بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، تأثیر محلولپاشی روي بر عملکرد و اجزاي عملکرد و میزان روغن دانه گیاه گلرنگ در تنش سرب بررسیشده است. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزي کرمان اجرا شد. فاکتور اول شامل چهار سطح - شاهد، محلولپاشی سرب، کاربرد خاکی سرب و کاربرد توام خاکی و محلولپاشی سرب - ، فاکتور دوم محلولپاشی سولفات روي در سه غلظت - صفر، 10 و 20 میلیمولار - بود. نتایج نشان داد که در شرایط تنش سرب، میزان روغن، عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد طبق در بوته و وزن طبق در بوته کاهش یافت. کاربرد توام خاکی و محلولپاشی سرب اثرات منفی بیشتر از جذب برگی و خاکی داشت. در تنش سرب، محلولپاشی کود روي عملکرد دانه، میزان روغن دانه و تعداد طبق در بوته را به طور معنیداري نسبت به تیمار شاهد افزایش داد. براساس نتایج، به نظر میرسد که در مناطق آلوده به فلز سنگین سرب، محلولپاشی روي میتواند به عنوان راهکاري بر حفظ عملکرد دانه گیاهان باشد.
مقدمه
با توجه به روند رو به افزایش مصرف روغنهاي نباتی و هزینه زیاد تامین روغن مورد نیاز کشور از طریق واردات، توسعهکشت گیاهان دانه روغنی سازگار به شرایط اقلیمی کشور در این زمینه حائز اهمیت است. گلرنگ ضمن دارا بودن روغن با کیفیت بالا نسبت به شرایط اقلیمی ایران سازگار است . - 2 - سرب به عنوان یک فلز سنگین و آلاینده شیمیایی پایدار از طریق منابع مختلف مصنوعی و طبیعی سلامت محیط زیست موجودات زنده را تهدید می کند، تجمع این فلز در گیاه سبب اختلال در رشد گیاه و تغییر در واکنشهاي فیزیولوژیکی گیاه میشود . - 1 - روي از عناصر کم مصرف است که براي رشد طبیعی و تولید مثل گیاهان زراعی ضروري است. نتایج محققین حاکی از آن است که کاربرد روي به صورت محلولپاشی موجب افزایش عملکرد دانه و میزان روغن در گیاه گلرنگ شده است . - 3 - تغذیه گیاهان با استفاده از عناصر خاص میتواند تحمل شرایط سخت محیطی از جمله تنش فلزات سنگین را تسهیل نماید. نتایج مطالعات نشان داد که تغذیه گیاه با روي سبب کاهش اثرات منفی یونهاي سمی بر رشد گیاه و میزان جذب فلز سنگین در گیاهان میشود . - 4 - در مناطق صنعتی و آلوده به فلزات سنگین جذب برگی و خاکی سرب صورت می پذیرد که سبب ایجاد سمیت و کاهش رشد و عملکرد گیاه میشود، با توجه به اطلاعات اندك در زمینه جذب برگی و خاکی سرب به طور همزمان، این پژوهش به بررسی میزان تاثیر محلولپاشی کود روي بر عملکرد و درصد روغن تولیدي در گیاه گلرنگ در تنش سرب پرداخته شده است.
مواد و روشها
آزمایش در گلخانه مرکز تحقیقات و منابع طبیعی و آموزش کشاورزي کرمان در سال 1393 اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. فاکتور اول شامل چهار روش کاربرد سرب از منبع استات سرب - شاهد، کاربرد خاکی سرب در غلظت 250 میلیگرم در کیلوگرم خاك، محلولپاشی 1 میلیمولار سرب، محلول پاشی سرب در غلظت 1 میلیمولار به همراه کاربرد خاکی سرب در غلظت 250 میلیگرم در کیلوگرم خاك - ، فاکتور دوم محلولپاشی سولفات روي در سه غلظت - صفر، 10 و 20 میلیمولار - بود. گیاه مورد استفاده گلرنگ - رقم گلدشت - بود. کشت بذر در بیستم مهرماه صورت گرفت. خاك گلدان به نسبت ماسه - دو قسمت - و رس - یک قسمت - تهیه شد. بافت خاك گلدان از نوع شن لومی و اسیدیته خاك نیز برابر 7/7 بود. قبل از کاشت بر اساس آزمون خاك، کود فسفر از منبع سوپر فسفات تریپل و کود پتاسیم به صورت سولفات پتاسیم تأمین و در گلدان به طور یکنواخت پخش گردید و کود نیتروژن از منبع اوره در سه نوبت، یک سوم قبل از کاشت و باقیمانده به صورت سرك در مرحله رشد سریع ساقه و گلدهی به گلدانها داده شد. مقدار لازم نمک استات سرب براي آلوده کردن جرم مشخصی از خاك محاسبه شد. سپس مقدار نمک محاسبه شده به یک کیلو گرم از خاك افزوده شد و کاملا با آن مخلوط گردید تا پیش مادهاي همگن به دست آید. این پیش مادهي آلوده سپس کاملا با توده خاك مخلوط گردید. پس از آن خاكهاي آلوده تقریبا تا رطوبت اشباع آبیاري و به مدت دو هفته رها شدند تا در حد امکان برهم کنشهاي آلاینده و خاك صورت پذیرد و شرایط آلودگی طبیعیتر باشد. به منظور محلولپاشی سرب، در اوایل مرحله ساقهدهی به وسیله مهپاش انجام گردید. محلولپاشی سولفات روي در فاصله زمانی ده روز پس از
تیماردهی سرب اعمال شد. برداشت نهایی زمانی صورت گرفت که کلیه برگها و طبقهاي روي ساقه خشک و قهوهاي و دانه هاي وسط طبق نیز خشک و سخت شده بودند و محاسبه عملکرد و اجزاي عملکرد در نظر گرفته شدند. اندازهگیري میزان روغن به روش سوکسله انجام گردید. تجزیه آماري داده ها با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین صفات اندازهگیري شده، با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنیدار - LSD - در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج این تحقیق نشان داد که در بین تیمارهاي تنش، کاربرد خاکی همراه با محلول پاشی سرب بیشترین اثرات منفی بر گیاه گلرنگ داشت، به طوري که میزان وزن هزار دانه 28 - درصد - و وزن طبق در بوته 17 - درصد - نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت - جدول. - 1 همچنین تنش سرب سبب کاهش عملکرد دانه، تعداد طبق در بوته و میزان روغن دانه گردید و محلولپاشی کود سولفات روي - غلظت 20 میلیمولار - در شدیدترین سطح تنش سرب - کاربرد خاکی همراه با محلول پاشی سرب - میزان عملکرد دانه 45 - درصد - ، تعداد طبق در بوته 57 - درصد - و میزان روغن دانه 67 - درصد - نسبت به تیمار شاهد افزایش یافت نتایج این تحقیق با یافتههاي سایر محققین مبنی بر این که غلظتهاي بالاي تنش سرب سبب کاهش عملکرد و اجزاي عملکرد در گیاه میشود، مطابقت دارد . - 2 - در شرایط تنش همراه با کوتاه شدن دوره رشد، عملکرد دانه نیز کاهش مییابد. از علایم سمیت ناشی از سرب توقف سریع رشد گیاه میباشد . - 1 - کاهش رشد و عملکرد در شرایط تنش سرب احتمالا به علت تغییر در انتقال فرآورده هاي فتوسنتزي و کاهش رشد بخش هوایی گیاه است و به نظر میرسد بهبود شرایط تغذیهاي و نقش مثبت روي در فتوسنتز میتواند در افزایش رشد و عملکرد گیاه نقش داشته باشد. محققین بیان کردند کهکاربرد کود سولفات روي به صورت محلولپاشی تاثیر مثبتی در افزایش عملکرد دانه و درصد روغن در گیاه گلرنگ داشت . - 4 - بنابراین بر اساس نتایج بدست آمده به نظر میرسد در مناطق آلوده به فلز سنگین سرب کاربرد کود روي آسیبهاي وارده به گیاه را کاهش میدهد که میتوان به عنوان راهکاري بر حفظ رشد و تولید گیاهان باشد.
جدول -1 مقایسه میانگین صفات مورد بررسی تحت تأثیر سطوح سرب، روي و کلسیم
تفاوت حروف در هر ستون نشان دهنده اختلاف معنیداردر سطح p≤ 0/05 است.
