بخشی از مقاله
چکیده :
بافتهای تاریخی در بسیاری از شهرهای کشور ما گنجیه ای است از آموزههای مکانی، فضایی و کالبدی که متاسفانه بر اثر روند رشد سریع و بی برنامه شهرها تحت تاثیر تحوالت اجتماعی و اقتصادی گوناگون و تغییر الگوی زندگی ساکنین مورد غفلت قرار گرفته است. محله قلعه یکی از محلات قدیم شهر دزفول بوده و در ساختار تاریخی بافت نقش بسزایی ایفا مینماید. ساماندهی این مرکز محله نه تنها بر انسجام بافت و ارتقای کیفیت محیط زندگی ساکنان و روابط اجتماعی- فرهنگی آنان نقش بسزایی دارد. دراین پژوهش از دو روش توصیفی-تحلیلی، تفسیری- تاریخی بهره گرفته خواهد شد.در این مقاله ابتدا به تعاریف نظری و شناخت الگوهای مداخله در بافتهای تاریخی و تجربیات جهانی پرداخته میشود. سپس با بررسی وضعیت کیفیت ابنیه و... به نوع بافت دستیافته و بر اساس نتایج به دست آمده الگوی مداخله را تبیین مینماییم راهبردهای پیشنهادی مطرح و در نهایت طرح ارائه شود . هدف این مقاله ساماندهی و طراحی بافت تاریخی جهت ارتقاء کیفیت محیط - مرکز محله قلعه ، شهر تاریخی دزفول - احیای ارزشهای گذشته، تجدید حیات و سرزندگی و سطح رفاه و ایمنی و بهبود وضعیت نامطلوب و ارتقا تعاملات اجتماعی است.
واژههای کلیدی: ساماندهی، بهسازی، دزفول، مرکز محله.
مقدمه:
بافتهای تاریخی شهرها میراث ارزشمند معماری و کالبدی به جای مانده از گذشتگان ماست که در طول زمان در هویت بخشی به حیات شهری همواره نقش بارزی ایفاء نموده است. این بخش از شهر تجلی گاه ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مردمانی است که در دورههای تاریخی در این بخش از شهر، روزگار سپری کرده و هویت فرهنگی آن را به ثبت رساندهاند.بنابراین درهویت دادن به شهر، بافت تاریخی نقش مؤثر و بارزی را ایفا مینماید و در عین حال حیات و رشد این بافت مانع از بی هویتی و فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن رامحدود میکند. بنابراین حفظ، ساماندهی آنها و انطباق آن با کلیت سیستم شهری از جمله ضرورتهایی است که میتواند حیات ناحیه تاریخی را همگام با شهر پیش برد به مرور زمان و به دنبال دگرگونیهای اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی- سیاسی ایران و همچنین گسترش شهرها به دلیل رشد سریع جمعیت شهری و مشکلات تأمین مسکن و ارائهٔ خدمات مورد نیاز برای شهروندان گونه ای دیگر از شهرها را به وجود آورد که امروزه به دو بخش قدیمی - سنتی - و جدید تبدیل شدهاند . شهرهای ایران که در طول دورههای تاریخی ، با تکیه بر خلاقیت و ابتکارات ملی به صورت ارگانیک ودرون زا،به رشد وتکامل رسیده بودند، به تدریج طی چند دهه اخیر به کلی دگرگون گردیدند و خصوصیات کالبدی، ارزشهای فرهنگی، ویژگیهای اجتماعی، هنری وتاریخی خود را از دست دادند. این پژوهش میکوشد تا بر مبنای میراث تاریخی به احیای ارزشهای گذشته و تجدید حیات و امر بهسازی مناسبسازی محیط در مرکزمحله قلعه بپردازد.
روش تحقیق :
دراین پژوهش از دو روش توصیفی-تحلیلی، تفسیری- تاریخی بهره گرفته خواهد شد. روش گرد آوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای، فیش برداشت کالبدی، بانکهای اطلاعاتی و منابع سایت های اینترنتی مرتبط، صورت میگیرد.
ادبیات تحقیق:
بافت تاریخی، هسته اولیه شهر
هسته تاریخی شهرها یکی از بااهمیتترین ثروتهای فرهنگی محسوب میشود از این رو حفظ آن به بهترین شکل در کنار طراحیهای اصولی برای نسلهای بعدی لازم به نظر میرسد. از سویی دیگر، بافت تاریخی را میتوان هسته اولیه هر شهر دانست. قلعه، ارگ یا کهندژ و آنچه را به عنوان هسته اولیه شهر امروزی که در زمانهای پیشین ساخته شده میتوان بافت تاریخی نامید. ارگ، برج و بارو و هستههای اولیه شهرهایی چون همدان، شیراز، اصفهان، یزد و تبریز چنین ویژگیهایی دارند. به عبارت دیگر، فقط بافتی را که یادگار قرنهای گذشته است؛ یعنی از ابتدا تا حال شهرسازی را در خود دارد بافت تاریخی مینامند. میتوان چنین اظهار نمود که بافت قدیم در طی زمانی طولانی و بر اساس تجارب گذشتگان روند تکاملی خود را طی کرده است . به عبارت دیگر بافتهایی که دستاورد قرنها معماری و شهرسازی ایران را در خود جای دادند، بافتهای قدیمیاند. بسیار دیده میشود که در اسناد و مدارک موجود، بافتهای تاریخی را به عنوان بافت قدیم میشناسند.
امروزه جمعیت این بافتها با گسترش روزافزون کالبد شهر، رشد بی رویه و سریع آن و افزایش میل به شهرنشینی و بسیاری دلایل دیگر، تخلیه شده و دلایل بسیاری مانند آسیب دیدگی و نبود خدمات شهری در این بافتها مراکز خدماتی، تجاری و ... را به حاشیه شهرها انتقال داده است. این مسئله که اغلب در نتیجهٔ کمبود خدمات و زیر ساختها، تاسیسات زیربنایی، عدم کشش مناسب و کافی شبکهٔ ترافیکی و نارساییها و ناکارآمدیهای بافتهای قدیمی در بر آوردن و تامین نیازهای امروزی شهروندان رخ میدهد، موجب شده تا این بافتها روز به روز بی رونق و فرسوده تر شوند و به عنوان بافتهای مسئله دار و مشکل زا در افکار و نظر بسیاری از مدیران و متخصصان شهری و همچنین شهروندان مطرح باشند.
تجارب موفق جهانی
مروری بر ادبیات مرمت شهری جهان بیانگر آن است که نمیتوان روش خاصی به عنوان فرمول و به صورت یکسان برای تمامی شهرهای دارای بافتهای سنتی و تاریخی پیشنهاد کرد.. هدف از ارائه و تبیین تطبیقی تجارب سایر کشورها و یافتن الگوها و شیوههای مناسب است که با شهرهای ایران انطباق بیشتری دارد و از طرف دیگر با بررسی تجارب گوناگون درباره مداخلات شهری به ویژه ساماندهی بافتهای فرسوده و تاریخی، امکان دست یافتن به نگرش و دیدگاه جامع تر را فراهم میآورد.
بهسازی محله حفصیه تونس
میراث معماری قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شهرهای شمال آفریقا با یک تغییر مهم فرهنگی بین مدیترانه جنوبی و شمالی مواجه شده است. این میراث در مجاورت مدینه تاریخی قرار گرفته است و عمدتاً در بازسازی مرکز تاریخی مورد غفلت قرار گرفته است.Ville Nouvelle شهر تونس زمانی ساخته شده که تونس مستعمره فرانسه بوده و نشان از تغییر الگوی شهری از مدینه تاریخی به یک الگوی شبکه ای است که شخصیت شهر را تغییر داده است.طرح تجدید حیات شهری توسط انجمن حفاظت از مدینه آغاز و رهبری شد که این انجمن فضاهای عمومی را بازسازی کرده و عمدتاً آنها را به فضای پیاده تبدیل کرد.
طرح مرمت شهری دمشق در سوریه
مرکز شهر دمشق بر روی شهری رومی، که دنباله طرح ابتدایی شهری یونانی است، بنا شده و طی قرون متمادی، توسط سلاطین عرب و عثمانی دستخوش تغییر و تحولات شده است. این مرکز، علاوه بر این که به عنوان یک میراث ارزشمند تاریخی در سطح ملی و حتی بین المللی مطرح است، مهمترین و متراکمترین مرکز تجاری سوریه نیز محسوب میشود.در زمان تصمیم گیری پیرامون نحوه انجام اقدامات بهسازی و نوسازی شهری در این منطقه پرسش اساسی در احیای این مرکز این بود که آیا باید بازار کهن را به حال خود گذاشت و در منطقه وسیع و مدرن شهر، مرکز تجاری جدیدی ساخت؟ بدیهی است که این اقدام باعث میشد، بازار و بناهای تاریخی اطراف آن همانند یک موزه و صرفا برای بازدید عموم باشند و اهمیت تجاری آن تضعیف شود. بر همین اساس نظریه پردازان و متخصصان به دنبال رویکرد جدیدی بودند که بتواند کلیه موارد زیر را در بر گیرد:توجه به نقش تاریخی- فرهنگی شهر کهن و ارتقاء کیفی و کمی آن. احیای این مرکز بر مبنای حفظ خصوصیات شهر کهن.تثبیت جمعیت مرکزی و جلوگیری از فرار جمعیت به علت فرسودگی شدید بافت - ابلقی، ع. . - - 1385 -
محدوده مطالعه
شهرستان دزفول همچون بسیاری از شهرهای ایرانی به صورت تدریجی وکاملا ارگانیک شکل گرفته است. اماکن تاریخی نظیر: امام زادهها، باغها، مساجد، آب انبارها ،آبشارها و... در کنار کوچههای قدیمی با سبک و سیاق معماری خاص خود، نمایانگر هویت غنی میباشد واز این لحاظ نوعی حس تعلق مشترک بین افراد حاکم میشود. - رضا زاده: - 1387 کالبد شکل گیری محلات بر اساس شکل مسیرها از خصوصیات اصلی شهرها میباشد.
