بخشی از مقاله
مقدمه
مرکبات، یکی از مهمترین محصولات باغی کشور محسوب میشود که سطح زیر کشت و میزان تولید سالیانه آن، کشورمان را در زمره 10 کشور اول دنیا قرار داده است. با این وجود، موانعی بر سر راه تولید این محصول وجود دارد. یکی از این موانع، تناوب باردهی - سال آوري - در بعضی از ارقام مرکبات است. سال آوري یا باردهی متناوب به معنی عادت گلدهی یا باردهی سنگین و سبک در سالهاي متوالی است که در برخی از درختان میوه از جمله مرکبات مشاهده می شود. تناوب باردهی علاوه بر تولید غیریکنواخت محصول در سالهاي مختلف سبب کاهش کیفیت میوه در سالهاي پرمحصول می شود. این میوه ها بازار پسندي مناسبی نداشته و سود اقصادي لازم را عاید کشاورز نمی کند. - صمدي زرینی، . - 1385 تحقیقات متعدد نشان داده اند که که در سال پرمحصول وجود تعداد زیادي میوه روي درخت که اعضاي مصرف کننده - سینک - می باشند، سبب مصرف قسمت اعظم کربوهیدراتها در اندام هوایی میشوند، در نتیجه انتقال مواد غذایی و کربوهیدراتها به ریشه کاهش می یابد. در این حال ریشه دچار گرسنگی شدید شده و توان ریشه براي جذب عناصر غذایی کاهش می یابد. کمبود عناصر غذایی موجب اختلال در توازن هورمونی میشود و مجموع این عوامل سبب جلوگیري از تشکیل جوانه گل در سال کم محصول می گردد. در سال کم محصول درخت مجددا توانایی خود را براي سال آینده افزایش می دهد - Monselise and Goldschmidt, 1982؛ اسدي کنگر شاهی و همکاران، . - 1390 در آزمایشی - اسدي کنگر شاهی، و اخلاقی امیري، - 1384 نشان داده شد که ترکیبی از تیمارهاي تغذیه اي و مواد شیمیایی توانست سیکل سال آوري در نارنگی را تعدیل نماید. در آزمایشی دیگري - Hassan, 1995 - استفاده از آهن، منگنز و روي - به صورت محلولپاشی - سبب کاهش ریزش میوه و افزایش عملکرد پرتقال واشنگتن ناول گردید. تامین نیاز گیاه از نظر عناصر غذایی همچون روي در زمان بحرانی که گیاه نیاز بیشتري به این عناصر دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از این زمانهاي حساس، زمان متورم شدن جوانه هاست. افزایش غلظت این قبیل عناصر در جوانه هاي برگ و گل، حتی اگر کمبود وجود نداشته باشد، به علت نقش هاي متابولیکی و فیزیولوژیکی این عناصر سبب افزایش عملکرد و بهبود خواص کیفی میوه میشود. پس در مجموع به علت نقش عناصر غذایی از جمله روي در فرایند گرده افشانی، لقاح و تشکیل میوه، تأمین این عناصر در زمان متورم شدن جوانه ها که جذب این عناصر از خاك به علت دماي پایین خاك و پایین بودن فعالیت ریشه و برگها محدود بوده، سبب افزایش درصد تشکیل میوه خواهد شد - اسدي کنگر شاهی و اخلاقی امیري، . - 1384 در آزمایشی - داوري نژاد و همکاران، - 1388 مشخص شد که کمترین اختلاف بین عملکرد پسته در 2 سال متوالی مربوط به تیمار استفاده از Zn و Mn می باشد. در آزمایشی - Jun-hui, 2004 - با درختان 15 ساله نارنگی - C. reticulate Blanco - نشان داده شد که درختان در سال آور نسبت به سال نیاور از نظر عناصر غذایی داراي کمبود هستند. در آزمایشی - رستگار، - 1380 بر روي نارنگی جهرمی نشان داده شد که کاربرد روي سبب افزایش معنی دار عملکرد در مقایسه با تیمار شاهد شد. گزارش شده است که کمبود روي ممکن است سبب ناشکوفایی جوانه گل، کمی برگ و حالت رزت - تشکیل برگهاي کوچک در اطراف جوانه ها جانبی - می گردد - بابالار و پیرمرادیان،. - 1379 مصرف سولفات روي افزایش عملکرد محصول را سبب گردید؛ همچنین سطح عنصر روي در برگ و خاك را بالا برد. لیکن همبستگی بین افزایش عملکرد محصول و مقدار روي در برگ، بیشتر از همبستگی بین افزایش عملکرد محصول و مقدار روي در خاك بود - رستگار، . - 1382 اغلب باغات مرکبات استان هرمزگان داري کمبود عناصر غذایی و به ویژه روي می باشند و در بسیاري از موارد ظاهر درخت موید این امر می باشد. از دلایل مهم این امر، کربنات کلسیم و pH بالا در خاکهاي استان می باشد .
نارنگی سیاهو یکی از مهمترین و با کیفیت ترین ترین ارقام مرکبات در جنوب کشور و استان هرمزگان است. مشکل تناوب باردهی به خصوص در درختان بالغ، مهمترین مشکلی است که این رقم با آن مواجه است. در این آزمایش امکان کاهش این ناهنجاري با مدیریت مصرف سولفات روي در زمانهاي متفاوت از طریق برگباشی مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
پژوهش حاضر به منظور بررسی مقابله عملی با مشکل سال آوري نارنگی سیاهو از طریق محلول پاشی روي در یک آزمایش پنج ساله در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی در سه تکرار و در هر تکرار دو اصله درخت در منطقه فارغان حاجی آباد به مرحله اجرا درآمد. براي انجام این آزمایش ابتدا درختان مورد نظر انتخاب و در مراحل بعدي سال، آور و نیاور این درختان مشخص شد. تیمارهاي این آزمایش شامل چهار تیمار -1 تیمارشاهد یا بدون محلول پاشی سولفات روي -2 محلول پاشی پس از برداشت کامل محصول - با غلظت 2 در هزار سولفات روي - -3 محلول پاشی در اواسط اسفند ماه - با غلظت 2 در هزار سولفات روي - -4 محلول پاشی بعد از ریزش کامل گلبرگها - با غلظت 2 در هزار سولفات روي - بودند. در طول اجراي آزمایش عملیات داشت - آبیاري، تغذیه عناصر دیگر به جز روي، مبارزه با علفهاي هرز - بصورت یکسان در مورد کلیه درختان مورد آزمایش انجام شد. تیمارهاي مورد نظر در مراحل زمانی مشخص شده بر روي درختان نارنگی سیاهو اعمال و در زمان برداشت مقدار عملکرد اندازه گیري شد. تجزیه آماري و تحلیل داده هاي بدست آمده با کمک نرم افزار MSTAT C و EXCEL انجام پذیرفت و مقایسه میانیگن ها با کمک ازمون چند دامنه اي دانکن صورت گرفت. براي محاسبه شاخص سال آوري از فرمول زیر استفاده شد.:. - Monselise and Goldschmidt, 1982 [1]
که در آن I نشان دهنده شاخص سال آوري، a عملکرد در سالهاي متوالی و n سالهاي مورد نظر است. اگر I=0.0 باشد سال آوري وجود ندارد؛ اگر I=1.0 باشد سال آوري کامل وجود دارد.
نتایج و بحث
مقایسه میانگین ها نشان داد که تیمار محلولپاشی سولفات روي سبب تغییري معنی دار در عملکرد گردید. بیشترین عملکرد مربوط به تیمار محلوپاشی سولفات روي در زمان اواسط اسفند ماه است که در کلاس a قرار گرفت. مقدار عملکرد در تیمار "محلولپاشی در زمان پس از برداشت کامل محصول" و تیمار شاهد کمتر از تیمار "زمان محلولپاشی در اواسط اسفند" بود، اگرچه از لحاظ آماري تفاوت معنی داري بین آنها وجود نداشت. کمترین مقدار عملکرد با محلولپاشی سولفات روي در تیمار " محلولپاشی بعد از ریزش کامل گلبرگها " بدست آمد که با تیمار "زمان محلولپاشی در اواسط اسفند" داراي تفاوت معنی دار بود. علت احتمالی بالاتر بودن عملکرد در زمان "محلولپاشی سولفات روي در اواسط اسفند ماه"، همزمان بودن آن با تشکیل میوه و نقش روي در کمک به این امر می باشد . - Abd El-moneim et al., 2007 - گزارش شده است که استفاده از محلولپاشی روي در مرکبات سبب افزایش تشکیل میوه از طریق افزایش رشد لوله گرده شده است - Hassan, . - 1995 از طرف دیگر گفته شده است که اثر مصرف سولفات روي در افزایش عملکرد مرکبات، از طریق نقش روي در فعال سازي بسیاري از آنزیم ها که در متابولیسم قندها دخالت دارند، اعمال میشود. همچنین روي در سنتز پروتئین دخالت داشته و در شرایط کمبود روي سنتز پروتئین کاهش می یابد که به دلیل کاهش فعالیت RNA پلی مراز و همچنین افزایش فعالیت RNase می باشد که با افزایش فعالیت RNase، RNA ها شکسته میشوند. از نقش هاي دیگر روي، ساختن تریپتوفان می باشد که پیش ماده اکسین است و با کمبود روي، مقدار اکسین کاهش و در نتیجه رشد سرشاخه ها و برگها کاهش یافته و حالت مرگ سرشاخه ها حاصل میشود که در نهایت، راندمان فتوسنتز در این درختان مبتلا به کمبود روي، کاهش می یابد. در شرایط کمبود روي به دلیل کاهش سطح مؤثر برگها، اندازه میوه ها کوچک شده و حتی ریزش آنها در طول دوره رشد اتفاق می افتد که این عوامل سبب میشود میزان محصول کاهش یابد - اسدي کنگرشاهی و همکاران، . - 1390 در آزمایشی - رستگار، - 1380 بر روي نارنگی جهرمی نشان داده شد که کاربرد روي از منبع معدنی - سولفات روي - و یا منبع آلی - کلات روي - سبب افزایش معنی دار عملکرد در مقایسه با تیمار شاهد شد. اگرچه تفاوت معنی داري بین دو منبع کودي وجود نداشت.
برهمکنش سال و زمان هاي مختلف محلولپاشی سولفات روي نشان داد که، به طور کلی، تیمار محلولپاشی سولفات روي نسبت به شاهد تغییراتی در عملکرد ایجاد کرده است. به نظر میرسد این تغییرات در راستاي تعدیل و کم کردن اختلاف عملکرد در سالهاي مختلف - تعدیل سال آوري - بوده است. نکته قابل بررسی اینکه در سالهاي سوم و پنجم آزمایش که شرایط نامساعدي بر باغات حاکم گردید - در سال سوم طوفان شدید سبب ریزش شدید میوه شد و در پنجم نیز عارضه زوال مرکبات و سرخشکیدگی درختان نارنگی خودنمایی کرد - ، به نظر میرسد تیمارهاي محلولپاشی سولفات روي، بویژه تیمارهایی که محلولپاشی سولفات روي در آنها در زمان اوایل آذر ماه و و اواسط اسفند صورت گرفته است، سبب افزایش عملکرد نسبت به شاهد در این سالها شده اند. در برخی از منابع ذکر شده است که یکی از دلیل زوال درختان مرکبات کمبود و یا اختلال در استفاده از عنصر روي توسط درخت می باشد - . - Srivastava and Singh, 2004
زمان محلولپاشی سولفات توانست شاخص سال آوري را تحت تأثیر قرار دهد. محلولپاشی سولفات روي در اواسط اسفند ماه سبب کمترین شاخص سال آوري نسبت به زمان هاي دیگر محلولپاشی و تیمار شاهد - بدون محلولپاشی سولفات روي - گردید. شاخص سال آوري در تیمار محلولپاشی سولفات روي در اوایل آذر ماه نیز کاهش چشمگیري نسبت به دو تیمار دیگر - بدون محلولپاشی سولفات روي و محلولپاشی در اوایل اسفند - داشت؛ اگرچه مقدار شاخص سال آوري در این تیمار اندکی از مقدار آن در تیمار محلولپاشی سولفات روي در اواسط اسفند ماه بالاتر بود. شاخص سال آوري براي تیمار محلولپاشی سولفات روي در اواسط اسفند ماه و تیمار محلولپاشی سولفات روي بعد از برداشت کامل محصول نارنگی نسبت به تیمار شاهد به ترتیب مقدار 54 و 46
