بخشی از مقاله
خلاصه
امروزه یکی از معضلات موجود در شهرهای دارای پیشینه تاریخی در کشورمان تعامل بین بافت جدید و تاریخی و نحوه برخورد با این مشکل است . در صورتیکه در کشورهای پیشرفته نه تنها این مورد، یک معضل شهری نمی باشد، بلکه داشتن بافت تاریخی در یک شهر بعلت جاذبه های توریستی آن بعنوان یک نقطه پیروزی در مسائل شهرسازی استفاده می گردد.
طراحی شهری و شهرسازی مدرت در شهرهای تاریخی باید در خدمت و هماهنگ با ضوابط شهرسازی حاکم در اینگونه بافت ها باشد . در کشوری مثل ایران یک بافت قدیمی و ارزشمند به دلیل بهاندادن به آن به بافتی فرسوده تبدیل شده و به دلیل عدم وجود امنیت در آن کم کم خالی از سکنه شده و بهانه برای تخریب آن مهیا می گردد . مثاله حاضر می کوشد تا با بررسی این معضل ها و راه های ساماندهی چنین بافت های تاریخی ارزش مندی در قالب مطالعه موردی شهر دزفول به ضرورت احیا و بهسازی این بافت با توجه به ارزش ها و ابعاد کالبدی- اجتماعی آن که موجب ارتقای کیفیت زندگی در این منطقه می گردد، بپردازد.
مقدمه
امروزه شاهد دگرگونی زندگی در بسیاری از شهرها هستیم. دو احساس را می توان در امر نوسازی، بهسازی شهری در مقابل یکدیگر قرار داد : وابسته نگه داشتن کیفیت ها و کمیت های فضای ساخته شده به زندگی روزمره، با علم به بعد زمانی، فرهنگی و اقتصادی عناصر متشکله این فضای کالبدی از یک طرف و از طرف دیگر تلاش در تجلی بخشیدن، بزرگ داشتن و بزرگ ساختن و جهانی اندیشیدن در مشخصات کیفی و کمی که فضای شهری می تواند دارا گردد
بافت تاریخی دزفول نیز همانند سایر فایت های تاریخی نیازمند شناسایی پتانسیل ها و محدودیت ها و تعیین استراتژی مطلوب در جهت توسعه راهبردی- ساختاری در راستای شاخص های متنوع کالبدی، اجتماعی، اقتصادی می باشد . زیرا بافت قدیم شهر جزئی از زندگی شهری است و اگر از جریان زندگی شهر جدا بیافتد، علاوه بر آنکه خود بافت لطمه می بیند، در جریان کلی شهر اختلال و نابسامانی هایی ایجاد می کند .
بنابراین بهره بردا ری از تمامی پتانسیل های موجود در شهر و بهینه سازی وضعیت موجود بمنظور افزایش بهره وری یکی از دلایل منطقی توجه به تجدید حیات بافت های فرسوده شهرهای کشور است. رشد شهرها بدون توجه به بافت های سنتی و کهن آن ها و شناخت درستی از ساختار فضایی آن ها در بستر اجتماعی شهر امکان پذیر نیست. لذا احیا و بهسازی این بافت ها با توجه به ارزش ها و ابعاد کالبدی- اجتماعی می تواند موجب ارتقای کیفیت زندگی در این مناطق شود . با توجه به ویژگی های خاص شهر دزفول، پتانسیل های لازم به منظور دستیابی به هدف های فرهنگی، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و نهایتا ساماندهی آن منطقه موجود می باشد.
هویت شهر و محله های شهری تجلی گر فرهنگ و تمدن آن منطقه می باشد . فضاهای شهری به ویژه محدوده بافت های تاریخی و قدیمی به علت وجود جاذبه های نوستالژیک، معماری، فرهنگی و بناهای ارزشمندی که نمادی از شرایط اقتصادی، اعتقادی و اجتماعی آن دوران می باشد، از مقاصد مهم هویت بخشی به محلات شهری به شمار می روند . لذا حفاظت بناها و بافت های تاریخی یادواره ای گذشته، یک مسئله آسان نیست و ما حق نداریم به آن دست درازی کنیم . آن ها به ما تعلق ندارند بلکه بخشی از آن ها به کسانی تعلق دارد که برپایشان داشتند و بخشی از آن نیز مربوط به نسل هایی است که بعد از ما خواهند آمد. چنانچه بافت تاریخی دزفول نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد.
سیر تحول بافت های تاریخی
وقتی به گذشته نظر می کنیم، می بینیم نیاز بشری موجب شکل گیری سرپناه هایی شده و سپس این مراکز سکونتگاهی پس از گسترش در طول سالیان متمادی، تبدیل به مراکز شهری گردیده اند . اما با توجه به متغیر بودن نیاز انسان ها و همچنین پیشرفت علم و تکنولوژی و تاثیر مستقیم آن بر روی بافت و سیستم شهرسازی، بافت شهری دچار تغییر شده. بگونه ای که در پلان و سیما ی شهرها تاثیر گذار بوده است .
در این میان گذر زمان و عواملی از قبیل افزایش جمعیت، نیازهای جدید شهری و شهروندی، مسائل زیست محیطی و ... باعث می شود تا بناهای ساخته شده به عنوان ابنیه قدیمی تلقی شوند و از آنجا که این گونه بناها، با توجه به نیازهای جدید و یا سا یر عوامل ممکن است قادر به برطرف کردن احتیاجات جدید نباشند، رها می گردند و ساختمان های جدید با شکل و فرم های جدیدتر پا به عرصه شهر می گذارند و در اطراف همان ساختمان های قبلی و شاید کهنه و فاقد کارکرد قرار می گیرند.
بافت های تاریخی شهر دزفول
شهرستان دزفول یکی از شهرستان های با اهمیت کشور که دارای بافت تاریخی- فرهنگی است و درخور توجهاتی در این زمینه می باشد، به شمار می رود . بافت این شهرستان به دلایل متعددی از قبیل فرسودگی بیش از حد کالبد در اثر مرور زمان، عدم زیرسخت ها و تاسیسات شهری مناسب، خالی شدن باف ت از ساکنین اصلی، دسترسی نامناسب و تبدیل برخی مکان ها به نقاط جرم خیز، تعدد ماکلیت های یک قطعه ناشی از تقسیم موروثی و قرارگیری افرادی که به تازگی وارد شهر شده اند و در مناطق سنتی و تاریخی سکونت گزیده اند و ... رو به زوال و نابودی است و شاید عدم توجه به آن در صورت بروز حوادث طبیعی همچون سیل، زلزله و حتی آتش سوزی، بتوان فوق العاده خطر آفرین و مرگبار باشد
لزوم ساماندهی بافت های تاریخی
در سال های اخیر با پیشرفت روز افزون علوم و فنون و توسعه صنعتی، محله های تاریخ ی بیش از سایر محلات شهری تحت تاثیر نتایج متاثر از این پدیده بوده اند، چنان که این تحولات سریع و ناگهانی و نیز گسترش و توسعه مناطق شهری سبب شده است که نوعی عدم تعادل و تناسب میان بافت جدید و قدیم شهر به وجود آید و ارتباط بین این دو بافت و فضاهای آن، به تدریج در حال ضعیف شدن و گسیخنگی باشد . بخش چشمگیری از تاریخ شهر در کالبد آن تجلی می یابد و نشانگر ارزش ها و باورها، هنرها و توان فنی ارتقای روابط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نسل های گذشته است که جملگی در واژه فرهنگ خلاصه می شوند. بنابراین بافت های تاریخی شهرها که حامل ارزش های فرهنگی، تاریخی هستند نیاز به حفاظت و حراست بیشتری هستند.
بافت های تاریخی علاوه بر اینکه واجد ارزش های بی بدیل زیباشناختی و تداوم خاطرات جمعی و هویت بخشی شهرهای ما هستند، هنوز در بسیاری از شهرها محل سکونت و معیشت میلیونها نفر از شهروندان می باشند. اما این بافت ها به همان اندازه که ارزشمند و گرانبها هستند، در مقابل سوانح و بلاهای طبیعی که بیشتر مناطق شهری کشور را تهدید می کند، ناپایدار و آسیب پذیر هستند.
از سوی دیگر این بافت ها به دلیل قدمت و در اکثر موارد فرسودگی و فقدان تاسیسات و خدمات اولیه و ضروری برای زندگی شهری امروز، در پاسخ گویی به نیازهای شهروندان خود دچار نارسایی های اساسی می باشند . همین امر خود باعث تخلیه این بافت ها توسط ساکنان بومی و قدیمی و حرکت سکونتی آنان به سمت فضاهای جدید یا پیرامونی شهر گشته و به تبغ آن، مهاجرت قشرهای کم درآمد و روستایی به این بافت ها رو به فزونی گذارد.
