جهت به حداقل رساندن تنشهای جسمی و روانی در بیماران و خانواده های آنان طراحی شوند و علاوه بر آن محیطی مطبوع برای کارکنان بیمارستانی فراهم آورند. هدف از این تحقیق در واقع بررسی جایگاه رنگها با توجه به تأثیرات آنها در طراحی بخش بستری بیمارستان میباشد. بخش بستری در بیمارستان، قسمتی است که بیمار می بایست در آن مدت زمان بیشتری را نسبت به سایر بخش های بیمارستانی بگذراند، لذا گرافیک محیطی آن از حساسیت بالایی برخوردار است. در این مقاله ابتدا با مطالعه بر روی رنگ ها آنها را از دیدگاه فیزیکی، روانشناسی و فرهنگی مورد مطالعه قرار خواهیم داد و سپس به بررسی نیازهای بیمار و عملکردها در بخش بستری بیمارستان می پردازیم و در نهایت به تحلیل و ارائه پیشنهادهایی دربارهی جایگاه رنگ در بخشهای مختلف بستری می پردازیم. سلامت یک جامعه در گرو سلامت افراد آن جامعه می باشد. لذا ایجاد فرهنگ و بسترسازی در زمینهی طراحی صحیح مراکز درمانی، گامی در جهت بالاتر بردن سطح سلامت در جامعه می باشد. هدف از ارائه ی این مقاله ارائه راهکارهای کاربردی و مبتنی بر شواهد علمی برای استفاده از رنگ در بخش بستری بیمارستانها و در نتیجه طراحی هرچه بهتر محیط های درمانی می باشد که می تواند برای معماران، طراحان داخلی و سایر تخصص های مربوط به ایجاد محیط های درمانی کاربرد داشته باشد.
هدف:
رنگ: اولین قدم در بررسی دقیق یک موضوع ارائه تعریف جامعای از آن میباشد . در منابع علمی رنگ نوعی از ادراک تعریف شده است که از محیط اطراف توسط طول موج های متفاوت نوری از طریق چشم جذب و توسط مغز تفسیر میشود. چشم انسان قابلیت دیدن رنگ ها را ندارد. نور بر سطوح می تابد و با انعکاس به چشم وارد میشود و باعث تولید جریان الکتریکی در چشم میشود که در مغز این جریان به رنگ ترجمه میشود. تشخیص سطوح رنگی مختلف توسط الگوهای متفاوت سیگنال های عصبی که توسط گیرنده هایی که در شبکیه وجود دارند تولید میشوند. این الگوها باعث تشخیص سطوح رنگی مختلف میشوند. - Jo edge K, 2003 : 8 -
با تجزیه ی نور به وسیلهی منشور طیف پدید می آید. نور سفید از طیف کاملی از رنگها تشکیل یافته است. اگر یک ناحیه باریک از طول موجهای نور سفید توسط ماده جذب شود بقیه طول موجها از ماده عبور کرده و چشم انسان طول موجهای ترکیبی که از ماده عبور کرده را میبیند.
رنگها دارای طول موجهای مختلف بلند و کوتاه هستند. چشم انسان می تواند طول موجهای نوری بین 400 تا 700 میلی میکرون را دریافت کند - تصویر . - 1 از این رو رنگ هایی که انسان می بیند در محدوده ی طول موجها قرار دارد. رنگ قرمز دارای بلندترین طول موج یعنی حدود 700 نانومتر و بنفش دارای کوتاه ترین طول موج با حدود 400 نانومتر است - ایتن، . - 1384: 19
تصویر.1 تجزیه نور. مأخذ: مبانی روشنایی، نیکجو - 1 :28/3/2014 -
شناخت ماهیت رنگ طراح را به این واقعیت میرساند که رنگ در درجه اول به عنوان عاملی فیزیکی که در طبیعت وجود دارد بر جسم انسان میتواند جدای از تأثیرات روانشناسی خود، مستقیماً نیز آثاری را برجای بگذارد.
کنتراست رنگ: وقتی از کنتراست رنگها صحبت میشود، منظور وجود روابط و تأثیراتی است که از هم تمایز میان رنگها و هم تأثیرات متقابل میان آنها را از نظر بصری مورد بررسی و مقایسه قرار میدهد. به این ترتیب وجود کنتراست میان رنگها صرفاً به معنای
