بخشی از مقاله
چکیده
تنش خشکی یکی از مهمترین فاکتور های کاهنده عملکرد دانه می باشد و کاربرد متناول می تواند اثرات تنش خشکی را تعدیل نماید. به منظور ارزیابی تاثیرات تنش خشکی و متانول آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که در بین اجزای عملکرد قطع آبیاری تنها تاثیر معنی داری بر تعداد دانه در طبق گلرنگ داشت، اما تاثیر کاربرد متانول بر تعداد طبق در بوته معنی دار بود.
اثر متقابل قطع آبیاری در گلدهی × متانول بر هیچکدام از اجزای عملکرد معنی دار نبود. مقایسه میانگین دادهها نشان داد که قطع آبیاری در گلدهی باعث کاهش حدود 49 درصدی تعداد دانه در طبق گردید، تغییرات تعداد طبق در بوته و وزن هزار دانه نیز هر چند از نظر آماری معنی دار نبود ولی در اثر قطع آبیاری کاهش یافتند.. مقایسه میانگین اثرات متقابل نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تیمار 10 درصد حجمی مصرف متانول در شرایط آبیاری کامل ایجاد گردید. همچنین بیشترین عملکرد گل نیز در تیمار 30 درصد حجمی مصرف متانول در شرایط آبیاری کامل ایجاد گردید.
کلمات کلیدی: عملکرد دانه، اجزای عملکرد، متانول و گلرنگ.
مقدمه
کشور ما به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و دارا بودن میانگین بارندگی در حد یک سوم میانگین جهانی، پیوسته دچار تنش خشکی و خشکسالی های مداوم و متناوب بوده است. بیش از نیمی از سطح کشور دارای بارندگیهای کمتر ار 150 میلیمتر و حدود 75 درصد، کمتر از 200 میلیمتر در سال می باشد .از نظر بیولوژیکی، تنش وضعیتی است که در آن تقاضای فزاینده وارد به گیاه موجب ناپایداری فعالیت های گیاهی میشود و پس از آن در عمل بازگشت میتواند بهحالت طبیعی برگردد.
درصورتیکه تنش فراتر از محدوده تحمل گیاه باشد، می تواند باعث آسیب واقعی و یا حتی مرگ گیاه گردد - کوچکی و همکاران، . - 1372 تنش خشکی زمانی ایجاد میشود که مقدار خیلی کمی آب در وضعیت ترمودینامیک مناسب در اختیار گیاه باشد. تنش خشکی در مقایسه با بسیاری از تنشها بهصورت ناگهانی رخ نداده و شدت آن بهآرامی افزایش مییابد، بنابراین بعد زمان از نظر بقاء در شرایط تنش خشکی نقش مهمی را بازی میکند.
گلرنگ با نام علمی گیاهی است روغنی که امکان کشت آن به صورت دیم و آبی در استان کردستان وجود دارد. گلرنگ گیاهی است، متعلق به راسته ی سینادره، تیره آستراسه - کمپوزیته - ، جنس کارتاموس، و گونه زراعی تینکتوریوس می باشد. جنس حدود25 گونه ی مهم دارد که بسیاری از آنها بومی منطقه ی مدیترانه هستند. متانول یا متیل الکل یا الکل متیلیک یا الکل چوب که ساده ترین نوع الکلهاست با فرمول شیمیائی CH3OH شناخته میشود.
متانول از فعالیت بیهوازی گونههای زیادی ازباکتریها تولید میشود و پس از چندین روز به وسیله اکسیژن و با کمک نور خورشید اکسید شده و به آب و دیاکسید کربن تبدیل میگردد . البته در فرآیند سوختن متانول هم از نظر مواد بدست آمده چنین اتفاقی رخ میدهد ولی بسیار سریعتر است، و در ضمن شعله حاصل از سوختن متانول بی رنگ است و امکان سوختگی با شعله آن وجود دارد. کورلتو میانگین 12 ساله دوره بارندگی وتبخیر تعرق پتانسیل در اراضی جنوب ایتالیا را ترسیم نمود.
کمبود آب در ماه فوریه آغاز شده و تا نوامبر ادامه مییابد. وی مجموع کمبود آب را خیلی زیاد گزارش نمود میلی متر - و مشاهده کرد که در اواسط ژوئن تا اواسط اگوست میزان تبخیر تعرق روزانه مطابق فرمول بلانی کریدل بین 6 و 9 میلی متر در روز متغیر است. هم چنین وی آزمایشی با مقایسه عملکرد دانه دو رقم گلرنگ در کاشت پاییزه و بهاره با گندم وجو پاییزه وآفتابگردان، نتیجه گیری نمود که در کاشت پاییزه تحت شرایط ایتالیا، عملکرد جو پاییزه به طورمعنی داری بیشتر از سایرگیاهان است و از طرفی کاشت پاییزه گلرنگ نسبت به کاشت بهاره برتر و در کاشت بهاره آفتابگردان نسبت به گیاه گلرنگ از نظر تولید دانه، برتری نسبی دارد.
میراخوری و همکاران نشان دادند که در شرایط تنش خشکی کاربرد متانول باعث افزایش عملکرد دانه سویا گردید، آنها نشان دادند که کاربرد تیمارهای 14 و 21 درصد حجمی متانول باعث افزایش 13 و 26 درصدی عملکرد دانه گردید، ولی کاربرد متانول با غلظت 35 درصد حجمی باعث کاهش عملکرد دانه گردید. علاوه بر عملکرد دانه، بیشترین درصد روغن و اجزای عملکرد دانه نیز در تیمار 21 درصد حجمی متانول ایجاد گردید. ویشگاهی و نیز نتایج مشابهی را در مورد اثر متانول بر بادام زمینی گزارش کردند.
مواد و روش ها
آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. عامل اصلی، آبیاری در دو سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل و قطع آبیاری در مرحله گلدهی و عامل فرعی محلول پاشی متانول در چهار سطح شامل صفر درصد حجمی، 10 درصد حجمی، 20 درصد حجمی و 30 درصد حجمی بود. قبل از شروع عملیات آماده سازی، در چند نقطه از مزرعه به طور تصادفی از دو عمق صفر تا 30 و 30 تا 60 سانتیمتری، نمونههایی از خاک برداشت و جهت آنالیز و تعیین خصوصیات فیزیکوشیمیایی به آزمایشگاه تحقیقات خاک و آب استان ارسال و نتایج آن تعیین گردید.
بذر گلرنگ رقم گلدشت با فاصله ردیفهای 25 سانتیمتر و فاصله روی ردیف 5 سانتیمتر، در خطوطی به طول 4 متر در تاریخ 17 اردیبهشت 92 در مزرعه کشت گردید.برای اندازه گیری صفات به شرح زیر عمل شد: تعداد طبق در بوته: تعداد طبقهای موجود درهربوته از 5 نمونه بوتههای انتخاب شده در هر کرت شمارش شده پس از میانگین گیری عدد بدست آمده به عنوان صفت تعداد طبق برای آن کرت منظور شد. تعداد دانه در طبق: کل دانههای موجود درهمه طبقهای موجود در 5 بوته برداشت شده در هر کرت شمارش شده سپس بر کل تعداد طبقهای موجود در آن 5 بوته تقسیم شد.
وزن صد دانه: ازکل دانههای برداشت شده درهرکرت چهار نمونه 100 بذری به طورتصادفی جدا نموده. پس ازمیانگینگیری وانجام تناسب صفتوزنصد دانهمربوط به آن کرت تعیین گردید. عملکرد دانه: دانهها را ازبقیه قسمتها جداکرده وتوسط ترازوی دیجیتالی وزن کل دانههای برداشت شده درهر ژنوتیپ محاسبه و پس از اضافه نمودن وزن دانههای 5 بوته برداشتی به آنها،عدد نهایی به عنوان عملکرد دانه درمساحت برداشت شده ثبت وسپس به واحد کیلوگرم در هکتار تبدیل شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که در بین اجزای عملکرد قطع آبیاری تنها تاثیر معنی داری بر تعداد دانه در طبق گلرنگ داشت، اما تاثیر کاربرد متانول بر تعداد طبق در بوته معنی دار بود. اثر متقابل قطع آبیاری در گلدهی × متانول بر هیچکدام از اجزای عملکرد معنی دار نبود. مقایسه میانگین دادهها نشان داد که قطع آبیاری در گلدهی باعث کاهش حدود 49 درصدی تعداد دانه در طبق گردید.
تغییرات تعداد طبق در بوته و وزن هزار دانه نیز هر چند از نظر آماری معنی دار نبود ولی در اثر قطع آبیاری کاهش یافتند. گزارشات زیادی مبنی بر کاهش شدید اجزای عملکرد در اثر تنش خشکی در مرحله نمو زایشی وجود دارد. کمبود آب در مرحله گرده افشانی باعث کاهش موفقیت در باروری و عدم تشکیل سلول تخم میگردد و همین امر باعث کاهش تشکیل دانه میگردد - شوسلر و وستیگت، تنش کمبود آب طی یک دوره 6 روزه در زمان گرده افشانی، تعداد دانه را 40 تا 70 درصد در ارقام مختلف ذرت در مقایسه با گیاهان بدون تنش کاهش داده است.
ارقامی که دارای نسبت بالای منبع به مخزن بودند در مقایسه با ارقامی که این نسبت در آنها کمتر بود حساسیت بیشتری به پتانسیل آب پایین در زمان گرده افشانی از خود نشان دادند. نتایج آزمایشها در این مورد مشخص نمود که مواد فتوسنتزی فراهم برای دانه به تنهایی نمی تواند تعیین کننده حساسیت به تنش آب در پتانسیل آب پایین در زمان گردهافشانی باشد رفع محدودیت آب - دو روز بعد از اتمام گرده افشانی - پس از اعمال تنش آب در مرحله گرده افشانی، باعث بازیافت سریع پتانسیل آب برگ و فتوسنتز شد و مقدار این مؤلفه ها در حد گیاهان بدون تنش رسید.
مشخص شده است بازدارندگی فتوسنتز در گیاهان بدون تنش آب و همچنین گیاهان دچار تنش رطوبتی در مرحله گرده افشانی باعث عدم تشکیل دانه ذرت به ترتیب 70 تا 100 درصد میشود. این مسئله اهمیت تنش آب در مرحله گرده افشانی به خصوص در مواردی که تنش آبی توأم با سایر تنشهایی که باعث کاهش فتوسنتز میشوند را خاطر نشان می سازد هاشمی دزفولی در بررسی تنش خشکی برگلرنگ رقم اراک نشان دادکه تعداد ساقه و تعداد غوزه در بوته با افزایش تنش آب کاهش می یابد.
یافته های میلادی لاری و احسانی زاده نیز نشان داد که تنش خشکی تاثیر معنی داری بر تعداد دانه در طبق داشت، به نحوی که باعث کاهش 26 درصدی تعداد دانه در طبق گردید. کاهش این جزء از عملکرد در اثر تنش خشکی در برخی دیگر از گیاهان از جمله آفتابگردان و سویا نیز گزارش شده است.
