بخشی از مقاله
چکیده
فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی در زندگی شخصی و کاری افراد ایفا می کند و اهمیت آن نیز رو به فزونی است. تبحر در فناوری اطلاعات، همراه با تحول در آن، مستلزم یادگیری مادام العمر و ارائه خلاقیت روز افزون است. گسترش و سرعت تغییرات در سراسر جهان باعث شده که خلاقیت بیش از پیش اهمیت یابد. کشورها فقط با ابتکار و نوآوری می توانند خود را با شرایط جدید وفق داده و همگام با دگرگونیها به پیش روند. خلاقیت لازمه نوآوری و پیدایش و تولید یک اندیشه و فکر نو است درحالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. باتوجه به اینکه تأکید اصلی در این مقاله بر مؤلفه خلاقیت و نوآوری می باشد، در این راستا تلاش شده تا ضمن بیان خلاصهای از اهمیت فناوری اطلاعات، تأثیر آن بر مسئله خلاقیت و نوآوری و همچنین ویژگیهای افراد و سازمانهای خلاق و نوآور مورد بررسی قرار گیرد.
کلید واژه ها: فناوری اطلاعات و ارتباطات، خلاقیت، نوآوری.
مقدمه
تحولات پرشتاب جهانی در عرصه علم و صنعت، جوامع بشری را بر آن داشته تا با نگرشی جدید به داراییهای غیر عینی، در صدد افزایش تواناییهای خود برای همگامی با تغییرات باشد. تبحر در فناوری اطلاعات، تصاعدی و پویا نیز هست. از این نظر تصاعدی است که مشخصهی تبحر در فناوری اطلاعات، سطوح گوناگون یچیدگیپ است و صرفاً تک گزاره ای - متبحر/ نامتبحر - نیست، و پویا است، از آن نظر که تبحر در فناوری اطلاعات، همراه با تحول در فناوری اطلاعات، مستلزم یادگیری مادامالعمر و ارائهی خلاقیت روز افزون است .[1]
امروزه خلاقیت و نوآوری نه به عنوان یک نیاز بلکه به عنوان شرط بقاء هر سازمان یا جامعه تلقی گردیده و بر آموزش و کسب مهارتهای لازم در بکارگیری این استعداد ویژه بشری تاکید بسیاری شده است. کلیدیترین مساله در جامعه ما و تمام جوامع در حال توسعه، خلاقیت است .یعنی مسالهای که با آن درست برخورد نشده است. خلاقیت نه ژنتیکی است و نه مربوط به نژادی خاص، بلکه اکتسابی است. حتی در کشور های پیشرفته نیز اگر سیستمهای خلاق آن ها از کار بیفتد، از رقابتها عقب میافتند و نابود میشوند. لذا تنها راه نجات کشورهای در حال توسعه، خلاقیت است و راه دیگری ندارند. خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکری و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی دارد و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است .[2] بر این اساس، خلاقیت لازمه نوآوری است. تحقق نوجویی وابسته به خلاقیت است. اگرچه در عمل نمی-توان این دو را از هم متمایز ساخت ولی میتوان تصور کرد که خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوریهاست. خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر نو است در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. از خلاقیت تا نوآوری غالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشهای نو به صورت محصولی یا خدمتی جدید درآید زمانی طولانی میگذرد و تلاشها و کوششهای بسیار به عمل میآید. گاهی ایده و اندیشهای نو از ذهن فرد میتراود و در سالهای بعد آن اندیشه نو به وسیله فرد دیگری به صورت نوآوری در محصول یا خدمت متجلی میگردد .[3]
امروزه نوآوری به طور فزایندهای به عنوان یکی از فاکتورهای اصلی موفقیت دراز مدت شرکت در بازار های رقابتی محسوب میشود. دلیل این امر آنست که شرکتهای با ظرفیت ایجاد نوآوری قادر خواهند بود سریعتر و بهتر از شرکتهای غیر نوآور به چالشهای محیطی پاسخ دهند .[4] در محیط رقابتی و پویای امروز، نوآوری بعلت سه روند عمده ذیل بیش از پیش مطرح میشود: رقابت شدید بین المللی، بازارهای تجزیه شده و تکنولوژی در حال تغییر .[5]
با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله ابتدا تعریف خلاصهای از فناوری اطلاعات بیان شده و سپس به بررسی مفاهیم و تعاریف خلاقیت و نوآوری و تفاوت این دو با یکدیگر و برخی ویژگیها پرداخته و در پایان تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر خلاقیت بیان شده است.
تعاریف فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات ترکیبی از دو مفهوم فناوری و اطلاعات است. اطلاعات مفهوم گستردهای را در بر دارد و به یک سری محتویات اشاره میشود، در حالی که فناوری به ابزارهایی که برای دستکاری این محتویات به کار میرود، گفته میشود. فناوری یک عنصر ضروری در تراکنشهای پردازش اطلاعات است که مشاهده، آگاهی و تجربه از یک رابطه سلسله مراتبی در آن برخوردار هستند. اطلاعات منجر به پیدایش آگاهی شده، و از به وجود آمدن آگاهی زیاد، تجربه حاصل میگردد. اطلاعات از دادهایی که ضرورتاً قابل احساس و ادراک هستند نشأت میگیرد. هنگامی که دادهها برای استفاده در برخی امور سودمند به دستهها و طبقههایی دستهبندی و سازماندهی میشوند، تبدیل به اطلاعات میگردند . فناوری اطلاعات هر مجموعهای از ابزارها، روشها و رسانهها است که برای ثبت، ذخیره، و انتقال اطلاعات به کار گرفته می شود. معمولا امروزه هنگامی که این اصطلاح را به کار میبریم، در حقیقت در مورد زیر مجموعه خاصی از فناوری اطلاعات صحبت میکنیم: فناوری اطلاعات دیجیتالی شبکهای. فناوری اطلاعات متشکل از سخت افزار، نرم افزار، نیروی انسانی، اطلاعات، مدیریت، تولید و نگهداری است که در ارتباط متقابل با یکدیگرند و فضایی مملو از اطلاعات ذخیره شده به صورت نظامدار و با قابلیت دسترسی آسان پدید میآورند. این فضا در خدمت نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه قرار میگیرد و سبب بهرهوری و افزایش کیفیت و محصولات سازمان های متبوع میشود. منظور از فناوری اطلاعات همه شکلهای فناوری است که به وسیله آنها عملیات دستیابی، ذخیره سازی و مبادله اطلاعات به شکلهای گوناگون مثل متن، تصویر، صدا و نمایش چند رسانهای انجام میشود.
خلاقیت و نوآوری
دانشمندان، خلاقیت و نوآوری را به صورتهای متعدد و متنوعی تعریف کردهاند که هر یک به نوعی، روشنگر بعدی از فرآیند خلاقیت و نوآوری است. به برخی از تعاریف خلاقیت و نوآوری در زیر اشاره شده است:
خلاقیت، عبارت است از به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید، خلاقیت فرآیند تکامل بخشیدن به دیدگاههای بدیع و تخیلی درباره موقعیتهای مختلف تعریف شده است .[6] هربت فوکس معتقد است که "فراگرد خلاقیت عبارت است از هر نوع فراگرد تفکری که مسئلهای را به طور مفید و بدیع حل کند ".و همچنین اریک فروم نیز معتقد است که" خلاقیت ،توانایی دیدن - آگاه شدن - و پاسخ دادن است .[7] خلاقیت، آفرینش آمیزهای بدیع برای حل تناقضات، درقالب یک ایده است که خارج از محدوده جواب موجود قرار میگیرد .[8] خلاقیت ارائه کیفیتهای تازهای ازمفاهیم و معانی است .[9] خلاقیت، شکل دادن تجربهها در سازمانبندیهای تازه است .[10] خلاقیت از دیدگاه سازمانی یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان، مثلا افزایش بهرهوری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینهها، تولیدات یاخدمات از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و...
نوآوری، فرآیندی است که کارآفرین با یک ایده خلاق و برخودار از جوانب کاربردی قابلیت ایجاد یک ارزش جدید را از طریق تولید یک کالا ویژه و یا از طریق منابع نو کالای قبلی را بدست میآورد. استفاده از پتانسیلهای جدید که توسط کارآفرینان کشف میشود و میتواند با ساخت یک کالای جدید و یا یک ارزش نو که از طریق تغییر فرآیند تولید و منابع متفاوت بوجود میآید، را نوآوری مینامند. نوآوری معرفی و کاربرد آگاهانه ایدهها برای طراحی و ارائه محصولات، یا فرآیندی جدید است که منجر به تامین نیاز افراد، گروهها، سازمانها، یا اجتماع میشود .[12] نوآوری، فرآیند ایجاد هرچیز جدیدی که برای فرد، گروه یا سازمان، صنعت یا اجتماع ارزش مهمی داشته باشد .[10] نوآوری به هر نوع فرآیند فکری گفته میشود که مسئله را به طریق مفید حل کند .[13]
از خلاقیت تا نوآوریغالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشهای نو به صورت محصول یا خدمتی جدید درآید، زمانی طولانی میگذرد و تلاشها و کوششهای بسیار به عمل می-آید .[14] اساسا نوآوری از دیدگاه مدیریتی، فرایندی است که از ایده شروع و به انتشار تجاری بهبود رویهها و روشهای نو در تولید محصول یا خدمت جدید خاتمه مییابد .[15] نوآوری در ارائه محصول، شامل تولید، معرفی کالاها و محصولات جدید به بازار است و مهمترین پشتوانه این امر داشتن ایدههای بکر و جدید است که با آن میتوان کالاها و فرایندهای جدیدی را تولید و از آن برای بهرهوری و کارآیی بیشتر سازمان استفاده کرد. یکی از رویههای این کار، فراهم کردن بستر لازم برای تشویق افراد سازمان به ارایه ایده و نوآوری است که سازمان یا شرکت تولیدی را به سمت نوآوری سازمانی سوق میدهد. در سازمانهایی که این گونه عمل میکنند، استعداد و ایدههای کارکنان، سرمایهی اصلی سازمان محسوب میشود .[16]
تفاوت خلاقیت و نوآوری
در ادبیات مفاهیم خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی به طور مترادف به کار میروند 17] و .[ 18 در حالی که هریک از این مفاهیم دارای معنی مشخصی هستند. کاهن [19] در بیان تفاوت بین خلاقیت و نوآوری چنین ابراز میکند که "خلاقیت ساختن یک چیز از هیچ چیز است در حالی که نوآوری، آن چیز را بصورت خدمات و تولیدات درمیآورد. خلاقیت چیز جدیدی را بوجود میآورد در حالی که نوآوری چیز جدیدی را بکار میگیرد" .[20] خلاقیت جنبه ذهنی ونوآوری جنبه علمی دارد و نوآوری محصول نهایی خلاقیت است .[13] خلق یعنی ارائه ایدههای جدید و ناشناخته، ولی نوآوری میتواند محصول یا خدمت موجود را تغییر و دگرگون سازد .[8] نوآوری اجرای موفق ایدههای خلاق در درون سازمان است. از این دیدگاه، خلاقیت افراد و تیمها نقطه شروع نوآوری است. در واقع خلاقیت شرط لازم برای نوآوری است، اما شرط کافی نیست .[ 21] نوآوری اغلب همراه با تغییر است و بعنوان چیز جدیدی که به تغییر منجر میشود ملاحظه میگردد، اما هر تغییری نوآوری نیست چرا که شامل ایدههای جدید نیست یا منجر به بهبود سازمانی نمیشود .[18]
بطور کلی، ماهیت خلاقیت یا اختراع از نوآوری را به وسیله معادله زیر میتوان تفکیک کرد:
انتفاع + اختراع + مفهوم = نوآوری در معادله فوق، مفهوم نوآوری اشاره بر ایدهای است که باتوجه
به چارچوب مرجعی آن فرد، بخش یا گروه، سازمان و یا یک دانش انباشته شده جدید است. کلمه اختراع اشاره به هر ایده-ای جدید است که به حقیقت رسیده باشد. کلمه" انتفاع "بر به دست آوردن حداکثر استفاده از یک اختراع دلالت دارد .[ 22]
