بخشی از مقاله
چکیده
یکی از روش های پرورش خلاقیت در دانش آموزان به وسیله ی درس انشا است. انشا یعنی اندیشه ی نو، بیان نو. وقتی موضوعی را به دانش آموز می دهیم، باید آن قدر آزادی عمل به او بدهیم و آن قدر احساس بازی گونه خودانگیختگی بکند که بدون ملاک های از پیش تعیین شده و انتظارات بیرونی، اندیشه ی خودش را بیان کند، در غیر این صورت مانع خلاقیت او شده ایم. برای رسیدن به این امر مهم، ابتدا باید موانع رشد خلاقیت را شناسایی کرده و درصدد برطرف کردن آن ها باشیم و روش های تقویت خلاقیت را در مدارس بسط دهیم. این مقاله با روش کتابخانه ای ضمن تعریف انشا و اهمیت آن ، به پیشینه انشا در مدارس وجایگاه خلاقیت و عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت در درس انشا پرداخته است و مقایسه روش های سنتی و خلاق را نیز عنوان می کند. تلاش و جستجوی مداوم برای پیدا کردن روش های مناسب تدریس انشا امری است ضروری و لازم. به همین منظور روش های تدریس انشا که پیشنهاد می شود عبارت است از: پانتومیم، حدس زدن، دقت در مشاهدات، انشای گروهی و ... که با اجرای این روش ها، کلاس های انشا از یکنواختی بیرون آمده و باعث ارتقای خلاقیت در دانش آموزان می شویم. بدیعه پردازی و بارش مغزی از روش های تقویت خلاقیت هستند که روش بدیعه پردازی خود انواعی دارد.
مقدمه
انشا در لغت به معنی آفرینش، ایجاد، سخن پردازی و سخن آفرینی است و انشا کردن عبارت است از آفریدن و خلق کردن.
انشا : هر نوع نوشته ای که مراد از آن نمایاندن قدرت نویسندگی و تعیین ارزش نوشته باشد - مقابل املا در مدارس - . - علی اکبر دهخدا - 1365 طرز درست نوشتن انشا و اصول نگارش به عنوان یک درس از دوره ی ابتدایی باید آموزش داده شود ولی به علت بی توجهی به این درس ، دانش آموزان از پایه با اهمیت نگارش انشا آشنا نمی شوند و نسبت به آن علاقه و رغبتی نشان نمی دهند. حتی همین نکته که فردی بعد از طی چند دوره ی تحصیلی باز هم قادر نباشد مقصودش را به زبان مادری بنویسد و به دیگران بفهماند، مایه ی تأسف است و مسئولیت معلمان را چند برابر می کند. اغلب تحصیل کرده ها ، با وجود خواندن درس های ادبیات، نه تنها در نوشتن بلکه در سخن گفتن نیز ناتوان هستند. این ضعف فراگیر، بی گمان از نحوه ی آموزش درس انشا و ادبیات فارسی در مراکز آموزشی، به ویژه دبستان سرچشمه می گیرد. این کار از جمله سازی در دوره ی ابتدایی شروع می شود و با نوشتن مقاله درباره ی یک موضوع و کسب مهارت در نگارش در دوره ی راهنمایی و دبیرستان ادامه می یابد. - حسین حسینی نژاد - 1383 انشا ابزاری است برای شناسایی تک تک بچه ها. هیچ درسی از دروس مدرسه مثل انشا نمی تواند میان معلم و محصل، نزدیکی و پیوند به وجود بیاورد. کلاس انشا در حقیقت جایی است که نسل قدیم و نسل جدید در آن با یکدیگر به تفاهم می رسند. - حسین حسینی نژاد - 1383 از جمله اهداف تعلیم انشا در مدارس عبارتند از :
- 1 دانش آموزان بتوانند آنچه را که به ذهنشان می رسد ، به زبان بیاورند.
- 2 تقویت قوه ی استدلال ، تفکر و دقت دانش آموزان.
- 3 شناسایی و هدایت دانش آموزانی که دارای تخیل و استعداد بیشتری در نویسندگی هستند.
این پژوهش با بهره گیری از روش مطالعات اسنادی - Documantary - و کتابخانه ای انجام شده است. پیشینه انشانویسی یکی از بهترین و مؤثرترین وسایل کسب مهارت در نوشتن، خواندن است. ما وقتی نوشته ای را می خوانیم، علاوه بر آنکه از محتوا و مفهوم آن برخوردار می شویم، ناخودآگاه و گاهی آگاهانه، نکاتی از حیث نگارش از آن می آموزیم و بدین ترتیب با خواندن نوشته های مختلف ، انشاهای ما روان تر و خامه ی ما تواناتر می شود و درست نوشتن و خوب نوشتن برای ما عادت و ملکه ی ذهنی می گردد. - حسن احمدی گیوی - 1378 با نگاهی به تاریخ و پیشینه ی نگارش، متوجه می شویم که آموختن فن انشا در گذشته تنها یک روش داشته و آن تتبع در آثار بلغای گذشته و مطالعه ی نثرهای زیبا و شعرهای بلیغ عربی و فارسی و حفظ اشعار و احادیث و آیات قرآن کریم و مطالبی که باعث آمادگی ذهن و صفای قریحه و جودت طبع شود ، بوده است.پس از آن نیز شاعر یا نویسنده می بایست آثار خویش را بر سخن سنجان و ناقدان آگاه عرضه کند و رفته رفته خود سخنوری دانا و مترسلی بلیغ گردد. اینک، بی آنکه درباره ی صحت یا سقم این روش به بحثی دقیق بپردازیم، از تصدیق یک نکته ناگزیریم و آن اینست که مطالعه ی آثار فصحا و بلغای زبان، در صفای ذوق و قوت ذهن، بدون تردید تأثیری عظیم دارد. در هرحال این تتبع و تحقیق، مایه یی قابل ملاحظه به کسانیکه طالب نویسندگی هستند می بخشد و هیچ گاه، در هیچ زبانی، نمی توان از تأثیر مطالعه ی شاهکارهای ادبی آن زبان در ذهن نویسندگان تازه کار غافل ماند. این در حالی است که دردهه های اخیر، پیروی از شیوه ی قدیم ، متروک شد و جای آن را شیوه ی بهتر و روش علمی تری نگرفت و وجود ناقص فن انشای قدیم، جای خود را به عدم صرف داد تا آنجا که برای دانش آموزان از باء بسم االله باید شروع کرد - محمدجعفر محجوب، علی اکبر فرزام پور - و همواره این گونه بوده است که در هر کلاس موضوعی پیشنهاد می شد و هفته ی آینده تعدادی از دانش آموزان نوشته های خود را می خواندند. دوباره موضوعی دیگر و قصه ی تکراری و نوشته های تکراری، و جای خلاقیت در نوشته ها خالی بود اما خوشبختانه در روش های نوین این مشکل تا حدودی حل شده، هرچند عوض کردن ذهنیت دانش آموزان که در کلاس های انشا هیچ آموزشی نمی دیدند و براساس آن آموزش هیچ تکلیفی نداشتند کار راحتی نبود، اما کم کم نه تنها دانش آموزان روش جدید را پذیرا شدند ، بلکه اولیای آنان نیز از اینکه شاهد آثار خلاق فرزندانشان خواهند بود، بسیار خرسند بودند. امید است که در آینده ای نزدیک با دگرگون شدن شکل سنتی انشای فارسی، که در یک بلاتکلیفی به سر می برد و با به کار بستن روش های نوین ، قلم ها روان شوند و شاهد آثار خلاق دانش آموزان باشیم. جایگاه خلاقیت در درس انشا خلاقیت در لغت به معنی خلق کردن، آفریدن و بوجود آوردن است. خلاقیت در انشا یعنی توان به تصویر کشیدن اندیشه و احساس در قالب کلمات و جملات. - حسین حسینی نژاد - 1389 خلاقیت به عنوان استعدادی قدرتمند در نهاد آدمی از همان دوران کودکی وجود دارد. به گفته راجرز - 1977 - آدمی ذاتاً خلاق متولد می شود. با این حال خلاقیت در مراحل ابتدایی زندگی تکامل یافته نیست و به همین دلیل نیازمند به توجه، هدایت و تربیت است. انشانویسی یکی از روش های عملی پرورش خلاقیت است. - محمدنقی ایمانی، فرشته پارسی، مهدی اسماعیل تبار - 1389 انشا یعنی اندیشه نو، بیان نو. اگر کسی انشایی را در یک جمله بنویسد و حرفش بکر باشد باید به او عالی ترین نمره را داد. - حسین حسینی نژاد - 1383 یکی از مسائل دنیای آینده، ضرورت پرورش تفکر خلاق در دانش آموزان است که خود مبین نگرش انتقادی به وضع موجود نظام های آموزش و پرورش است. در آموزش و پرورش امروز کشور ما، معلم و کتاب درسی تصمیم گیرنده هستند. البته به علت ضعف علمی و همچنین تمرکز در سیستم آموزش و پرورش در واقع معلم نیز تنها توضیح دهنده کتاب درسی است و دانش آموز باید مسائل مطرح شده در کتاب و تحلیل های معلم را بپذیرد، در حالی که یکی از رویکردهای جدید در آموزش و پرورش در جوامع پیشرفته، تفکر خلاق است. دانش آموز خود باید تفکر کند، خود مستقیماً یاد بگیرد و در ضمن خلاقیتش رشد نماید. - محمدنقی ایمانی، فرشته پارسی، مهدی اسماعیل تبار - 1389 در مورد رابطه ی خلاقیت و انشا همین بس که اگر دانش آموزان بتوانند بین چیزهایی که ظاهراً ربطی به هم ندارند، یک ربط معنی دار - با تفکر و ابداع خودشان - بدهند؛ این، یک نوع انشا است. یعنی یک چیزی را که از دید ما پنهان بوده، سامان دهی کرده، ارتباط داده و ما را هم به شگفتی واداشته است. - حسین حسینی نژاد - 1389 حال وقتی موضوعی را به دانش آموز می دهیم، باید آن قدر آزادی عمل به او بدهیم و آن قدر احساس بازی گونه و خودانگیختگی بکند که بدون چارچوب ها و ملاک های از پیش تعیین شده و تعصبات و انتظارات بیرونی، اندیشه ی خودش را بیان کند، در غیر این صورت مانع خلاقیت او شده ایم. - حسین حسینی نژاد - 1389 سیکزنتمی هالی - 1989 - می گوید: » ما نمی توانیم به افراد و کارهای خلاق جدا از اجتماعی که در آن عمل می کنند ، بپردازیم. زیرا خلاقیت هرگز نتیجه عمل فرد به تنهایی نیست - . در بخش خلاقیت، سه عامل مهم مطرح است که عبارت است از : معلم، دانش آموز، برنامه درسی. - محمدنقی ایمانی، فرشته پارسی، مهدی اسماعیل تبار - 1389 با توجه به محدودیت زمانی در آموزش و پرورش ایران، مسئله مهم این است که معلم باید بداند چه زمینه هایی را به منظور پرورش خلاقیت دانش آموز فراهم کند.
