بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش درصدد بررسی تأثیر محدودیتهای اطلاعاتی بر تمایل به کاربری اطلاعاتی از اینترنت در بین نوجوانان و جوانان شهر تهران است. پس از مرور ادبیات نظری و تجربی تحقیق، کاربری اطلاعاتی، استفاده از اینترنت به منظور کسب اطلاعات، اهداف کاری و حرفهای چون استفاده خبری، علمی و... تعریف شده است. با پشتوانه نظریههای ارتباطاتی و جامعهشناختی، تبیین نظری از تأثیر محدودیتهای اطلاعاتی بر تمایل به کاربری اطلاعاتی از اینترنت صورت گرفت. در تأثیر دو متغیر فوق، دو متغیر تعدیلگر یعنی پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانوادگی کاربران و سابقه کاربری آنها بررسی شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، پیمایشی و شیوه جمعآوری دادهها، پرسشنامه و جامعه آماری پژوهش نیز نوجوانان و جوانان واقع در گروه سنی 15 تا 29 شهر تهران در نظر گرفته شده است. بررسی دادههای مربوط به 384 نفر از جامعه آماری نشان داد که نوجوان و جوانان از تمایل متوسط به کاربری اطلاعاتی برخوردارند. نتایج آزمون فرضیه نیز نشان داد محدودیتهای اطلاعاتی تأثیر معناداری در تمایل کاربران به کارب ری اطلاعاتی از اینترنت دارد و در این بین، متغیرهای سابقه کاربری و پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانوادگی نقش معناداری در این تأثیر ندارند.
کلیدواژه: کاربران اینترنت، کاربری اطلاعاتی، محدودیت اطلاعاتی، سابقه کاربری، نوجوانان و جوانان تهران
مقدمه
فناوری اطلاعات و ارتباطات، همراه با فناوری زیستی و فناوری نانو، سه ضلع مثلثی را تشکیل میدهند که مسیر و جهت علوم و فنون چند دهه آینده را تعیین میکند - معتمدنژاد، . - 1382 بنابراین، انقلاب ارتباطی - اطلاعاتی سده بیست و یک را باید بسیار فراتر از صرف الکترونیکیکردن رابطه انسانها دانست. فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی، با فراهم آوردن امکان پیدایی »جامعه شبکهای4« که افراد و جوامع را در قالبهای تازه، هویتهای تازه بخشیده - کاستلز، - 1380 نه تنها قواعد و قوانین حاکم بر ارتباط و تعامل میان انسانها، بلکه گرایش5 ما را نسب ت به خود، دیگران و جهان تغییر داده است - اولسون، . - 1377
اینترنت یکی از شاخصترین تکنولوژی های نوین و به نظر مانوئل کاستلز6 زیرساخت اساسی جامعه اطلاعاتی به حساب میآید - کاستلز، . - 1380 آخرین آمار منتشر شده بر روی وب سایت »وضعیت جهانی اینترنت7« نشان میدهد تعداد کاربران اینترنت ایران در سال 2011 نسبت به سال گذشته سه میلیون و 300 هزار و نسبت به سال 2009 در حدود چهار میلیون و 300 هزار نفر افزایش داشته است. به طوری که آمار این وب سایت در سال 2010 تعداد کاربران ایرانی را 33 میلیون و 200 هزار نفر اعلا م کرده بود در حالی که آمار جدید این وب سایت تعداد کاربران ایرانی را 36 میلیون و 500 هزار نفر اعلام کرده است، این تعداد، بیش از نیمی از کاربران اینترنت در کل خاورمیانه را تشکیل میدهد - گروه بازاریابی مینی وات، . - 2011
گسترش سریع نفوذ اینترنت در سالهای اخیر باعث شده بحثها و تحقیقهای متعددی درباره جنبههای مختلف اینترنت چون کاربرد، آثار و پیامدهای آن در سطح مختلف جامعه صورت گیرد. گروهی آن را آزادی بخش، سودآور و تعاملی و گروهی دیگر، آن را دشمن واقعیت، تولید کننده واقعیت غلط و سرکوبگر میدانند. برخی هم، بهرغم مشاهده سرعت بالای گسترش دسترسی به این تکنولوژیها، و اذعان به توان حیرتآور رسانههای ارتباطی جدید، رسانه ها را واجد آثاری تصنعی و زودگذر به حساب میآورند که اصولاً هیچ مطالب اساسی درباره آنها نمیتوان گفت - تامپسون، . - 1379
تحقیق های جدید میندیچ هم نشان میدهد فضای باز و دموکراتیک دنیای مجازی، مبادلات اطلاعاتی را تشویق کرده و در موارد امور اجتماعی، ارتباطی و سلامتی مصرفکنندگان اینترنت تأثیرات مثبت داشته است. به طور مثال جوانانی که در امر مبادله اطلاعات از طریق اینترنت فعالیت می کنند در امور اجتماعی هم به شکل چشمگیری شرکت دارند - Mindich . - 2005
در ایران نیز با توجه به گسترش ضریب نفوذ اینترنت، به تدریج شاهد بحث و جدلهایی در خصوص جنبههای مختلف اینترنت چون نحوه و نوع استفاده، اهداف و انگیزههای استفاده افراد از اینترنت و... شکل گرفت. این امر تا آنجا کشیده شد که به این مقوله از سوی برخی گروههای اجتماعی - نظیر گروههای مذهبی، فرهنگی و سیاسی - به صورت مسئله ای نگریسته شد که رشد و گسترش اینترنت را امری مسئلهآور قلمداد نموده و رشد آن را منوط به رعایت حد و حدود وضع شده متناسب با ارزشها و هنجارهای جامعه دانستند. برخورد این چنینی با اینترنت، چه بسا به خاطر ماهیت آن می باشد که حد وسیعی از اطلاعات را در سطح گسترده بدون هیچ محدودیتی در اختیار افراد قرار میدهد. از حیث نوع کاربری اینترنت در ایران باید گفت که کاربری اینترنت در ایران از صورت طبیعی و کارکردی خود خارج شده و دچار نوعی صورت کژکارکرد8 شده است.
آنچه تحقیق حاضر را از تحقیقات مرتبط با اینترنت متمایز می سازد نگاه خاص به مقوله اینترنت است و آن پرداختن به مقوله کاربری اطلاعاتی است که به بررسی میزان نقش محدودیت های اطلاعاتی در تمایل کاربران به کاربری اطلاعاتی می-پردازد. بنابراین، سئوال اصلی تحقیق عبارتند از: »کاربری اطلاعاتی از اینترنت در بین نوجوانان و جوانان شهر تهران چگونه است و محدودیت اطلاعاتی چه تأثیری در تمایل افراد به کاربری اطلاعاتی دارد؟«
مبانی نظری 1-
در زمینه تبیین موضوع تحقیق از نظریههای ارتباطاتی و جامعه شناختی بهره گرفته شد. دسته اول نظریههای استفاده و خشنودی9 بلاملر و کاتز،10 نظریه مصرف ارتباط جمعی وینداهال11 و نظریه دسته خرسندی دنیس مک کوایل12 است.
در نظریههای الگوی استفاده و خشنودی، فرض اصلی الگوی این است که افراد مخاطب، کم و بیش به صورت فعال به دنبال محتوایی هستند که بیشترین خشنودی را فراهم میکند؛ درجه خشنودی به نیازها و علایق افراد بستگی دارد. افراد هر قدر که بیشتر احساس کنند که محتوای واقعی نیاز آنان را برآورده میکند، احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند، بیشتر است - وینداهال و همکاران، . - 1376
در این نظریه تعامل مردم با رسانههای گروهی را اغلب اوقات میتوان از طریق کاربرد و استفادههایی که مردم از محتوای رسانهها میبرند یا خشنودی که به دست میآورند، توضیح داد - بلیک و هارولدسن، . - 1378
نیازها و انگیزه ها دو عنصر اصلی این نظریه به شمار میآیند. نیازها عبارتند از: نیاز به هدایت، امنیت، کنش متقابل و دوری از تنش. انگیزه ها نیز که از نیازها ناشی میشوند و جنبههای کنشی آنها را تشکیل میدهند بر اساس طبقهبندی مک کوایل عبارتند از: آگاهی، مشورتخواهی، هویت شخصی، کنش متقابل اجتماعی و فراغت.
شکل - 1 - الگوی بلاملز و کاتز از نظریه استفاده و خشنودی
