بخشی از مقاله
چکیده
نارنگی کلمانتین یکی از ارقام مرکبات زودرس است که در مناطق شمالی کشور توصیه میشود. اگرچه این رقم از بازارپسندي خوبی برخوردار است ولی اندازه کوچک میوه، تعداد بذر زیاد، حساسیت میوه به سرما و گرانوله شدن را میتوان از معایب آن دانست. به منظور بهبود و اصلاح نارنگی کلمانتین جهت دستیابی به دورگ جدید با میوه برتر، پروژهاي از سال1368 تا1393 با دورگگیري بین نارنگی کلمانتین به عنوان والد مادر و پرتقالهاي هاملین، مارس و سالوستیانا به عنوان والدین پدري به مرحله اجرا درآمد.
پس از باردهی گیاهان دورگ، وضعیت سازگاري تیپهاي انتخابی با شرایط محیطی و شاخصهاي کمی و کیفی میوه اندازهگیري شد. نتایج نشان داد که ژنوتیپ با کد76113 که دورگی از نارنگی کلمانتین و پرتقال هاملین است، میتواند به عنوان یک رقم نارنگی، جنبه تجاري پیدا کند. میوه این ژنوتیپ زودرس بوده و شکل آن کروي است. ضخامت پوست میوه نازك بوده و البته نسبت به کلمانتین چسبندگی بیشتري به گوشت میوه داشته ولی به راحتی قابل پوستگیري است.
گوشت میوه نارنجی تیره است و بافتی ترد و آبدار با مزهاي شیرین و معطر دارد. میوه آن در مقایسه با نارنگی کلمانتین به سرماي زمستانه تحمل بیشتري داشته و به گرانوله شدن حساس نمیباشد. اطلاعات بدست آمده گویاي این واقعیت است که عملکرد 20 - تن در هکتار - ، وزن تک میوه - 108/71 - و عصاره کل - %57/38 - این ژنوتیپ نسبت به نارنگی کلمانتین به ترتیب%33، %31 و %24 بیشتر و همچنین میزان بذر آن نسبت به نارنگی کلمانتین کمتر است.
واژههاي کلیدي: دورگگیري، رقم، عملکرد، کیفیت میوه، مرکبات
مقدمه
مرکبات از محصولات مهم باغبانی بهشمار میرود و از دیر باز به عنوان بخشی از رژیم غذایی، داراي ارزش فراوانی بوده است. تولید مرکبات در مناطق مختلف جهان و میزان بالاي تولید آن موجب شده که این محصول در جهان از اهمیت اقتصادي زیادي برخوردار باشد، بطوري که امروزه در تجارت جهانی، مرکبات دومین صنعت بزرگ میوه است ذکر این نکته در ابتدا لازم است که گونههاي مرکبات به راحتی میتوانند با یکدیگر تلاقی یابند. پیدایش دورگهاي بینگونهاي و نیز دورگهاي بینجنسی در این گروه از میوهها امري معمول است.
هدفهاي مورد نظر در بهنژادي مرکبات به ویژگیهاي درخت - پایه و پیوندك - مربوط میشود. به طور کلی باغداران ترجیح میدهند که رقم اصلاح شده تا حد امکان تاجی فشرده و کوتاه داشته و پرمحصول باشد. در مقابل تنشهاي زنده و غیرزنده مقاوم، با شرایط مختلف کشاورزي و اقلیمی سازشپذیر و تا حد امکان، داراي میزان کمتري از گرانوله شدن گوشت میوه باشد. همچنین از نظر زمان رسیدن محصول، نیاز به ارقام مختلف زودرس، میانرس و دیررس وجود دارد.
پایه نیز باید با شرایط مختلف خاکی و اقلیمی سازگار و در مقابل امراض پیوندك و ریشه مقاوم و به میزان زیادي با پیوندك سازگار باشد. به کارگیري روشهاي مختلف بهنژادي، لازمهي نیل به این اهداف است . بازار تجاري مرکبات پذیراي ارقامی با ویژگیهاي از قبیل بیبذري و یا کمبذري، نازکی پوست، خوشرنگی پوست و گوشت، بالا بودن نسبت قند به اسید، پرآبی، سهولت پوستگیري و میوة درشت است و باید دامنه وسیعی از ارقام از نظر زمان رسیدن میوهها از بسیار زودرس تا خیلی دیررس موجود باشدصولاً.ا در میوه مرکبات بویژه در نارنگیها و شبهنارنگیها مصرف تازهخوري و تنوعطلبی وجود دارد و در جهان نیز از طریق دورگگیري و گزینش، به ارقام خوبی دست یافتهاند.
نارنگی کلمانتین یکی از ارقام انتخابی مناطق شمالی کشور است که از برخی صفات داراي بازارپسندي مناسبی است ولی اندازه کوچک میوه، تعداد بذر زیاد، حساسیت میوه به سرما و گرانوله شدن را میتوان از معایب آن دانست. در این راستا جهت ایجاد رقم جدید نارنگی با میوه برتر، پروژهاي با استفاده از روش دورگگیري بین نارنگی کلمانتین و پرتقالهاي هاملین، مارس و سالوستیانا به مرحله اجرا درآمد تا پس از دستیابی به رقم مطلوب و بازارپسند، بتوان در اقتصاد منطقه و باغداران و صدور محصولات غیرنفتی بویژه محصولات کشاورزي و باغی که سیاست کشور است، نقش موثري را ایفا کرد.
مواد و روشها
پس از انجام دورگگیري در بهار 1368 بین نارنگی کلمانتین با ارقام پدري - پرتقالهاي هاملین، مارس و سالوستیانا - ، تعداد-150 100 نتاج در هر ترکیب و در مجموع پس از حذف نهالهاي نوسلار، 396 نتاج بذري - F1 - بدست آمد که پس از رشد اولیه، روي پایه پونسیروس پیوند شده و طی رشد و نمو آنها در سالهاي 1372 تا1377 به باردهی رسیدند. به این ترتیب امکان گزینش نتاجی که داراي باردهی بهتري بوده و صفاتی از قبیل زودرسی، دیررسی، کمبذري، درشتی میوه، پوست نازکی، جدا شدن راحت پوست از گوشت، پرآبی و خوش طعم و معطر بودن را نشان میدادند، مهیا گردید.
پس از ارزیابی مقدماتی، از 396 نهال دورگ میوهدار، تعداد 68 نمونه گزینش شدند. به منظور تعیین سازگاري و بررسی دقیق خصوصیات کمی و کیفی محصول، هر یک از68 نتاج گزینش شده روي پایه نارنج پیوند و طی سالهاي 1377 تا 1388 توسط جهانگیرزاده خیاوي و در ادامه از سال1389 تا 1393 توسط گلعین و همکاران در ایستگاه تحقیقات مرکبات خرمآباد تنکابن مورد بررسی قرار گرفتند.
در این دوره، وضعیت سازگاري تیپهاي انتخابی با شرایط محیطی و صفاتی مانند شکل و حجم تاج، عادت رشد و قدرت درخت، تراکم و زاویه شاخهها، تراکم و شکل تیغ، سازگاري پایه و پیوندك، واکنش درخت به دماي پایین و تحمل به بیماريقارچی آلترناریا در مقایسه با نارنگی کلمانتین - به عنوان شاهد - بررسی شد.
همچنین زمان رسیدن میوه، عادت میوهدهی، نظم باردهی و عملکرد، حساسیت به ریزش قبل از برداشت، قدرت اتصال میوه به دم میوه، حساسیت به گرانوله شدن میوهها، عطر و طعم میوه، بازار پسندي، خصوصیات فیزیکی میوه - وزن و ابعاد هر میوه، چگالی میوه، رنگ پوست و گوشت، ضخامت پوست، ضخامت پوست پرهها، نافدار بودن، چسبندگی گوشت به پوست، درصد آب میوه، تعداد بذر - ، خصوصیات بیوشیمیایی میوه - مقدار ویتامین C، pH، فنل پوست و گوشت، فعالیت آنتیاکسیدانی عصاره میوه - و خصوصیات مکانیکی میوه - نیروي پانچ پوست و گوشت، میزان جابجایی پوست و گوشت - اندازهگیري شد. در ادامه، قابلیت انبارمانی آن نیز بررسی شد.
نتایج و بحث
نتایج دادههاي بدست آمده نشان داد که ژنوتیپ 76113 که دورگی از نارنگی کلمانتین و پرتقال هاملین است میتواند به عنوان یک نارنگی جنبه تجاري پیدا کند. این ژنوتیپ انتخابی تاجی متوسط و کروي و شاخههایی بدون تیغ دارد. میوه این ژنوتیپ که از انواع زودرس بوده و در اوایل پاییز آماده برداشت میشود، کمبذر و شکل آنها کروي است. پوست میوههاي این ژنوتیپ در زمان رسیدن نارنجی تیره بوده و سطح آن صاف است. ضخامت پوست میوه نازك بوده و البته نسبت به کلمانتین چسبندگی بیشتري به گوشت میوه داشته ولی به راحتی قابل پوستگیري است.
گوشت میوه نارنجی تیره است و بافتی ترد و آبدار با مزهاي شیرین و معطر دارد. همچنین میوه آن در مقایسه با نارنگی کلمانتین به سرماي زمستانه تحمل بیشتري دارد. بررسیها نشان داد که وزن متوسط میوههاي این ژنوتیپ روي پایه نارنج برابر 108/71 گرم خواهد بود. از آنجایی که ژنوتیپ انتخابی حاصل از کشت بذر بوده، لذا عاري از بیماريهاي ویروسی و شبهویروسی نیز میباشد.
بررسی اطلاعات این جدول گویاي این واقعیت است که عملکرد، وزن تک میوه و عصاره کل - حجم آب میوه - این ژنوتیپ نسبت به نارنگی کلمانتین به ترتیب %33، %31 و %24 بیشتر و از طرفی میزان بذر آن نسبت به نارنگی کلمانتین کمتر است. همچنین میوه آن متحمل به سرما و بدون آثاري از گرانوله شدن میباشد. لذا در مجموع میتوان این ژنوتیپ را به عنوان رقمی زودرس تجاري روانه بازار نموده و بر تنوع ارقام موجود در کشور افزود. علاوه بر این، با توجه به مقدار قابل قبول آب میوه، در صنایع تبدیلی نیز قابل بهرهبرداري بوده و میتواند جایگزین درختان قدیمی شود.
