بخشی از مقاله
چکیده پژوهش:
بهره برداری از نورروز یکی از بهترین شیوه ها برای دستیابی به معماری کم مصرف از نظر انرژی فسیلی می باشد. در این رابطه معماری غنی کشور ما دستاوردها و تجربیات ارزشمندی دارد که نیازمند بازشناسی و معرفی به جامعه معماری ایران و جهان است. به منظور شناسایی عملکرد نورگیرها در معماری ایرانی این سئوال مطرح گردید که چه ارتباطی میان سطوح نورگذر و سطح اتاق و زاویه رویت آسمان در اتاقهای زمستان نشین خانه های سنتی کاشان ، تبریز وجود دارد؟
از میان خانه های سنتی ثبت شده در میراث فرهنگی کاشان و تبریز به ترتیب هفت و شش خانه از هر شهر انتخاب شدند تا با انجام محاسبات هندسی و بررسی تناسبات موجود آنها ، در جهت یافتن پاسخ سئوال اقدام گردد و گامی در جهت بهره گیری مجدد از این ایده ها در معماری امروز برداشته شود.
در بررسی های اولیه اتاقهای زمستان نشین که دارای اتاقهای سه دری، پنج دری ، هفت دری و یا ارسی با اندازه های مختلف هستند ، برای انجام این تحقیق انتخاب شدند. مشخصات مهمی از این اتاقها مانند جهت جغرافیایی، موقعیت آن در حیاط، موقعیت نورگیر در دیوار اتاق، نسبت سطح نورگیر به سطح اتاق، نوع سطح نورگیر - ارسی-در/پنجره - جزئیاتی نظیر زاویه رویت آسمان در نما و مقطع اتاقها برداشت گردید. سپس با استفاده از معیارها و روش های محاسباتی معرفی شده در کتاب های راهنمای نورپردازی طبیعی ، اطلاعات گردآوری شده تحلیل گردید، که شامل ویژگی های اتاقها ، هندسه و همسایگی های آنها می باشد .
نتایج این تحقیق نشان می دهد که از نظر نورپردازی طبیعی می توان طراحی این اتاقها را در دو سطح مورد توجه قرار دارد. سطح اول وضعیت همسایگی ها و نسبت فضاهای باز و بسته است که امکان نورگیری اتاقها را بر اساس میزان آسمان قابل مشاهده در هر شهر تعیین می کند. سطح دوم عمق و هندسه اتاق ها و جرئیات نورگیر است که میزان روشنایی و نحوه توزیع آن در اتاق را تعیین می کند.
در نتیجه این مطالعه، رابطه دقیقی میان سطح نورگذر ، ارتفاع تاج پنجره و عمق اتاق و میزان رویت آسمان پیدا شد که می تواند الهام بخش طراحان معاصر برای پیدا کردن تناسبات نورگیر و عمق اتاق و طراحی نورگیر در فضاهایی با عملکرد امروزی در این دو شهر متفاوت باشد.
سوال های تحقیق
-1مختصات هندسی اتاقهای زمستان نشین چیست؟
-2رابطه بین مساحت نورگیر و عمق نفوذ نور روز را در این اتاقها در چه شاکله ای می توان تعریف کرد؟
3 -میزان آسمان قابل رویت در این اتاقها چند درصد است؟
مقدمه
کشور ایران با بیش از چند هزارسال سابقه شهرنشینی و دارا بودن شرایط اقلیمی بسیار متنوع یکی از گنجینه های تاریخ معماری جهان می باشد. شرایط جغرافیایی متنوع از یک طرف و سابقه طولانی سکونت موجب شده تا در زمینه معماری و شهرسازی دستاوردهای ارزشمند و فراوانی داشته باشد. از جمله این دستاوردها می توان به شیوه های نورپردازی طبیعی در ساختمان های مسکونی اشاره کرد. مطالعه ای که چند سال پیش به روش توصیفی و با استفاده از نمونه های تاریخی ایران انجام شد نشان داد که در زمینه نورپردازی طبیعی در انواع ساختمان ها و انواع اقلیم های ایران، شش سیستم نورپردازی دیواری و سقفی با 126 نوع نورگیر وجود داشته است که هرکدام با توجه به محل استقرار و نوع کاربری فضا دارای قواعد و معیارهای طراحی و جزئیات اجرایی خاص خود بوده است.
متأسفانه ، معماری امروز ایران هیچ گونه توجهی به این دستاوردهای باارزش معماری گذشته خود ندارد ، و ساده ترین نوع پنجره دیواری که در گذشته در بناهای روستایی و یا انبارها استفاده میشد در بناهای امروز به کار می رود.
لذا با توجه به فراوانی نور روز در ایران و سابقه معماری ارزشمند این کشور در زمینه نورپردازی طبیعی، تحقیق حاضر در صدد است تا با مطالعه چند نمونه از نورگیری اتاقهای زمستان نشین در خانه های قدیمی کاشان و تبریز به رمزگشایی اصول هندسی به کار رفته در این نوع از نورگیرها و فضاهای وابسته به آن بپردازد. امید است با انجام این تحقیق بخش کوچکی از دانش نورپردازی بناهای تاریخی ایران روشن شده و قابل استفاده برای معماری مدرن ایران گردد.
-1روش تحقیق
به منظور کشف رابطه بین تناسبات فضا و میزان بهره گیری از آسمان قابل رویت اتاقهای زمستان نشین در این تحقیق، تعدادی از خانه های تاریخی کاشان و تبریز با فرمهای حیاط مرکزی و اتاقهای سه ، پنج و هفت دری بعنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شدند. در کاشان خانه های عباسیان، عامریها، بروجردی ، طباطبایی و منوچهری و در تبریز خانه های سلماسی ، ناصح، شربت اوغلی، حیدرزاه و اردوبادی که به جهت دسترسی و سلامت بنا قابل استناد بودند، انتخاب شدند. نکاتی که در این پنجره ها مورد بررسی قرار گرفتند مربوط به هندسه فضا و درصد آسمان قابل رویت در هر اتاق می باشد که بر اساس استاندارد نورپردازی طبیعی ارتباط مستقیمی با دریافت نور روز در فضا دارد.
1-1محل انجام تحقیق
1-1-1کاشان
شهرستان کاشان که یکی از شهرستانهای قدیمی استان اصفهان است، رو به سمت کویر و پشت به کوههای زاگرس دارد. این شهر در 33 درجه و 59 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 27 دقیقه طول شرقی در ارتفاع 982 متر از تراز دریا واقع شده است. بر اساس آمار هواشناسی -1966 - - 2005 این شهر دارای تابستانهای خشک که گاه دمای هوا به 47 درجه سانتیگراد رسیده و زمستانهای سرد با حداقل - 10 درجه سانتیگراد نیز میرسد. طبق آمار بلند مدت کاشان - تصویر - 1 در 2/3 سال، آسمان آفتابی است. در روزهای تابستان، آسمان صاف بیشترین سهم را دارد - بالای - %80، اما در زمستان و بهار، آسمان صاف سهم کمتری دارد.
تصویر :1 شرایط آسمان در کاشان بر اساس آمار سالهای 1966 تا 2005
2-1-1 تبریز
شهرستان تبریز با وسعت 2167 کیلومتر مربع ، مرکز استان آذربایجان شرقی بوده و ارتفاع تقریبی آن از سطح دریا 1350 متر می باشد . تبریز در شمال غرب ایران در موقعیت جغرافیایی 38 درجه و 8 دقیقه عرض شمال و طول شرقی 46 درجه و 17 دقیقه شرقی واقع شده است. بر اساس آمار هواشناسی این شهر دارای تابستانهای معتدل که حداکثر دمای هوا به 30 درجه سانتیگراد رسیده و زمستانهای سرد با حداقل - 5 درجه سانتیگراد نیز میرسد. طبق آمار بلند مدت تبریز - تصویر - 2 در 1/3 سال، آسمان آفتابی است و مقدار تابش آفتاب در فصل تابستان در این منطقه زیاد و در زمستان بسیار کم است. تعداد روزهای یخبندان بطور متوسط 107 روز است .
تصویر:2 دامنه ی نوسانات دمایی ماهانه و سالانه تبریز
3-1-1خانه های مورد مطالعه
از دو شهر کاشان و تبریز خانه هایی با ارزش تاریخی و مربوط به دوره های زندیه تا پهلوی انتخاب شدند. در تمامی خانه ها اتاقها زمستان نشین - رو به جنوب - و آفتابگیر که عموما دارای پلانهایی با فرم مستطیل و یا طنبی هستند. این اتاقها در کاشان دارای مهتابی یا ایوان با عمق زیاد - 5 متر و بیشتر - هستند در حالیکه در تبریز معمولا اتاقهای زمستان نشین بدون ایوان و یا ایوان کم عمق هستند.
