بخشی از مقاله
چکیده
در جامعه امروزی و به طور اخص در شهر کاشان با وجود پیشینه معماری فاخر و ارزشمند گذشته، شاهد فاصله گرفتن معماری از اصالتهای بومی آن هستیم. یکی از علتهای این شرایط را می توان در آموزش معماری و تربیت معماران دانا و متعهد به آن ارزشها دانست. مکان یادگیری یکی از عوامل مؤثر بر یادگیری است که اگر بهره مند از ارزشها و شاخصهای غنی معماری ایرانی باشد می تواند زمینه ساز تربیت افرادی با ذهنی پویا و خلاق تداوم دهنده و تکامل بخش معماری ایرانی آینده این مرز و بوم باشد.
برای رسیدن به چنین هدفی باید معماری ایران را خواند و اصول و الگوهای معماری ایرانی را شناخت و از آن در آثار معماری بهره جست. می توان از این شاخصه ها که موجب کیفیت بخشی به مکان می شوند، در دو بخش درسها - مبانی و اصول - و مشق معماری ایران - از الگوها - تعبیر کرد.
در نوشتار پیش رو، سعی شده ابتدا برخی از این اصول و الگوها در بوم کاشان شناسایی شوند و سپس بعنوان یک تمرین و تجربه، در طرح توسعه دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان از انها استفاده شود. به همین منظور اصل پرهیز از بیهودگی و مشق معماری حیاط بعنوان اساس طرح قرار گرفته و فرآیند درس و مشق معماری بومی کاشان تا رسیدن به طرح توسعه دانشکده معرفی می شود.
مقدمه
سنت معماری ایران تابع اصول و ضوابط کم و بیش معین و شناخته شده بود و پیوندی استوار و ناگسستنی با فرهنگ جامعه و الگوهای رفتاری و طبیعت هر بوم داشت؛ به همین دلیل سبک معماری هر دوره انعکاسی از فرهنگ و هنر آن دوره محسوب می شد و دگرگونی های معماری با دگرگونی هایی که در سایر عرصه های زندگی و هنر آن دوره به وقوع می پیوست؛ متناسب بود. شکایت معماران صاحب نظر از وضع کنونی معماری و امید آنان در گشودن راه آینده، تامل در مسئله فرهنگ و توجه به شاخص های معماری گذشته را ایجاب میکند؛ زندگی امروز ما در تمام شئونات خود از گسستی فرهنگی با گذشته خود برخوردار است. و این نحوه زندگی بالطبع معماری امروز را نیز تحت الشعاع قرار میدهد و در واقع آداب و رسوم و سرمشق هایی که دیگر وجود ندارد و معماری که ظرف این اعمال می باشد با تغییر آداب زندگی تغییر کرده است.
معماری بومی ایران از دو جنبه عام و خاص قابل بررسی است. شکل عام آن بوم ایران و شکل خاص آن مناطق ایران است که در پژوهش حاضر، مشق معماری کاشان می باشد.
در جامعه امروزی و به طور اخص در شهر کاشان با وجود پیشینه، معماری فاخر و ارزشمند گذشته از رونق افتاده و رو به زوال دارد که خود این عامل را میتوان در پرورش معماران خدمت گذار و متعهد به آن موثر دانست که این پروژه به مکانی برای پرورش معمار متعهد - دانشکده - در محیط مناسب بپردازد. فضاهای آموزش برای هنرمندان و معماران جامعه باید خود دارای الگویی شایسته از معماری ارزشمند گذشته در قالب جدید باشند. برای رسیدن به چنین هدفی باید ابتدا شاخص های معماری ایرانی را شناخت و سپس با تعریف جدید و به روز این شاخص ها معماری آینده را برپایه آنان استوار ساخت بر این اساس این پژوهش به بررسی و شناخت شاخص ها معماری ایرانی می پردازد تا بتواند با تعریف جدیدی از آنها از این معیارها و مشخصه ها در طراحی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان استفاده نماید.امیددارد با ایجاد چنین فضاهای آموزشی و تعلیمی معمارانی را در آینده تربیت نماید تا بتوانند تداوم بخش معماری ارزشمند گذشته در جامعه امروز باشند.
نیاز کنونی دانشگاه کاشان در جهت ساخت دانشکده معماری و هنر در پردیس دانشگاهی این دانشگاه و همچنین وضع موجود ساختمان های جدید دانشگاه که بی هویت یا بدهویت هستند؛ انگیزه های اصلی طراحی دانشکده معماری و هنر با رویکرد مشق معماری ایران می باشند تا فضایی با ارزش های معماری ایرانی را برای دانشجویان رشته های هنری به وجود آورد.
با توجه به اهمیت بوم گرایی در معماری دانشگاهی مقاله حاضر به طراحی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان با رویکرد مشق معماری کاشان می پرازد. جهت طراحی دانشکده معماری و هنر درمرحله اول استانداردها و ضوابط جهت مشخص شدن داشته ها و خواسته ها از دانشگاه کاشان دریافت گردید. در افق توسعه 10ساله دانشکده با توجه به تعداد رشته، دانشجو، استاد و ... زیربنای فضای مورد نیاز دانشکده حدود 8500 متر مربع می باشد. در مرحله اول بر اساس اصل پرهیز از بیهودگی و اسراف، تلاش شد تا جای ممکن با تغییراتی در بناهای موجود در اختیار، از ظرفیتهای آنها استفاده شود تا نیاز به ساخت و ساز جدید به حداقل برسد. مرحله دوم بر اساس اصل درون گرایی در معماری این بوم، تلاش شد ابتدا بناهای جدید و موجود از طریق یک حیاط به هم پیوند بخورند و سپس الگوهای حیاطهای بومی کاشان شناسایی و اصول و الگوهای آنها در این حیاط جدید »مشق« شوند.
-1 شاخصه های معماری بومی ایران
معماری ایران با پشتوانه ای غنی و تاریخی در زمره کشورهای باستانی قرار دارد که از تمدنی کهنسال و غنی برخوردار و پیوسته استوار و سربلند در دنیا درخشیده است. در پژوهش حاضر نظرات اندیشمندانی چون فلامکی، بهشتی، ندیمی، نصر، بزرگمهری، اردلان، پیرنیا و ... در خصوص تعریف معماری ایران و شاخصه های آن بررسی گردید. در یک تعریف کلی، »معماری ایرانی« عبارت است از »مواد« و مصالح ایرانی - بوم آورد در مناطق مختلف ایران - که توسط »معمار ایرانی« - مجموعه بینش،منش،دانش و مهارت او - برای برآوردن »نیاز انسانهای ایرانی« و زمینه سازی رشد آنان، در »بسترهای« سه گانه انسانی - فرهنگ، اقتصاد، حکومت و ... - ، طبیعی - اقلیم و جغرافیا - و کالبدی - فناوری ساخت بومی - ایرانی، به شکلها »صورتهای ایرانی« - هندسه و کهنالگوهای ایرانی - درمیآید.
در این تعریف 7 محور مطرح شده که به هر میزان به بوم ایران متعلق باشند، معماری که برآیند آنهاست »ایرانی« خواهد بود. در تعریف چنین اثری، میتوان شاخصههای ناظر بر »مبانی و اصول« را از شاخصههای ناظر بر »الگوها و روشها« تفکیک کرد. اصول به مبانی، بینشها و بایدها و نبایدهایی اشاره دارد که برآمده از علتها و بسترهای معماری است و مبنای شکلگیری اثر قرار میگیرند و الگوها به شکل محصول معماری و فرآیند اجرای آن مربوط میشوند. شاید بتوان اینگونه بیان کرد که هر یک از اصول معماری با الگوهای ویژهای در صورت معماری بروز میکنند.
جدول :1 برخی از شاخصه های معماری ایران
با توجه به شاخصه های مطرح شده در جدول فوق برای معماری کاشان می توان درسهایی گرفت مثل محرمیت، مردم واری، وحدت در ساحت کثرت، پرهیز از بیهودگی و ... که در این تحقیق اصل »پرهیز از بیهودگی« انتخاب گردیده است. همچنین میتوان از الگوهای مطرح شده برای معماری امروز کاشان بر اساس اصل درونگرایی، الگوی »حیاط مرکزی« را مشق نمود. در ادامه پژوهش به نحوه مشق کردن از معماری می پردازیم.
