بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر محلول پاشی عناصر منگنز و آهن بر عملکرد و اجزاي عملکرد کمی و کیفی ارقام آفتابگردان، آزمایشی در سال 1395 در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده کشاورزي دانشگاه زابل به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوك هاي کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. در این آزمایش تیمار ارقام در دو سطح شامل آذر گل - A1 - و فرخ - A2 - به عنوان عامل اول و عامل دوم شامل مقادیر مختلف کود آهن در سه سطح شامل: شاهد - B1 - ، محلول پاشی دو در هزار - B2 - ، محلول پاشی چهار در هزار - B3 - و فاکتور سوم شامل مقادیر مختلف کود منگنز در سه سطح شامل: شاهد - C1 - محلول پاشی دو در هزار، - C2 - محلول پاشی چهار در هزار - C3 - بودند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده ها اثر محلول پاشی کود آهن بر همه صفات گیاهی آفتابگردان بجز وزن هزاردانه و ارتفاع بوته معنی دار بود. بر اساس نتایج حاصل از مقایسه میانگینها بیشترین عملکرد بیولوژیک 15040/3 - کیلوگرم در هکتار - ، عملکرد دانه 1847/33 - کیلوگرم در هکتار - ، درصد پروتئین دانه 12/97 - درصد - و درصد روغن دانه 15/04 - درصد - از تیمار محلول پاشی 4 در هزار کود آهن به دست آمد. علاوه بر این بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده ها اثر محلول پاشی کود منگنز بر همه صفات گیاهی آفتابگردان بجز بر وزن هزاردانه، درصد پروتئین دانه و درصدروغن دانه معنی دار بود.. با توجه به نتایج آزمایش، بهمنظورتولیددانهآفتابگردان رقم فرخ و به منظور تولید روغن رقم هیبرید آذرگل به همراه محلول پاشی 4در هزار کود آهن و 4 در هزار کود منگنز براي کشت در منطقه توصیه می شود.
واژه هاي کلیدي: آهن، منگنز،ارقام آفتابگردان،ارتفاع،تعداد دانه در طبق،وزن هزاردانه
مقدمه
در چند دهه اخیر تولید مواد غذایی جنبه استراتژیک به خود گرفته است و درحال حاضر برنامه هاي اقتصادي کشورهاي مختلف در جهت دستیابی به منابع غذایی جدید، به افزایش عملکرد گیاهان زراعی و بهره برداري مناسب از پتانسیل هاي موجود در زمینه کشاورزي هدایت می گردد - نورمحمدي وهمکاران،. - 1380 همچنین سبد غذایی دنیا از مصرف نشاسته به مصرف چربی و پروتئین گرایش پیدا کرده است که در این میان آفتابگردان %8 تولید دانه هاي روغنی را به خود اختصاص داده است. دانه هاي روغنی بعد از غلات دومین منبع مهم تامین انرژي مورد نیاز جوامع انسانی به شمار می روند. دانه هاي روغنی بخش مهمی از کشاورزي گرمسیري را تشکیل می دهند، زیرا به سهولت فراهم می شوند و غذایی بسیار مغذي براي انسان و حیوان می باشند - ملکوتی و سپهر، . - 1382 آفتابگردان با نام علمی - . - Helianthus annuus گیاهی است دولپه، علفی از شاخه پیدازادان ، زیر شاخه نهاندانگان با 2n= 34 کروموزوم ، - خواجه پور، . - 1375 نام جنس هلیانتوس - Helianthus - از واژه یونانی هلیوس - - Helios به معناي آفتاب و آنتوس - Anthos - به معناي گل گرفته شده است .
آفتابگردان از گیاهان بومی نواحی جنوبی ایالات متحده آمریکا و مکزیک بوده که از آن جا قبل از اواسط قرن شانزدهم به اسپانیا برده شده است . - Bhardwaj,2009 - روغن آفتابگردان به دلیل داشتن مقدار زیادي اسید چرب غیر اشباع لینولئیک از مرغوبیت بالایی بر خوردار است وکنجاله بدست آمده نیز بعد از روغن کشی به دلیل داشتن پروتئین بالا به عنوان مکمل در برنامه غذایی طیور مورد استفاده قرار می گیرد، رنگ روغن آفتابگردان زرد روشن یا کمی تیره و طعم آن شیرین و بوي آن مطبوع و ملایم است - باقري، . - 1392 این روغن یک روغن خوراکی بسیار خوب است که میزان اسیدهاي چرب اشباع شده آن - اسید پالمیتیک و اسید استیریک - کم بوده و عدم وجود اسید لینولنیک در آن، به روغن ویژگی هایی میدهد که براي انبار بسیار مناسب است. نیازبه تامین روغن خوراکی سبب افزایش قابل توجه کشت آفتابگردان در ایران و جهان طی سال هاي اخیر شده است.
به طوري که بر اساس آمار فائوکل تولیدجهانی آفتابگردان در سال 2013 حدود 27/7 میلیون تن و سطح زیر کشت آن 23/3 میلیون هکتار با متوسط عملکرد 1424 کیلوگرم در هکتار بوده است. بر اساس همین آمار، در این سال کل تولید آفتابگردان در ایران 96هزار تن و سطح زیر کشت آن 80 هزار هکتار با متوسط عملکرد 1200 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است - . - Fao, 2013 آهن یکی از عناصر غذایی ریز مغذي می باشد که در اعمال متابولیکی مثل تثبیت نیتروژن، ساخت کلروفیل وتیلاکوئید، توسعه کلروپلاست، تولید رنگدانه و به عنوان کاتالیزور در فعالیت هاي آنزیمی از جمله آنزیم هاي مسیر تنفس نوري و گلیکولات و آنزیم هاي تنظیم وکنترل تعرق گیاه شرکت دارند . - Bernal et al., 2007 -
با مصرف 5 میلی گرم آهن در یک کیلوگرم خاك، عملکرد دانه آفتابگردان به صورت معنی داري افزایش مییابد - Chouliaras . - et al ., 2004مصرف 5 در هزار سولفات آهن منجر به بیشترین مقدار عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد روغن دانه در ارقام بهاره کلزا میگردد - پازکی، . - 1380 با محلولپاشی آهن در دو مرحله ساقه رفتن و قبل از گلدهی کلزا، افزایش وزن هزاردانه،تولیدروغن درواحد سطحوغلظتآهندردانه افزایشمی یابد - مرشدي وهمکاران، . - 1379 دریک بررسی مصرف 6/7کیلوگرم کود آهن بصورت کلات سبب افزایش معنی دار ارتفاع و قطر طبق در گیاه آفتابگردان شد . - Wiersma, 2007 - در شرایط کمبود آهن میزان فتوسنتز وسرعت تثبیت دي اکسید کربن در واحد سطح برگ کاهش می یابد و در نتیجه از ذخیره نشاسته و قند در برگ ها کاسته می شود که این امر موجبات کاهش وزن هزار دانه و عملکرد دانه را فراهم می آورد . - Alvarez et al., 2004 - منگنز یکی از عناصر ضروري کم مصرف براي همه گیاهان است، اما سمیت آن نشانه هاي نامطلوبی در گیاهایجادمیکند. منگنز درترکیب آنزیم هاي فتوسنتزي و تنفسی نقش داشتهو از تجمعنیترات در بافت هاي گیاهی جلوگیري می کند .
کاهش رشد، زردي، کاهش ارتفاع گیاه، عقیمی دانه هاي گرده و کاهش تعداد پنجه در گیاه از عوارض کمبود منگنزاست - - Wiersma, 2007 .منگنز در فرایند متابولیسم گیاهی نقش فعالی دارد و در گیاهان مواجه با کمبود منگنز، جذب فسفر و کلسیم، میزان کلروفیل، فتوسنتز و مقدار روغن در بذر کاهش می یابد - خلدبرین و اسلام زاده، . - 1380 نتایج آزمایش - کوه نورد و همکاران، - 1390 نشان داد که اثر نظام زراعی و محلول پاشی منگنز بر قطر ساقه، تعداد شاخه فرعی در بوته، قطر طبق، وزن طبق، وزن خشک ساقه و درصد روغن دانه، و اثر متقابل بین نظام زراعی و محلول پاشی بر ارتفاع بوته و عملکرد دانه معنی دار بوده بیشترین ارتفاع بوته 90/62 - سانتی متر - و عملکرد دانه 4115/6 - کیلوگرم در هکتار - در نظام زراعی پرنهاده و محلول پاشی با عنصر منگنز به دست آمد کمترین مقدار عملکرد دانه در نظام اکولوژیک و محلول پاشی با آب به میزان 1540/3 - کیلوگرم در هکتار - مشاهده شد. نتایج آزمایش هاي مختلف نشان داده مصرف عناصر ریز مغذي منگنز و روي در زر اعت آفتابگردان بر ارتفاع ساقه، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن دانه، درصد روغن دانه، تعداد برگ و در نهایت عملکرد دانه تاثیر قابل توجهی دارد . - Malakouti and Sepehr, 2004 - محلول پاشی توأم روي و منگنز بیشترین شاخه فرعی 6/66 رادر آفتابگردان دارا بودند و تیمار شاهد کمترین 4/41 مقادیر را دارا بودند. منگنز نیزنقش مهمی در سیستم هاي آنزیمیمؤثر در تولیداکسین،سوخت وساز نیتروژن داشته و باعث افزایشتعدادشاخه فرعی میشود . - Alvarez et al., 2004 -
مواد و روش ها
این آزمایش در سال 1395 در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده کشاورزي دانشگاه زابل - چاه نیمه - واقع در شهرستان زهک اجرا گردید. پژوهشکده کشاورزي در 35 کیلومتري جنوب شرقی شهرستان زابل در موقعیت جغرافیایی 61درجه و 41 دقیقه طول شرقی و عرض جغرافیایی 30 درجه و 54 دقیقه شمالی و در ارتفاع 481 متر از سطح دریا قرار دارد. آب و هواي منطقه بر اساس طبقهبندي کوپن جزو اقلیمهاي خشک و بسیار گرم با تابستانهاي گرم و خشک میباشد. بر اساس آمار ایستگاه هواشناسی زهک میانگین دراز مدت 30 ساله بارندگی 63 میلیمتر، میانگین دماي منطقه 23درجه سانتیگراد و میزان تبخیر سالیانه به طور متوسط 4500-5000 میلیمتر میباشد. آزمایش در 5 فروردین ماه سال 1395 جهت تاثیر محلول پاشی عناصر منگنز و آهن بر عملکرد و اجزا عملکرد و درصد روغن ارقام آفتابگردان در منطقه سیستان به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوك هاي کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد.
در این آزمایش تیمار ارقام در دو سطح شامل آذر گل - A1 - و فرخ - A2 - به عنوان عامل اول و عامل دوم شامل مقادیر مختلف کود آهن در سه سطح شامل: شاهد - - B1، محلول پاشی دو در هزار - B2 - ، محلول پاشی چهار در هزار - B3 - و فاکتور سوم شامل مقادیر مختلف کود منگنز در سه سطح شامل: شاهد - C1 - محلول پاشی دو در هزار، - C2 - محلول پاشی چهار در هزار - C3 - بودند. کودها شامل سولفات روي و سولفات آهن بودند که به صورت مایع در یک مرحله و همزمان با آغاز گلدهی به صورت محلولپاشی روي برگها تیمار شدند. سولفات آهن و سولفات روي هر کدام به میزان 2 کیلوگرم در مساحت 486 مترمربع زمین مورد آزمایش - معادل 40 کیلوگرم در هکتار - استفاده شد.
قطعه زمین مورد نظر در فصل پائیز توسط گاو آهن برگردان دار شخم و سپس در اسفند ماه براي نرم کردن خاك و کلوخه ها دو بار دیسک زده شد. همراه دیسک دوم مقدار 200 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل و 150کیلوگرم سولفات پتاسیم به همراه یک سوم سولفات آمونیوم 85 - کیلوگرم - براساس بر اساس نتایج حاصل از تجزیه خاك - جدول - 2-1 به زمین اضافه شد. قطعه آزمایشی با استفاده از گچ، خط کشی، نهرهاي اصلی و فرعی تعبیه و در نهایت کرتها مرزبندي، تسطیح و خطوط کشت به فاصله 50 سانتیمتر در آنها ایجاد شدند عملیات کاشت در فروردین ماه 1395 با قرار دادن سه یا چهار بذر در هر کپه با عمق 5-6 سانتیمتر با دست انجام گرفت . در هر کرت شش ردیف به طول 3 متر، فاصله روي ردیفها 15 سانتیمتر و فاصله بین ردیفهاي کشت 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. نزدیک زمان برداشت رنگ طبق سبز، سفید و سپس زرد میشود
