بخشی از مقاله
چکیده:
بر اساس مبانی جهانیبینی اسلامی، پیشرفت در اسلام با اصالت یافتن توأمان فرد و اجتماع معنایی عمیق مییابد. در این تبیین، پیشرفت یک جامعه به مرتبه ای متعالی از حقیقت اطلاق میگردد که اعضای آن اجتماع، حقیقت مذکور را در عرصه حیات اجتماعی به منصه ظهور میرسانند. در اندیشه اسلامی »ادراکات اعتباری« سازوکار پیشرفت به شمار میرود. از سویی دیگر با تبیین حکومت نظریه ادراکات اعتباری بر خطمشی گذاری عمومی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت، ضرورت این نظریه به طریق دیگر اثبات میشود. در این پژوهش تلاش خواهد شد تا با شیوه تحلیل مضمون به شناسایی الزامات پیشرفت از منظر مقام معظم رهبریحفظه االله پرداخته شود. به لحاظ موضوعی این بخش از تدوین و تبیین بایدها و نبایدهای پیشرفت در فرآیند خطمشی گذاری عمومی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت ذیل حوزه »تحلیل خطمشی« قرار میگیرد. در نهایت نتایج تحقیق با دو مضمون فراگیر پیشرفت حقیقی و صوری بر سازوکار اعتباریات اطلاق میگردد.
واژگان کلیدی: الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، ادراکات اعتباری، تحلیل خطمشی، پیشرفت حقیقی، پیشرفت صوری
.2 مقدمه
در عصر حاضر، هنگامیکه بر اساس مبانی اومانیسم، اصالت به انسان داده شد؛ تِغای بشر، منفعتِ شخصی حداکثری قرار گرفت و آنگاه که ماوراءالطبیعه کنار گذاشته شد، این منفعت به عالم طبیعت محدود گشت - حبیبی، 1390، . - 15-21 در همینراستا مفهومِ متعالی عقلانیت3، به عقلانتِی خودبنیاد4 فروکاسته شد و از آنجا نیز به عقلانتِی ابزاری5 و پس از آن، به عقلانتِی عمومی و به تعبیر دقیقتر به فهمِ عرفی6 معطوف گشت؛ بهطوریکه دربارهی حقانتِی ارزشها و اعتباراتِی آدمی ساکت گشته و آن را بهالِامی خودمحورِ افراد انسانی7 واگذاشت - پارسانیا، 1389، . - 55-66 درواقع این فروکاهش که در حوزه ی هستی شناسی، انسانشناسی و معرفتشناسی بر جمعِی شئونِ فرهنگ تمدن غرب سایهی ضلالت افکند، منجر به ظهور معنای جدیدی از پیشرفت گشت. که این معنای جدید پیشرفت در بوته آزمونِ آموزههای اسلامی در همه ابعاد مبانی جهانبینی اسلامی نارسایی دارد.
.3 بیان مسئله
برای تبیین مسئله به سه بخش اشاره خواهد شد؛ در بخش اول پیشرفت از منظر جهانبینی اسلامی تبیین خواهد شد؛ بر این اساس »پیشرفت« با تبیینی برهانی از هویت حیات اجتماعی و سازوکار آن، که اعتباریات است تشریح خواهد شد. در بخش دوم نیز به طریقی دیگر ضرورت نظریه ادراکات اعتباری در حوزه خطمشی گذاری عمومی پیشرفت به اثبات میرسد و در بخش سوم با معرفی حوزه تحلیل خطمشی که به مسئله بایدها و نبایدهای یک خطمشی میپردازد به مسئله اصلی رهنمون خواهیم شد.
.a تبیین پیشرفت از منظر اسلام
با سازوکار نظریه ادراکات اعتباری در خطمشیگذاری عمومی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت پیشرفت مبتنی بر نظریه ادراکات اعتباری عبارت است از سیر استکمالی در هویت حیات اجتماعی که بنا بر مبانی جهانبینی اسلامی متصف به وصف حقانیت میگردد.در جدیدترین تبیینهای فلسفی از هوتِی حیات اجتماعی - پارسانیا، - 1391 که با تحقیقهای بعدی - خانی، - 1393 به تبیینی عمیق و برهانی ارتقاء یافته است؛ بر اساس دو اصل »کلیت سعی« و »اتحاد عاقل و معقول« از حکمت متعالیه، جامعه، هویتی فرااعتباری مییابد. اجمال این تبیین عبارت است از اینکه وجه حققتِی یک اجتماع، صورتی ادراکی است کهافرادِ اجتماع با آن اتحاد دارند. و این منحصر در صور عقلی و جامعه ایمانی نیست:»کلیت سعی گرچه به نحو برتر و خالص در ادراکات عقلی یافت میشود ولی بهطور کامل از ادراکات خیالی منتفی نیست و در عالم مثال نیز رقیقه ای از کلیت سعی وجود دارد زیرا مرتبهای از تجرد را عالم مثال نیز برخوردار است و لذا صورت مثالی قابل انطباق با تعداد زیادی از صورتهای مادی است.«1 - خانی، 1393، - 34
در چارچوب مبانی هستیشناختی اسلامی، عالم ونفسِ آدمی، ذومراتب است و هرچه از مراتب دانی بهسوی مراتب عالی میرویم؛ قوای آدمی به وحدت میگراید. - طباطبایی، 1386، - 20-17 بر این اساس غایت و باعث آدمی مراتب عالی هستی خواهد بود افزون بر اینکه این انسان فطرتش در جهت همان غایات سرشته شده و نیازهای صادقش با همان غایات ارضا خواهد شد. - مطهری، - 1370 بر اساس مبانی انسانشناسی و معرفتشناسی اسلامی، انسان چنان سرشته شده است که ظرفیت ادراک حقایق جمیع عوالم را دارد. بر مبنای - 1 اصاله الوجود - 2 حرکت اشتدادی وجود -3 جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس -4 اتحاد علم، عالم و معلوم و همچنین -5 اتحاد عمل، عامل و معمول ؛ انسان این قابلیت را نیز دارد که با اتحاد با حقایق مراتب عالی آنها را به عرصه زندگی اجتماعی بکشاند.
درواقع وجه اشتراک یک جامعه که از عناصر انسانی تشکیل شده است، اتحاد افراد انسانی با لایهای از حقیقت است که آن را در عرصه زندگی اجتماعی متجلی میسازند. - پارسانیا، 1391، - 120-119 هرچه این لایه از حقیقت از مراتب عالیتر ظهور داده شود، جامعه پیشرفتهتر خواهد بود.» 1 حال النفس فی مراتب تجردها کحال المدرک الخارجی إذا صارت محسوسا ثم متخیلا ثم معقولا فکما أن قولهم لکل إدراک ضرب من التجرید و إن تفاوت مراتب الإدراکات بحسب مراتب التجریدات معناه هو الذی ذکرناه من أن التجرید للمدرک لیس عباره عن إسقاط بعض صفاته و إبقاء البعض بل عباره عن تبدیل الوجود الأدنی الأنقص إلی الوجود الأعلی الأشرف« - شیرازی, 99، - 1368
ادراکات در نوعی تقسیم، به دو دستهی اعتباری و حقیقی طبقهبندی میشوند که متعلق به دو سنخ از علوم هستند: أ. علومی که موضوع آنها موجوداتی است که صرفنظر از اراده انسانی وجود دارند. از این دسته علوم در ادبیات اسلامی با عنوان حکمت نظری یاد میشود - جوادی آملی، 1386، . - 122 گزارههای این علوم هستاری است. - پارسانیا 1391، - 34 ب. علومی که موضوع آنها موجوداتی است که در وجود خود قائم به اراده و آگاهی انسانی است. - ابراهیمی پور 1390، 108؛ پارسانیا 1391، - 33 از این دسته علوم با عنوان علوم انسانی و در ادبیات اسلامی با عنوان حکمت عملی یاد میشود - جوادی آملی، 1386، . - 122
گزارههای این علوم بایستاری - پارسانیا، 1391، - 34 و از سنخ ادراکات اعتباری است. - طباطبایی, مطهری، 1372، - 47 مطلقِ اعتبارات، اعم از فردی و اجتماعی، سازوارِک عملکردی یکسانی دارند، و آن این است که همه و همه توسط ارادهی انسانی بهعنوان غایت، جهت ایجابی یافته و آدمی خود را ملتزم به اقتضائات آن غایت - تعین - مینماید؛ میتوان این سازوکار را در بیانی ساده »تلبس به یک تعین خاص« دانست؛ این تعین که همان غایت اعتبار است در پرتو یک یا چند اعتبار محقق خواهد شد و پس از تحقق غایت -که درواقع تعین جدیدی است-اقتضائاتِ تعین جدید، به نحو ضروری ظهور مییابد. - نمودار 1 - 1 - آزادی احمدآبادی، 1394 ج: - 77-76
.b ظرفیت و ضرورت نظریه ادراکات اعتباری در خطمشیگذاری عمومی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت
بر اساس آنچه در کنگره هفتم پیشگامان پیشرفت ارائه شد،اولاً تحصیل و تبیین چرایی الگو، به روش موضوعشناسی - آزادی احمدآبادی، - 1392؛ دوماً تحصیل و تبیین چگونگی الگو، از رهگذر تعریف حوزه خطمشی گذاری عمومی و تناظر آن با منویات مقام معظم رهبریحفظه االله در حوزه چگونگی الگوی ایرانی و اسلامی پیشرفت و نیز اثبات حکومت نظریه ادراکات اعتباری در حوزه خطمشی گذاری عمومیو سوماً تحصیل و تبیین چیستی الگو در بیان معظم له و نیز تبیین ضرورت فرادهش مبانی الگوی پیشرفت مبتنی بر مبانی هستیشناختی، انسانشناختی و معرفتشناختی اسلام و در پرتو نظریه ادراکات اعتباری - آنچنانکه مرحوم علامه طباطبایی ارائه میفرمایند- ؛ ضرورت و ظرفیت بهکارگیری نظریه ادراکات اعتباری در خطمشی گذاری عمومی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت، در هر سه سطح چرایی، چیستی و چگونگی الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت مستقلاً استدلال و استنتاج شد. - شکل - 1 - آزادی احمدآبادی، 1394 الف -
1ضمناً استفاده از نگاره ای پیوستار گونه - نمودار - 1 به این سبب است که تحقق یک تعین اجتماعی به نحو تدریجی و یا تشکیکی صورت میپذیرد و بهتبع آن اعتباری بودن و یا غیر اعتباری بودن احکام آن اجتماع نیز متأثر از میزان تحقق آن تعین اجتماعی، تدریجی و یا تشکیکی است و اتحاد افراد متعدد یک اجتماع به میزان ارتباط وجودی آنها با آن تعین اجتماعی میتواند دارای شدّت و ضعف متفاوتی باشد.درآمدی بر تحلیل خطمشیهای الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت مبتنی بر مفهومپردازی پیشرفت حقیقی و صوری سعید فتحعلی1، جواد آزادی احمدآبادی2
