بخشی از مقاله
چکیده
عرصههای کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، با سرعت فزایندهای در حال گسترش است و همهی ابعاد زندگی را در شکلهای متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است. با توجه به اینکه قرن حاضر عصر ارتباطات و اطلاعات در نظر گرفته شده، امکان استفاده از اطلاعات، نیازمند درک دقیقی از چگونگی دریافت، ارزیابی و کاربرد این اطلاعات به همراه مهارتهای مربوطه میباشد. در این میان نظام های آموزشی تحت تاثیر مستقیم گسترش فن اوری های نوآورانه می باشد بنابراین لازم است فن آوری اطلاعات و ارتباطات در این نظام ها با دقت بیش تری مورد توجه قرار گیرد. شناخت چالش ها و موانع توسعه ی این فن آوری در نظام های آموزشی و در نهایت جستجوی راه هایی که موجب گسترش این نوع فن آوری می شود اهمیت و ضرورتی اساسی دارد. از این رو پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی چالش های فراروی نظام های آموزشی در ارتباط با توسعه ی فن آوری اطلاعات پرداخته و در نهایت نیز پیشنهادهایی به منظور توسعه ی این موضوع در این نظام ها ارایه شده است.
کلمات کلیدی: فن آوری اطلاعات و ارتباطات، نظام های آموزشی، چالش، توسعه.
مقدمه
تلاش های اولیه برای توسعه فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی در قرن بیستم انجام گرفته است (نیکل، .(2005 تکنولوژیهای جدید که شامل وسایل ارتباطی، رایانه، اینترنت، نرم افزارها و... میباشد، فن آوری اطلاعات و ارتباطات نام گرفته است و به خاطر تواناییاش در تبادل، پردازش، ذخیره اطلاعات با سرعت بالا به صورت معجزهآسایی زندگی بشر را دچار دگرگونی کرده است و روشهای آموزش و پرورش، تجارت و اقتصاد را متحول کرده است و مفاهیم جدیدی را مطرح کرده است (پلگرام و اندرسون1، (2002 :20 حاصل این تلاش ها به وجود آمدن رویکرد های آموزش از راه دور و آموزش مکاتبه ای بود.
امروزه، سازمان ها از اطلاعات و روش های متعددی در انجام وظایف مدیریتی و استفاده بهینه از منابع استفاده می کنند. در عصر پرشتاب حاضر، بکارگیری فن آوری های جدید در زمینه های مختلف زندگی به امری روزمره در سراسر جهان تبدیل شده است. به همین جهت باید همگام با تکنولوژی فناوری اطلاعات بر شاخص های گوناگون عملکرد از جمله کیفیت بسیار مهم می باشد (رضائیان و تقی زاده، .(2007تحلیل گران در مجموع بر روی این نکته اجماع دارند که فناوری اطلاعات و ارتباطات در سه دهه گذشته نقش موتور اصلی رشد را در سراسر جهان ایفا کرده است و برخی حتی گامی فراتر نهاده اند و عصر کنونی زندگی بشر را عصر اطلاعات نامیده اند (حسینی و همکاران، .(2008 پیوند سه عامل فناوری، اطلاعات و مدیریت با هــدف ایجاد قابلیتهای جدید در شیوههای مدیریت بنگاههای مزبور و توانمند سازی مدیر با بهرهگیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأثیرات فراوانی بر موفقیت برنامههای توسعه مبتنی بر دانش داشته و دارد (هاشمی ، .(2012
امروزه با در اختیار داشتن فناوریهای و ارتباطی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش از پیش مسیر گردیده است. افراد در هر کجا که باشند و میتوانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند. اما بی شک بیشترین تأثیر پدید آمدن فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی بر محیطهای آموزشی بوده است. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش سبب شده است تا محیط آموزشی به سوی مجازی شدن سوق پیدا کند. این امر سبب می شود تا ارتباطات میان افراد بهمنظور آموزش و گسترش دانش به گونه ای فزاینده از طریق رایانه امکان پذیر شود (هاشمی و عباسی ، .(2013
اکنون که نظام های آموزشی با تحول جدیدی از فن آوری اطلاعات مواجه شده که قابلیت های آن از گذشته عمیق تر گشته است. گسترش فن آوری های اطلاعاتی جدید دارای ظرفیت های بالقوه برای تغییر شکل چگونگی انجام یادگیری
1- plgrum and anderson
در دانشگاه و دانشکده ها می باشد (پاولین1، .(2009 موفقیت آمیزترین رویکرد در این زمینه رویکرد تلفیقی است یعنی اینکه فن آوری های جدید می بایست در کلاس ها و در کنار سایر روش های آموزشی به کار رود . با چنین رویکرد نوینی فرضیات قدیمی در مورد ارتباط بین مکان و زمان یادگیری و آموزش در هم شکسته شد (وبر و جانسون، . ( 2007 به عبارت دیگر چنین روشی باعث شد فراگیران بدون نیاز به حضور فیزیکی در کلاس به تحصیلات عالی ادامه دهند. این روش همچنین باعث می شود رویکردهای آموزشی موسسات نظام های آموزشی در مواجهه با طیف وسیعی از دانشجویان، توسعه یابند.
بنک (هاشمی به نقل از مک دونالد2، (2012 معتقد است توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه های مختلف به خصوص آموزش و یادگیری لزوم به کارگیری روش ها و شیوه های نوینی را در این حوزه ایجاب می کند و تصورات مرسوم از فرآیند یادگیری را به چالش می کشد. نتیجه این نوآوری ها ضرورت طراحی مجدد برنامه های آموزشی سنتی دانشگاه ها را بسوی یادگیری مبتنی بر وب ایجاب می کند. در این زمینه آن چه مشهود است ضرورت شناسایی چالش های فراروی توسعه فن آوری اطلاعات می باشد که لازم است برنامه ها و تدابیری اساسی اتخاذ شود.
راجرز و توماس (2003) بر اهمیت هنجارهای فرهنگی - اجتماعی یک کشور به عنوان یک عامل اصلی در راه توسعه یا عدم توسعه فن آوری های اطلاعاتی در نظام های آموزشی یک کشور تاکید کرده اند (اندرسون، .(2006 پک3 و همکاران (2010) بیان داشته اند که وقتی پشتیبانی مناسب برای در دسترس قرار دادن فناوری و فناوری برای دانش آموزان انجام می گیرد اولویت دوم برنامه ریزان درسی، فشارهای تحصیلی و نگرانی هایی در مورد کاربرد فناوری می باشد.
بر طبق نظر لح( 2005)4 خیلی از معلمان در مقابل لزوم کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات مقاومت نمی کنند ولی تنوع فشارهای سازمانی، مدیریتی، آموزشی و شخصی، اغلب مانع و جلوگیری کننده ی کاربردفناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد.فناوری اطلاعات و ارتباطات همچنین خیلی سریع در حال تغییر می باشد و سخت افزارهای موجود به سرعت در حال ارتقاء می باشد و این موضوع باعث می شود که مشکلاتی در استفاده از فناوری های جدید، به وجود آید. رودر52009)، (38 در آمریکا به این نتیجه رسید که تعداد کمی از معلمان برای کارهای خود به فناوری وابسته می باشند و فناوری خود را به صورت روزانه ، با برنامه ی درسی خود تنظیم می نمایند. بگز(2000)6 بیان کرد که کمبود زمان و آموزش، مهمترین مانع کاربردفناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام های آموزشی می باشد. بکر (2007) و کوبان
1 - Poehlein2 - Mac Donald
3-Peck4-Leh5-Rother6-Beggz
(2001) به این نتیجه رسیدند که یکی از مشکلات اصلی کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس، عدم درک صحیح اعضای هیأت علمی دانشگاه از کاربرد بهتر ابزارهای موجود باشد. با توجه به موارد گفته شده و اهمیت توسعه ی فن آوری اطلاعات، محور مطالعه ی حاضر، بررسی چالش های توسعه ی فن آوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته تا از این رهگذر پیشنهادهایی بهمنظور توسعهی فن آوری اطلاعات و ارتباطات ارائه گردد.
موانع توسعه ی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در نظام های آموزشی
مقایسهی تحولات سه دههی اخیر حاکی از آن است که این تحولات نسبت به گذشته تفاوت اساسی دارد که علت اصلی این اختلافها مربوط به انقلابی است که در این دههها رخ داده است. وقوع انقلاب اطلاعات و ارتباطات در این دههها باعث شده است که عصر حاضر نیز به نام عصر اطلاعات و ارتباطات نامیده شود. عاملی که باعث به وجود آمدن چنین عصری شده است، »فن آوری اطلاعات و ارتباطات« است (پک و همکاران .(2010
از اینرو توجه به فن آوری اطلاعات و ارتباطات در زمینههای مختلف بهخصوص نظام های آموزشی امری لازم و ضروری میباشد. شناسایی موانع پرورش این فن آوری نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این زمینه منتظر (1381) در یک بررسی براساس شاخصها و نشانگرهای ارائه شده از سوی یونسکو تعدادی از مهم-ترین دانشگاههای کشور شامل دانشگاههای: اراک، الزهرا (س)، مازندران، پیامنور، تربیت مدرس، تهران، صنعتی اصفهان، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، شهید چمران اهواز و علم و صنعت ایران را در به خدمت گرفتن فن آوری اطلاعات و ارتباطات مورد بررسی قرار داده که وضع دانشگاهها اینچنین تصویر شده است:
نبود سیاست استفاده از فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی؛ نبود طرح جامع پرورش فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی؛ نبود طرح تخصیص بودجهی کافی برای پرورش فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی؛ نبود مسئول پیاده سازی طرح جامع پرورش فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی؛ نبود مکانیزم نظارت و ارزیابی برای اجرای طرح جامع پرورش فن آوری اطلاعات در نظام های آموزشی؛ کم بودن تعداد کامپیوتر موجود به ازای هر صد دانشجو. تهران: 20 دستگاه، شهرستانها: 8 دستگاه؛ پایین بودن تعداد کامپیوترهای آموزشی؛ کم بودن پهنای باند و ...
اما به طور کلی موانع توسعه ی فن آوری اطلاعات را می توان موارد زیر در نظر گرفت.
موانع فرهنگی ـ اجتماعی توسعه فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی
ضرورت هنجارهای فرهنگی ـ اجتماعی یک کشور در راه توسعه یا عدم پرورش آموزش مبتنی بر فنآوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش عالی آشکار است. ارجگذاری بر آرمانها یا نیازها که از هنجارهای فرهنگی ـ اجتماعی نشأت می-گیرد، زمینه ساز اصلی روی آوری به این قبیل نوع آوریهاست (رودر، .(2009
نگرش استادان به آموزش مبتنی بر فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، متأثر از قابلیتها یا مهارتهای کار در فضای مجازی رایانه و اینترنت است. آشکار است که ناآشنایی، بهویژه هنگامی که تغییر در نظر است، به مقاومت میانجامد. بخشی از این مقاومت ممکن است در چارچوب نظرهای سیاسی یا باورهای دینی رخ نماید. برای مثال، ممکن است استدلال شود که آموزشهای مبتنی بر فنآوریهای ارتباطی، عوارض جنبی خود را دارد. مثلاً، ممکن است دانشجویان با دیگر فرهنگها آشنا شوند و این امر به دست کم گرفتن و حتی از دست رفتن فرهنگ خودی منجر شود. این نگرانی وجود دارد که در سایهی پرورش شبکهها و ارتباطات در نظام آموزشی، ممکن است هویتهای مطلوب و بههنجار مانند هویت دینی دانشجویان، به چالش کشیده شود. از جمله موانع فرهنگی در استفاده از فن آوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
توجه کم به بسترسازی فرهنگی جهت توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، فرهنگ نامناسب استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در محیطهای علمی، اعتقاد عمومی به استفاده از نظامهای سنتی، اعتقاد به از هم گسیختگی فرهنگی بهدلیل استفاده از فن آوری جدید، نگرش نامناسب نسبت به تأثیر فن آوریهای جدید در کیفیت یادگیری، فرهنگی نشدن لزوم استفاده از فن آوری های جدید در دانشگاهها، فعالیت کم رسانه های جمعی جهت استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در محیطهای علمی، آشنایی کم والدین دانشجویان در مورد فن آوریهای جدید، ضروری نشدن استفاده از فن آوری های جدید در محیط های علمی، باور و نگرش نامناسب مدیران جهت پرورش فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
در زمینه ی موانع توسعه ی فرهنگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات، برونسکی (2004)، در پژوهشی که در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا انجام داد به این نتیجه رسید که در این کشورها با توجه به اینکه شباهتها و تفاوت های فرهنگی وجود دارد مدل و میزان سواد اطلاعاتی نیز متفاوت است که همین میزان اثر بخشی مدل سواد اطلاعاتی را در ارزیابیها تحت تأثیر قرار میدهد.
موانع انسانی پرورش فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی
توانایی منابع انسانی مانند دانشجویان، استادان، کارکنان،کارشناسان و مدیران در بهکارگیری و بهرهوری از آموزشهای مبتنی بر فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی است. این مورد به میزان سواد اطلاعاتی افراد ربط می یابد.
ایران کشوری بسیار وسیع با جمعیت پراکنده در روستاها، بخشها، شهرهای کوچک و کلانشهرهاست. این دو ویژگی، ایجاد تحولات لازم در ایرانیان بهویژه از طریق آموزش را بسیار دشوار کرده است، بهطوری که با وجود تلاشهای گسترده از سال 1315 به بعد، هنوز بیسوادی ریشه کن نشده و سوادی با کیفیت که مناسب تأثیرگذاری مثبت بر شرایط گسترش و تعمیق جهانی شدن است، در اندیشه و عمل ایرانیان جاری نگردیده است. رواج این نوع سواد که پیش نیاز آن بهرهگیری از آموزشهای دانشگاهی است، همواره با چند مانع بزرگ روبرو بوده است. از جمله فاصلهی مکانی بین انسانهای نیازمند آموزش عالی، هزینهای که آموزش به این نوع انسانهای پراکنده طلب میکند و کمبود یا نبود نیروی انسانی مجرّب که توان آموزش مناسب را داشته باشد.
در واقع توانایی و آشنایی افراد در استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات عاملی مؤثر در استفاده از این فن آوری می-باشد. از جمله موانع انسانی پرورش فن آوری اطلاعات و ارتباطات به موارد زیر میتوان اشاره نمود:
توجه کم به نیازهای آموزشی در پرورش فن آوریهای جدید، نداشتن مهارت لازم جهت استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات، علاقه کم نسبت به استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس، توجه کم طراحان نرم افزار و سخت افزارهای آموزشی به نیازهای فراگیران، توجه کم طراحان نرم افزار و سخت افزارهای آموزشی به نیازهای جامعه، توجه کم طراحان نرم افزار و سخت افزارهای آموزشی به نیازهای علمی، مقاومت اعضای هیئت علمی در برابر تغییرات جدید، وجود ترس در مربیان جهت استفاده از روشهای جدید بهدلیل آگاهی کم از این روشها، کاربردی نبودن آموزشهای داده شده جهت استفاده از فن آوریهای جدید، کمبود نیروهای متخصص در نظام های آموزشی جهت پرورش فن آوری اطلاعات و ارتباطات،
در این زمینه نتایج پژوهش گارسیا1 و همکاران (2004) در دانشگاه تگزاس با عنوان » بررسی میزان استفادهی اعضای هیئت علمی از اینترنت نشان داد که میزان استفادهی اعضای هیئت علمی جوانتر از اینترنت بیشتر است. همچنین برخی از اساتید از فن آوری اطلاعات استفاده نمیکردند، زیرا بعضی از آنها معتقد بودند که روشهای قدیمی و سنتی آموزش، تأثیر و کارایی بیشتر و بهتری دارند و بعضی دیگر نمیخواستند برای یادگیری اینترنت زمان صرف کنند. در این تحقیق همبستگی منفی و معناداری بین میزان موانع موجود در مسیر استفاده از اینترنت و میزان استفادهی اعضای هیئت علمی از این فن آوری مشاهده شد. عمدترین موانع در این تحقیق عبارت بود از مقاومت اعضای هیئت علمی در برابر تغییرات جدید، توجه کم به نیازهای آموزشی در توسعه فن آوری های جدید، فرهنگی نشدن لزوم استفاده از فن آوری-های جدید در دانشگاهها و عقیدهی سنتی اعضای هیئت علمی در استفاده از فن آوری های جدید بود
