بخشی از مقاله
چکیده
در تمامی جوامع بشری مرگ سرخ ستوده و مقدس است. این معنا در مکتب نورانی اسلام عظمتی دوچندان و قداستی مضاعف دارد، چرا که قرآن کریم ،ضمن نهی مؤکد از تعبیر مرگ برای شهیدان، آنان را زنده و روزیخوار خوان الهی دانسته است. درنگی متأملانه در این موضوع کافی است ؛تا عظمت و سترگی کار شهیدان را در بیداری جامعه در یابیم و وامداری جامعه را به خون شهیدان بشناسیم. تیزبینی شاعران و ظرافت خیالشان،به همراه لطافت کلامشان،تجلی بخش این رسالت است. در این بین، تعهد دینی شاعرانه، جلوهای دیگر بر این معنا میبخشد؛که این مقاله درپی بررسی این تجلی، در شعر متعهد،استاد نادر نظام طهرانی است، تا رسالت خون شهید را در عزت جامعه به پایش گذارد، و در این رهگذر شهید و شهادت را در مجموعه »نفحات شعریه« واکاود.
-1 مقدمه
شعر باید گفت، شعر مردمی سبز باید بود، سبز گندمیپ
شاعر یک هنرمند است؛ و هنرمند باید ضمن روشنگری جامعه و تحلیل مسائل و بیان نیازها، حداقل فاصله را با مردم زمانه داشته باشد. این فاصله نمیتواند فاصله فیزیکی و حیاتی و نباتی باشد، بلکه باید در اندیشه و فکر، باور و اعتقاد، ایمان و حضور، با مردم زمانه خود نزدیک و همگرا باشد،تا کلام و هنرش پذیرش اجتماعی یابد، و از طرفی، هنر او نیز باید پشتوانهای فرهنگی و دینی داشته باشد، تا در سایه این همراهی و همدلی پیوندی عمیق حاصل آید و تأثیر اجتماعی خود را بر جای گذارد و به تعبیر مرحوم »شهریار«
شعر، نظمی بود به سحر حلال که کند اهل ذوق حال به حال
شعر آمیخته است با دل و جان شیر و شکری بود به کام جهان
در جهان معاصر که ظلمها و تجاوزها، غارتها و تعدیها، کشتارها و ویرانیها، آلام بسیاری را بر پیکر بشریت فرود آورده و آه و فغان بشر از نهاد دل برآمده و فضا را ملتهب و سوزان کرده است، شاعر نمی تواند دغدغهای نداشته باشد و نسبت به این آلام و رنجها بیتفاوت باشد. شاعر احساسی لطیفتر و بیانی ظریفتر را داراست و مسلماً باید بیشتر و زودتر از دیگران بر این نامردمیها بشورد و با گفتار آتشین و کلام شورآفرین خود اقیانوس تودهها را بشوراند و موّاج سازد تا بر این ظلمها و نامردمیها بشورند و ظالم و ستمگر را سر جایش بنشانند و حق را یار و مددکار باشند. بی تردید، هنر شاعر در این خیزشها و مبارزهها در آن است، که ظلمها و نابرابریها، بیعدالتیها، تجاوزگریها را به جامعه یادآور و گوشزد کند و از سویی دیگر، مبارزات حقطلبانه، مقاومتهای جوانمردانه، رشادتها، ایثارگریها و جانفشانیهای حقجویان را برجسته سازد و با توصیف و تذکر آن روحیه جهادی را در جامعه تزریق و مردم را در دفاع از حق و مبارزه با ظلم تشویق و ترغیب نماید. از جمله واژههای مقدس و بسیار تاثیرگذار و پربسامد در شعر شاعران که اینگونه رسالتی را در خود احساس کرده و چنین مسئولیتی را به انجام رساندهاند، واژه »شهید« و »شهادت« است که در سروده-های شاعران متعهد و انقلابی، بسان نگینی درخشان و همچون سها در آسمان تیره و ظلمانی پرتوافشانی میکند و هدایتگری خاص و جهتنمایی مخصوص است. اشعاری که از این کلیدواژه و مشتقات آن و یا وابستههای اعتقادی و فرهنگی متناسب با آن چون جهاد، مبارزه، حقطلبی، دفاع و ... برخوردارند، در گروه اشعار متعهد، تعلیمی، حماسی و مقاومت جای گرفته و از قداست و رسالتی خاص برخوردارند و با نشانی از سرخی خون شهید و نمادی از قرمزی لاله، حرکتآفرین و شورانگیز میباشند.
شاعران عرب پس از حوادث خونبار و رقتبار فلسطین از رمانتیسم به سوی شعر مقاومت و پایداری گرایش یافتند و موقعیت و زمان بر سرودههای آنها بیتاثیر نبوده و غالباً با سرودههایی با این مضمون در بیان ظلم رفته به مردم فلسطین و وظایف حمایتی مردم عرب و به صورتی عامتر آزادیخواهان جهان، هندسه شعری خود را تغییر داده و به جای گل و بلبل و سبزه و چمن و خرامیدن آهو، از گلوله و تفنگ، کودک، آواره و سنگ، خون و حنجره گلگون، ویرانی و آوار، خرابی و آوارگی سخن گفتند و سبکی نو در ادبیات پدید آوردند و »فلسطینیات« را خلق کردند - شفیعی کدکنی، . - 91 :1387 اگر بخواهیم در مجموعه شعر مقاومت و یا ادبیات حماسی معاصر در شعر معاصر عرب یک کلیدواژه مشترک برگزینیم، بیتردید، این کلیدواژه »شهادت« خواهد بود. ازاینرو، در این مقاله برآنیم تا از این زاویه شعر معاصر عرب را به بررسی نشسته و از میان این مجموعه و در این گلستان، »نفحات شعریه« اثر دکتر نادر نظام طهرانی را برگزیدهایم، تا شاهبیت ادبیات مقاومت یعنی شهید و شهادت را در آن به جستجو پردازیم. در بررسیهای انجامشده در آثار مکتوب و دیجیتال، بررسی و جستجویی در اشعار دکتر نادر نظام طهرانی یافت نشد و در بررسی مضمونی نیز با این عنوان تنها یک بررسی در قالب مقاله از امیر مقدم متقی در مجله آفاق الحضاره الاسلامیه شماره 27 با عنوان »الشهاده و الشهید فی الشعرا العربی المعاصر« یافت شد. لذا موضوع از حیث عنوان، مشترک و از حیث محتوا خاص و منحصر است.
روش این پژوهش، کتابخانهای و توصیفی - تحلیلی است که دیوان استاد نادر نظام طهرانی با عنوان »نفحات شعریه« از انتشارات فرهنگ منهاج تهران مورد مطالعه و بررسی قرار دادیم و سپس ابیات متناسب با موضوع را انتخاب و آنگاه به توصیف و تحلیل آن پرداختهایم. در این راستا، ابتدا واژهشناسی شهید و شهادت طرح گردیده، سپس به بررسی این واژه در دیوان »نفحات شعریه« پرداختهایم و کارکردهای این واژه را در اشعار از جهت اجتماعی، اعتقادی و حقوقی مطرح کردهایم. این بررسی در پی پاسخی برای این پرسش بودهایم که باور شهادت چه تأثیری در بیداری اسلامی جوامع، پایداری و مقاومت آنان و سرانجام پیروزی و موفقیت ملتها داشته است؟ در بررسی انجامشده دریافتیم که آنچه روحیه مقاومت، پایداری، مآلاندیشی، حرکت و خیزش در راستای اعتقاد و باور را در ملتها زنده نگه داشته و آنها را به آینده امیدوار کرده، اعتقاد به فیض عظمای شهادت
