بخشی از مقاله
نگاه راهبردی در توسعه پایدار شهری و منطقه ای یک انتخاب نیست که یک ضرورت است. لازمه این نگاه، داشتن دانش، ژرف اندیشی، همه جانبه نگری، واقع بینی و بلوغ مدیریتی است. توسعه پایدار پروسه ایاست که پروژه هایی با مختصّات علمی، واقع گرا و همه جانبه نگرمقوّم آن هستند. در توسعه پایدار، نگاه سیستمی اصلی اجتناب ناپذیر است. یکی از ارکان اساسی در توسعه پایدار شهری، اسکان پایدار روستایی است و توسعه پایدار روستایی را در همین چارچوب می توان مطرح نمود. به نظر می رسد درک مفهوم توسعه پایدار روستایی - به طور خاص - و پی بردن به نقش گردشگری –توریسم- در ارتباط با آن مستلزم توجه به اصول و ارکان های توسعه پایدار شهری - به طور عام - می باشد. این پژوهش از حیث نظری و روششناسی بر ساختارگرایی و تحلیل تاریخی- تکوینی در سطح کلان و راهبردی استوار است. این پژوهش به روش مطالعات اسنادی-کتابخانهای و تحلیل کیفی در چندین محور و با هدف بررسی اثرات توریسم روستایی در توسعه پایدار منطقهای می باشد این رهیافت تلفیقی مبتنی بر وابستگی و ارتباط متفابل بین همه عناصر و دست اندرکاران توریست و همچنین نیازهای زیر ساختی و فیزیکی برای هر کدام از این عناصر به همراه یک برنامه ریزی جامع جهت همکاری و هماهنگی بین برنامه ریزان و کارشناسان در ارتباط با میزان منابع و نیازهای مردمی جهت ایجاد توسعه پایدار روستایی می باشد.
با وجودی که مدت هاست از بحث توسعه یافتگی می گذرد، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالشهای متعددی مواجه است ؛ زیرا که راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستا ئی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته است مسائلی همچون فقر،اشتغال، بهداشت، امنیت غذائی وپایداری محیط زیست راتأمین کند، این مسئله باعث شده است که در سال های اخیر بار دیگر توسعه روستا ئی مورد توجه قرار بگیرد و، از معضلات و مسائلی که این نواحی گریبانگر آن می باشند، بکاهند. البته باید اذعان داشت که توریسم به تنهایی نمی تواند جوابگوی همه نیازهای روستاییان باشد و باید در ارتباط تنگاتنگ با سایر بخشهای اقتصادی و با برنامه ریزی اصولی قرار گیرد تا بتواند نتایج و پیامدهای مناسبی در جهت توسعه و بویژه توسعه پایدار نواحی روستایی بهمراه داشته باشد. توسعه روستایی فرآیندی است که منجر به ارتقاء ، توانایی روستاییان برای کنترل محیطشان بشود براین اساس در رویکرد های جدید توسعه روستایی،بر جایگاه گردشگری روستایی تاکید می شود که در این میان نوع و چارچوب رویکرد توسعه توریسم روستایی می تواند در چگونگی نوع و میزان مداخله در مناطق روستایی تاثیرگذار باشد از سویی دیگر کشور ایران به دلیل برخورداری از پتانسیل های بالقوه جاذبه ای در مناطق روستایی بایستی به تبیین و ازیابی تاثیرات و تاثرات گردشگری در منلطق روستایی بپردازد و در فرایند ارزیابی و بازنگری کیفی توریسم پذیری روستایی ،امکان بهره مندی خانوارهای روستایی را از افزایش درامد و ایجاد اشتغال را فراهم اورد.
به هر حال اگر توریسم روستایی بتواند کلیه نقشه های محوله را بخوبی ایفا نماید می تواند خالق یا محرک یا فرآیند توسعه یافته برای حصول به پایداری توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در کلیه زیر شاخه های اقتصادی ، اجتماعی فرهنگی و همچنین خود صنعت توریسم باشد در این مقاله سعی شده پاسخ به این سوالات مورد بررسی قرار گیرد:
-1 آیا گسترش صنعت توریسم در نواحی روستایی، به لحاظ اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و محیطی منجر به ایجاد توسعه در نواحی شهری و روستایی خواهد شد؟
-2 نقش توریسم روستایی در توسعه پایدار شهری و منطقه ای به چه صورت خواهد بود؟ -3 اثرات و پیامدهای توریسم در برنامه ریزی شهری به چه صورت خواهد بود؟
بدین منظور در مقاله حاضر ابتدا به موضوع توسعه پایدار روستایی پرداخته شده است. در ادامه توریسم و توسعه پایدار روستایی و موضوع توسعه پایدار روستایی فرآیندی از توریسم روستایی مورد بررسی قرار گرفته است.. سپس دیدگاه و نظریات در موضوع توسعه توریسم روستایی و اثرات و پیامدهای توریسم در منطقه با توجه به اصول پایداری شهری مطرح شده و و در انتها نیز نتیجه گیری ارائه شده است.
-2 روش پژوهش
این پژوهش از حیث نظری و روششناسی بر ساختارگرایی و تحلیل تاریخی- تکوینی استوار است. ساخت از مجموعهای عناصر مرتبط تشکیل میگردد. در علوم اجتماعی،ساخت غالباً ترکیب و سازوکارهای پایدار موجود در ورای ظواهر پدیدههاست. بر همین اساس ساختارگرایی را میتوان جستجوی کشف ترکیب و سازوکارهای ساختاری موجود در ورای کلیه پدیدهها تعریف کرد. در بین عناصر ساخت، ارتباط پایدار، قانونمند، منسجم و هماهنگ برقرار است. پایداری ساخت به مفهوم عدم تحرک و پویایی آن نیست، بلکه ساختها ضمن تحرک و پویایی، تغییر مییابند و دگرگون میشوند.
.3 توریسم پایدار روستایی
در برنامه ریزی و توسعه گردشگری اهداف مهم هستند و به آن یک جهت کلی می دهند و به طور واضح نشان می دهند که بعضی از اهداف مهم تر از بقیه هستند. برای روشنی اهداف عام و خاص، پارامترهای مدیریتی به کار گرفته می شوند تا اثرات را کاهش دهند. این نحوه برنامهریزی شامل همکاری و هماهنگی بین برنامهریزان و کارشناسان در ارتباط با میزان منابع و نیازهای مردم بومی و توریستهای خارجی میباشد. یک ویژگی فرایندهای طبیعی برنامهریزی چند بعدی و چند رشته بودن است. . یک ویژگی فرایندهای طبیعی برنامهریزی چند بعدی و چند رشته بودن است. یک رهیافت برنامهریزی کاربری پایدار، مستلزم ایجاد واحدی از فضا یا چشم انداز اکوسیستم طبیعی است تا فرآیند برنامه ریزی بر مبنای این واحدها هدایت گردد . این رهیافت تلفیقی مبتنی بر وابستگی و ارتباط متقابل بین همه عناصر و دستاندرکاران توریست و همچنین نیازهای زیرساختی و فیزیکی برای هر کدام از این عناصر است.
این همکاری مستلزم ارئه دیدی کلی و همه جانبه از عناصر روستایی است به نحوی که این ارتباط متقابل صرفا به آن محیط خاص محدود نشود و نحوه تاثیر آن در سطح ملی و جهانی نیز مورد توجه قرار گیرد. جنبههای پایدار عموماًٌ به نحوه تنظیم ارتباطات محیط روستایی با محیط طبیعی اطراف بوده است. باید توجه داشت که همه سیستمهای طبیعی خود تنظیم هستند؛ بنابراین چالش عمده در این مبحث، ارتقای توانایی خود تنظیمی سیستم است به نحوی که نیازهای بیولوژیکی نیز دستخوش تغییر نگردد. اساس پایداری در سیستمهای خود تنظیمی در حقیقت مدیریت فعالیتهای انسانی نسبت به مداخله مستقیم در عناصر سیستم است . - WTO,2002 - مدیریت نیز عموماً باید متمرکز ارائه امکانات و تسهیلات برای بهرهبرداری پایدار بپردازد، نه اینکه به فکر کسب درآمد از درون سیستم و حفظ و نگهداری آن برای تمام زمان ها باشد. . به طور کلی، حجم کاری گسترده و بازده متناسب توریسم نشان دهنده این موضوع است، که این صنعت در حال حاضر نیازمند خلق و توسعه کارکردهای جدیدی به منظور کاهش اثرات منفی و افزایش کارکردهای آن و پیامدهای مثبت در عرصه توسعه پایدار توریسم میباشد. در این زمینه نگرش جامع برای توسعه کل ساختار توریسم و مدیریت کارکردهای مربوطه به شکلی که با بافت طبیعی و محیط فرهنگی اجتماعی عرصه کارکرد صنعت توریسم سازگار باشد؛ ضروری مینماید و در این صورت است که صنعت توریسم میتواند نقش عمدهای را در کاهش پیامدهای منفی ناشی از فشار بر منابع طبیعی در جهت پایدار سازی اقتصاد جوامع مختلف ایفا کند.
میتوان برای طراحی یک برنامه توریسم پایدار مراحل اساسی ذیل را صرف نظر از نوع توریسم و سطح عملیاتی ارائه داد:
-1 زمینه سازی و تسهیلگری: حضور کارآفرینان محلی یا بیرونی به صورت منفرد یا گروهی و همکاری و هماهنگی بخش دولتی در عرصه توریسم.
-2 درگیری و مشارکت موثر: سرمایهگذاری محلی در توریسم، تدارکات امکانات بهینه در فصلهای توریست پذیر، ظهور بازارهای منطقهای وشهری، سرمایهگذاری خصوصی و دولتی در توسعه زیربناهای محلی همانند اطلاع رسانی، ارتباطات حمل و نقل و . . . و تلاش در جهت نهادینه سازی مشارکت مردم محلی در قالب سازمانهای محلی مرتبط و هماهنگ.
-3 تحول و توسعه: رشد سریع جذب توریست و افزایش قابل ملاحظه توریستها، رونق گیری بازار محلی، تداوم تبلیغات و سرمایهگذاری.
-4 انسجام و ثبات: کاهش نرخ رشد، سرمایهگذاری انبوه برای غلبه بر مشکلات فصلی و توسعه بازارهای جدید و جذب انبوهی توریست ها و غیره. -5 تجدید و نوسازی ساختی کارکردی: جایگزین شدن جاذبههای توریستی جدید و استفاده از منابع طبیعی و جاذبههای گردشگری دست نخورده و حضور کارآفرینان جدید در عرصه توریسم.
-4 توریسم و توسعه پایدار روستایی
در این زمینه در متون نوین مکتب های فکری دو طیف رویکرد اساسی وجود دارد. رویکرد نخست که در اینجا از آن با عنوان »رویکرد اقتصادی سیاسی « نام برده می شود مبتنی بر این فرض است که توریسم با شیوه ایی سر و کار دارد که کاملاً با الگوهای تاریخی وابستگی اقتصادی و استعمارگرایی ارتباط تنگاتنگی دارد، بر طبق این مکتب فکری شکل گیری صنعت توریسم تحت تأثیر و نفوذ شدید عوامل تعیین کننده اقتصادی و سیاسی است. جریان کلی تحلیل های اقتصاد سیاسی
