بخشی از مقاله
ارزیابی اثر کودهای بیولوژیک و محلولپاشی روی (Zn) بر خصوصیات زراعی گیاه سویا
چکیده
به منظور بررسی تاثیر کاربرد کودهای بیولوژیک باکتریایی حل کننده ی فسفر و گوگرد و محلولپاشی عنصر روی بر عملکرد و اجزا عملکرد سویا رقم M7 پژوهشی در سـال 1389 در شهرسـتان الشـتر اسـتان لرسـتان اجـرا گردیـد. تیمارهای مورد بررسی شامل عامل محلولپاشی روی در دوسطح (صفر و 5 .1 در هـزار) ، کـاربرد بـاکتری حـل کننـده فسفر در دوسطح ( کاربرد و عدم کاربرد ) و تیمار باکتری حل کننده گوگرد در دوسطح ( کاربرد و عدم کاربرد ) کـه بـا استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شـد. پـس از رسـیدگی ارتفـاع بوته، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه تعیـین گردیدنـد. بـالاترین عملکـرد دانـه بـه میزان 4505 کیلوگرم در هکتار در اثر کاربرد تیمار ترکیب کود زیسـتی گـوگرد و فسـفر و عـدم کـاربرد روی حاصـل گردید. عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته رابطه ی مستقیمی نشان می دهد.
واژه های کلیدی: سویا، کود زیستی، محلولپاشی روی، خصوصیات زراعی
مقدمه
دانههای روغنی بعد از غلات دومین منبع مهم تأمین انرژی مورد نیاز جوامع انسانی بـه شـمار مـیرونـد کنجالـه حاصل از فرآیند صنعتی تولید روغن نیز به لحاظ سرشار بودن از پروتئین یکی از اقلام مهم تغذیه دام، طیـور و آبزیـان محسوب میگردد. در حالیکه مصرف روغن نباتی در کشور طی چهار دهه اخیر حدود 22 برابـر شـده، طـی ایـن مـدت جمعیت کشور 3/3 برابر و مصرف سرانه روغن نیز به 66 برابر افزایش یافته است. بدین جهت سالانه بالغ بر یک میلیون تن روغن خوراکی برای مصرف روزانه در سبد غذایی مردم و 1/7 میلیون تن کنجاله دانههای روغنی برای مصارف دامی وارد کشور میشود ( (5، 1351 ایران نیز از جمله سرزمین هایی می باشد که از زمانهـای گذشـته در آن کاشـت اغلـب گیاهان روغنی نظیر کنجد، کرچک، گلرنـگ و آفتـابگردان در آن قـدمتی طـولانی داشـته اسـت. سـویا بـا نـام علمـی (.Glycine max) از دانه های روغنی سرشار از منابع اصلی روغن خوراکی در جهان است این محصول بدلیل مقـادیر
زیاد پروتئین در کنجاله برای انسان و دام مصرف غذایی فراوانی دارد، از نظرنیـاز بـه عناصـر غـذایی از گیاهـان نسـبتاَ پرنیازبه عناصری همچون فسفر، گوگرد و روی بشمار می رود .(2)فسفر وگوگرد از عناصر ضروری پرمصرف برای رشد و نمو گیاهان می باشند، متأسفانه شکل قابل جذب این عناصربمیزان کافی در خاک موجود نمی باشند؛ واضح است کـه در خاکهایآهکی، مانند اکثریت خاکهای ایران و همچنین بسیاری از خاک های استان لرسـتان بـدلیل وجـود بـی کربنات فراوان در آب آبیاری و آهکی بودن خاک ها غلظت قابل جذب این عناصر کمتر از حد بحرانی است، کمبود این عناصر، بویژه عناصر روی بیشتر مطرحاست 13)،6،.(3 تحقیقات نشان داده است که افزودن باکتریهـای اکسـید کننـده گوگرد باعث افزایش سریع در رشد و توسعه ریشه ها و همچنین افزایش میزان درصد عملکرد دانه و پروتئین را بهمراه داشتـه است .(21) محققان نشان دادند افزایش روغن، پروتئین وفسفر دانه با تلقیح بذر سـویا بـا بـاکتری هـای بـرادی رایزوبیوم جاپونیکوم سودوموناس سرانیا مشاهده شده است .(20) تحقیقات دیگر نیز افزایش طول، پراکنش، سطح کـل وحجم ریشه ووزن ترریشه وبخش هوایی بوته، میزان تشکیل کلونی وفسفر برگ گوجه فرنگی براثر تلقیح تـوأم بـذربــا بـاکتـری سـودومونـاس فلورسنس وقارچ مایـکوریـزا گلومـوس موسه گزارش کردنـد .(12) سویا، ذرت، برنج، حبوبات، سورگوم، مرکبات و درختان میوه بیشترین حساسیت را نسبت به کمبود روی دارند .(13) بیان داشـتند محلـول پاشـی روی بر سویا باعث افزایش عملکرد دانه، میزان پروتئین و میزان روغن دانه می شود( .(8کاربرد کودهای زیستی، به ویـژه باکتری های افزاینده رشد گیاه، مهمترین راهبرد در مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهی برای نظام کشاورزی پایدار با نهـاده کافی به صورت تلفیق مصرف کودهای شیمیایی با کاربرد باکتری های مذکور است .(12) کاربرد کودهای زیستی بـرای حفظ توازن بیولوژیک حاصلخیزی خاک به منظور به حداکثر رساندن روابط بیولوژیک مطلوب نظام وبه حداقل رساندن استفاده از مواد وعملیاتی که بر هم زننده اکوسیستم می باشند از اهمیت ویـژه ای برخورداراسـت. بـاکتری هـای حـل کننده فسفات و گوگرد، از مهمترین کودهای زیستی محسوب می شوند. باکتری های حل کننده فسـفات و گـوگرد بـا ترشح آنزیم ها واسید های آلی، موجب افزایش فراهمی فسفرو گوگرد آلـی ومعـدنی خـاک بـرای گیاهـان مـی گردنـد وباکتری های دو جنس سودوموناس وباسیلوس بویژه سودوموناس بوتیـدا و باسـیلوس لنتـوس جهـت انحـلال فسـفر و باکتریهای تیو باسیلوس تیوپاروس و تیوباسیلوس دنیتریفیکانس در عمل انحلال گوگرد، ازاین گروه باکتری ها هسـتند؛ همچنین در کنار این باکتریهی دیگری هم نقش اکسیداسیون گوگرد و آهن را توام با هم دارنـد .(11 ) هـدف از اجـرای پژوهش حاضر بررسی تأثیر کاربرد کودهای زیستی حل کننده فسفر (بیوفسفر) و گوگرد (بیوسولفور) ، در مصـرف تـوام با محلولپاشی روی (Zn) برخصوصیات سویا رقمM7 به منظـور مـدیریت پایـدارخاک و بـوم زراعـی از طریـق تغذیـه تلفیقی گیاهی می باشد.
مواد و روش ها
به منظور بررسی ارزیابی اثر کودهای بیولوژیک فسفر و گوگرد و محلولپاشی روی بر خصوصیات زراعی گیاه سویا این آزمایش در مورد سویا رقم((M7 ، در شهرستان الشتر استان لرستان به صورت طرح آماری فاکتوریـل دو عـاملی و بر پایه ی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار وکاربردهشت تیمار شـامل - 1: بـذر آغشـته بـه حـل کننـده زیسـتی گوگرد -2 بذر آغشته به حل کننده زیستی فسفات -3 بذر آغشته به حل کننـده هـای زیسـتی فسـفات وگـوگرد - 4 محلولپاشی عنصرروی - 5 بذراغشته به حل کننده زیستی گوگردو اثـر محلولپاشـی عنصـرروی -6 بذرآغشـته بـه حـل کننده زیستی فسفات و اثرمحلول پاشی روی -7 اثر توام حل کننده های زیستی فسفات وگوگرد واثرمحلولپاشی عنصر روی -8 شاهد. هرکرت شامل 5 خط کشت با طول 6 متر، فاصله هر ردیف 60 سانتیمتر و فاصـله بوتـه 10 سـانتیمتر ومساحت هرکرت 18 متر مربع، فاصله دوکرت بصورت چهارخط نکاشـت انجـام خواهـد شـد (بصـیری، .(1372 نمونـه
برداری ازخاک بصورت کمپلکس و به روش تصادفی از 5 نقطه تهیه مـی گـردد وبافـت خـاک، مقـادیر پ هـاش، EC، مقدارعناصر پرنیاز و ریزمغذی در خاک تعیین می گردد (جدول .(1 عملیات تهیه زمین شـامل شـخم بهـاره، دیسـک و تسطیح جوی وپشته بندی و تهیه ردیف ها بوسیله فارو انجام می گردد؛ براساس نقشه طرح زمـین تقسـیم بنـدی مـی گردد.
جدول- 1 نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش
در هر قطعه شماره تیمار مشخص می گردد. جهت اعمال تیمارهای باکتریایی حل کننده فسفر وگـوگرد بایسـتی روش تلقیح بذر، بذرهارا به صورت سوسپانسیون غلیظ%80 تلقیح نماییم 20) ).بـه منظـور حصـول اطمینـان عملیـات تلقیح بذر ها با باکتریهای حل کننده گوگرد و فسفر بذرها را در شرایط مناسـب بـا صـمغ مخصـوص در سـایه آغشـته نموده وجهت افزایش درصد جوانه زنی میزان بذر بیشتری کشت می گردد؛ پس از استقرار گیاهچـه هـا در مرحلـه ی4 برگی، بوته ها تنک و به یک بوته در هر نقطه کشت تقلیل می یابند. در مرحله 7 تا 8 برگی مبارزه بـا علـف هـای هـرز بصورت دستی توسط کارگر انجام می گردد. عملیات آبیاری بعد از کاشت بـه روش نشـتی ودر مراحـل بعـدی بصـورت سیفونی انجام می شود. محلول پاشی کودهای مورد نظرسه مرتبه در مراحل هشت برگی پس از وجین علفهـای هـرز و مرحله قبل از ظهورگلها ومرحله سوم پس از بسته شدن کامل غلافها انجام می گردد برای محلـولپاشـی روی (Zn) از کود سولفات روی با میزان 1/5 در هزار استفاده می نماییم ( .(3 بر روی کاربرد میزان و همچنین زمان کـاربرد محلـول پاشی روی بر روی گیاه سویا نشان داد بهترین زمان کاربرد این کود در مراحل رشـد رویشـی بـوده کـه باعـث افـزایش عملکرد دانه می گردد که در این تحقیق سعی شده در زمان رویشی سـویا (مرحلـه هشـت برگـی) محلولپاشـی انجـام گردد(.(9 پس از رسیدگی صفات مورد آزمایش، نتایج بدست آمده توسط ابزارگردآوری با اسـتفاده از نـرم افـزار SAS، آزمون دانکن در سطح %5 آنالیز واریانس ها مورد تحلیل وبررسی قرار می گیرد.
نتایج وبحث
ارتفاع بوته نتایج حاصل تجزیه واریانس اثرات اصلی فسفر و گوگرد در سطح احتمال یک درصد و محلول پاشی روی در سطح احتمال پنج درصد معنی دار گردید (جدول .( 2 با توجه به جدول مقایسه میانگین اثرات اصلی مصرف فسفر، گوگرد و روی به ترتیب موجب افزایش 5/36، 5/31 و 3/89 درصدی ارتفاع بوته نسبت به عدم مصرف هر کدام گردید (جدول .(2 نتایج نشان داد که اثر متقابل گوگرد و روی در سطح احتمال یک درصد معنی گردید (جدول 3 ).اثر کاربرد کود زیستی سولفات (تیوباسیلوس) نیز در سطح یک درصد اختلاف معنی داری را نشان می دهد به طوری که عدم کاربرد کود زیستی سولفات (S0) با مقدار 77/09 سانتیمتر ارتفاع کمتر و کاربرد کود زیستی سولفات (S1) به مقدار 81/42 سانتیمتر ارتفاع بیشتری را نشان می دهد. مصرف سولفات باعث افزایش 5/31 درصدی ارتفاع نسبت به شاهد گردید. هم چنین اثر محلولپاشی کود روی (Zn) موجب افزایش 3/89 درصدی ارتفاع نسبت به شاهد گردید.نتایج جدول تجزیه واریانس میانگین مربعات اثر تیمارها بر صفات مختلف گیاه سویا نشان می دهد، اثر متقابل کود زیستی سولفات و محلولپاشی کود روی معنی دار نشده است اما طبق آزمون مقایسه ای کاربرد کود زیستی فسفات درمحلولپاشی روی بیشترین مقدار ارتفاع بوته82/57 سانتی متر وعدم کاربرد کود زیستی فسفات و محلولپاشی روی کمترین ارتفاع 75/1 سانتی متر داشته اند. اثر متقابل سه گانه نشان می دهد که بیشترین ارتفاع مربوط به اثر کاربرد کودهای زیستی فسفر و گوگرد و محلول پاشی روی می باشد. گزارش کرد که محلولپاشی سولفات روی بر روی گیاه سویا باعث افزایش ارتفاع بوته می شود.((15
جدول -2 تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده
تحقیقات مشابه نشان داده که افزودن باکتریهای اکسید کننده گوگرد باعث افزایش سریع در رشد و توسعه ریشه ها و همچنین افزایش طول بوته، وزن هزار دانه و میزان درصد عملکرد دانه را بهمراه داشتـه است .(21) نتایج تحقیقات موجود در زمینه کاربرد عنصر روی، حاکی از آن است که استفاده از این عنصر در مراحل مختلف رشدی گیاه سویا می تواند رشد طولی و عملکرد گیاه را از طرق مختلف تحت تأثیر قرار دهد. محلولپاشی روی، از این جهت که می تواند این عنصر را در اسرع وقت در اختیار گیاه قرار دهد از اهمیت زیادی برخوردار است .(7)وزن هزار دانه نتایج حاصل از تجزیه واریانس اثر کود سولفات در سطح پنج درصد اختلاف معنی داری دارد به طوری که عدم کاربرد کود زیستی سولفات با میانگین 156/78گرم نسبت به کاربرد کود زیستی سولفات 160/21گرم وزن کمتری دارد همچنین اثر دو سطح کود محلولپاشی روی معنی دار نشده است ولی طبق آزمون مقایسه ای عدم محلولپاشی روی با میانگین 157/17گرم وزن کمتری را نسبت به محلولپاشی روی باوزن159/8 گرم دارد.اثر متقابل کود سولفات و محلولپاشی روی در سطح پنج درصد معنی دار شده است به طوری که عدم کاربرد کود زیستی فسفات و عدم محلولپاشی روی کمترین153/87 گرم، وزن هزاردانه را داشته است. اسدی کنگر شاهی و ملکوتی، 1382 نشان داد کاربرد عنصر روی باعث افزایش وزن هزار دانه به میزان 8/2 درصد نسبت به شاهد شده است ولی از نظر آماری معنی دار نشده است. اثرات کاربرد عنصر روی بر عملکرد دانه و تعداد غلاف در بوته معنی دار بود .(p<0. 01) ولی تاثیر تیمارها بر وزن هزار دانه معنی دار نشد. نتایج تحقیقات آشکار می سازد کاربرد حل کننده های زیستی گوگرد و محلولپاشی روی در گیاه سویا، تأثیر مثبتی بر میزان جذب عناصر همچون نیتروژن و فسفر توسط گیاه بوجود می آورند که در نهایت منجر به افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی و افزایش تعداد دانه و تعداد غلاف تولید شده توسط گیاه می گردد. (16) تعداد دانه در غلاف نتایج حاصل تجزیه واریانس نشان داد که اثر کود زیستی سولفات اختلاف معنی دارنشد به طوری که عدم کاربرد کود زیستی سولفات با میانگین 2/09 نسبت به کاربرد کود زیستی سولفات با میانگین 2/12 تعداد دانه در غلاف کمتری دارد. اثر دوسطح محلولپاشی روی معنی دار نشده است ولی در آزمون مقایسه ای مشاهده می شود عدم محلولپاشی روی با میانگین با2/10 تعداد دانه در غلاف تعدادکمتری نسبت به محلولپاشی روی با میانگین 2/11 دارد. گزارش کرد که در اثر مصرف عنصر روی (Zn) در سویا به دلیل شرکت عنصر روی در سنتز پروتئین لوله گرده منجر به افزایش میزان تلقیح و تشکیل دانه بیشتر، تعداد دانه افزایش یافته است(.(18 بررسی محلولپاشی روی (Zn) در مراحل مختلف رشدی سویا نشان داد کاربرد این تیمار باعث افزایش تعداد دانه در غلاف گردیده است 17)،8،.(1
