بخشی از مقاله
چکیده:
سخنان گهربار بزرگان جهان اسلام از جمله علی بن ابیطالب - ع - نه به عنوان یکی از خلفای راشدین، بلکه به عنوان یکی از دانشمندترین افرادی که تاریخ به خود دیده است، پیوسته مورد توجّه دانشمندان و ادیبان قرار داشته است و از زمان صدر اسلام، بسیاری از افراد از جمله ادیبان و سخنوران، در سخنان خود از این فرمایشات سرشار از حکمت و پند امیرالمؤمنین - ع - سود برده اند. حتّی بسیاری از فرمایشات ایشان در سخنان امامان بعدی نیز نمود پیدا کرده است و ایشان یا همان سخن امام - ع - را تکرار کرده و یا سخنی شبیه بدان را ایراد نموده اند.
این اقتباس از فرمایشات امام - ع - به اعصار بعدی نیز منتقل شد و مخصوصاً از زمانی که سیّد رضی - ره - در سال چهارصد هجری به گردآوری نمونه ای از این سخنان در قالب »نهج البلاغهپرداخت،این« سخنان بیش از پیش مورد توجّه ادیبان و سخنوران جهان اسلام قرار گرفتند.
یکی از این افراد –که در جهان عرب نیز زندگی کرده و در سخنانش از نهج البلاغه متأثّر شده- حریری است. او نکات بسزشمندار و قابل تأمّلی را در کتاب خود ،مقامات،گوشزد نموده است. لذا در این پژوهش به برّرسی تأثیر نهج البلاغه بر مقامات حریری پرداختیم و در پایان این نتیجه به دست آمد که حریری در حدود پنجاه مورد از سخنان خود را با تأثیرپذیری از نهج البلاغه گفته است و این تأثیر، اهگ تا حدّ تکرار لفظ و عبارت نیز پیش می رود.
مقدمه:
اندیشمندان و بزرگان دینپیوسته، مورد مداقّه ی نظر بوده اند و همگان علی الخصوص دانشمندان و ادیبان همیشه آنان را زیر نظر می گرفتند و در مورد سخنی که این بزرگان علم و حکمت و پیشروان دین بر زبان میوردندآ تأمّل بسیار می نمودند و اگر آن سخن را عاری از هرگونه عیب می دیدندحتّ،ی در کلام خود نیز از آن سخن استفاده می کردند.یکی از این بزرگان عرصه ی علم و دین –که استادی بی نظیر در فن سخنوری و بیان حِکَم نیز بود – امیر المؤمنین - ع - است که سخنانشان پیوسته مورد توجه بزرگان علم و ادب علی الخصوص شاعران و نویسندگان بوده است.
بیان مسأله:
شاعران، زمانی که به سرودن شعری حکیمانه یا گفتن سخنی اندیشمندانه می پردازندبدین، نکته نیز توجّه دارند که سخنی بی عیب و مورد قبول همگان را بر زبان برانند و اگرچه » ذهنی برتر در گفتن سخنان حکیمانه دارند« - جعفری، راستگوی کاشانی،1387،ص - 91 اما در بسیاری از موارد از سخنان بزرگان پیش از خود نیز تأثیرپذیر بوده اند.یکی از این افراد، حریری است که از زمانی که مقامات خود را سروده ، پیوسته مورد توجه اندیشمندان و دانایان به علم لغت و سخنوران قرار گرفته است به گونه ای که مقامات بسیاری و یا کتبی به سبک مقامات او به تقلید از این شاعر عرب در زبان فارسی و عربی نگاشته شده است - ر.ک: دانشنامه ی ادب فارس به سرپرستی دکتر حسن انوشه.ج2 و مقامه نویسی در ادب فارسی. فارس ابراهیمی حریری و معجم الأدباء، یاقوت حموی،ج2 و تاریخ ادبیات عرب. دکتر اکبر بهروز - . با این همه نمی توان از این نکتهنیز صرف نظر کرد که حریری با همه ی بزرگی و ذهن خلّاقی که در خلق سخنان تازه و بکر دارد از هیچکس تأثیر نپذیرفته و هر آنچه را که گفته تراوشات ذهن خودش بوده است. همین فرضیه باعث می شود تا فردی که مقامات را می خواند با توجه به پختگی سخن و استحکام کلامی که در این کتاب وجود دارد نسبت به اصالت این سخنان، شک کند.
سؤال پژوهش:
حریری در سرودن اشعار و گفتن کلام و عباراتی بس هوشمندانه – که حتی برترین شاعران و نوسندگان عرب نیز به سختی از عهده ی ساختن چنین عبارات پرمحتوایی بر می آیند-تا چه اندازه متأثّر از کلام امیر المؤمنین - ع - بوده و چه دلایلی مبنی بر وجود این تأثیر پذیری می توان ذکرکرد؟
