بخشی از مقاله
شناخت دقیق مسایل مربوط به روستاهای ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است زیرا روستاها هویت اجتماعی و اقتصادی مهمی هستند و نقش راهبردی در پیشرفت و امنیت اقتصادی دارند. هدف کلی این پژوهش تبیین مولفههای توسعه پایدار روستایی در برنامه ششم توسعه کشور در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی و سند چشم انداز ایران 1404 با استفاده از آرای صاحب نظران با بهره گیری از روش دلفی برای دستیابی به توافق گروهی صورت میگیرد. جامعه آماری شامل کلیه مدیران، کارشناسان و اساتید مربوط به برنامهریزی توسعه روستایی در استان اصفهان است که، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند 30 نفر برای پاسخ گویی به سوال اصلی تحقیق انتخاب شدند. بر اساس نتایج تحقیق، بیست و پنج تغییر درچهار حوزه ی اقتصادی، نهادی، اکولوژی- کالبدی، اجتماعی و فرهنگی در قالب راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت در برنامه ششم توسعه و برنامه بلندمدت به منظور تحقق اهداف سند چشم انداز کشور و اقتصاد مقاومتی احصاء گردید از جمله ایجاد ساختار مناسب برای مدیریت توسعه روستایی و محاسبه عادلانه سهم هر روستا از منابع دولتی، توجه به دانش بومی و تنظیم نظام نامه مشارکت نخبگان روستایی در هدف گذاری و طراحی طرحهای توسعه ناحیه روستایی و ارتقای فضای کسب و کار در نواحی روستایی، تجدید نظر در اقتصاد تولید زراعی بر اساس تجزیه و تحلیل منطقی هزینه و فایده برای محصولات مختلف و سمت گیری به سوی تولید محصولات زراعی با ارزش افزوده مقایسهای و گسترش صنایع تبدیلی مرتبط با آن از اهمیت شایانی برخوردار است.
کلید واژه ها: توسعه پایدار روستایی، اقتصاد مقاومتی، روش دلفی
مقدمه
نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت و حاشیه نشینی شهری موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است - ازکیا و غفاری، . - 1388 علیرغم رشد سریع شهرنشینی و استمرار روند مهاجرت به سوی شهرها، همچنان بخشی از جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی می کنند و هیچگاه از اهمیت روستا به عنوان یک کانون حیات اقتصادی، اجتماعی کاسته نشده است بلکه به دلیل روند فزاینده مشکلات و معظلات جامعه روستایی بیش از پیش در کانون توجهات صاحب نظران توسعه قرار گرفته است. دل نگرانی اصلی در این زمینه روند سریع تحولات جوامع روستایی و بحران های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که به صورت سریع و وسیع دامنگیر مناطق روستایی شده است - عمادی،. - 292: 1385
در بسیاری از کشورها، توسعه روستائی به مثابه راهبردی با اهمیت برای تامین نیازهای اساسی و توزیع بهینه منافع ناشی از توسعه ملی تلقی شده و بدین منظور با شیوههای متعدد، الگوهای متنوعی برای توسعه روستایی تجربه شده که عمدتا دستاوردهای مطلوبی نداشته و هنوز سهم جوامع روستایی جهان سوم از توسعه و پیشرفت بسیار اندک است و اکثر فقرای این کشورها یا در روستاها بسر می برند و یا شهرنشینانی عمدتا حاشیه نشین با منشاء روستایی بوده اند. امروزه همگان بر این مورد توافق دارند که توسعه روستایی فراتر از توسعه کشاورزی است و در بر گیرنده اهمیتاقتصادی و پتانسیل های درآمد زا در موضوعات متنوعی از قبیل فعالیت های غیر زراعی، گردشگری روستایی، صنایع دستی، فعالیت های بیرون از مزرعه، توسعه زیر ساخت های فیزیکی و اجتماعی می باشد - Rivera & Qamar, 2003 - .
از دهه 1980 میلادی به بعد، به دلیل بحران های شدید زیست محیطی، نظریه توسعه پایدار مورد توجه مجامع جهانی قرار گرفته است. معنای توسعه پایدار تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از رشد و توسعه اقتصادی است. رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و بر هم زدن تعادل زیست محیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم و نه تنها قشرهای محدودی از جامعه فراهم آورد - ازکیا و غفاری، . - 1384 تحقق توسعه پایدار در یک محیط روستایی در گرو آن است که توان های بالقوه زیست بوم، نیروی انسانی، فناوری و منابع مالی
263 متعلق بدان محیط و درخور آن در نظر گرفته شوند و پایداری چنان توسعه ای تنها در چنین محیطی امکان پذیر خواهد بود - مخدوم، . - 1384 در چارچوب نظریه توسعه پایدار روستایی، جامعه روستایی به گونه ای توامان و یکپارچه مد نظر قرار می گیرد - کلانتری و همکاران، . - 1388 با این نگرش توسعه پایدار روستایی عبارت است از فرایند کمک به مردم روستایی از طریق اولویت بندی نیازهایشان، فعال نمودن آنان و سرمایه گذاری در زمینه ایجاد زیر ساخت ها و ارائه خدمات اجتماعی، برقراری عدالت اجتماعی و برابری با توجه به ظرفیت های محلی، و رفتار به خلاف همه ی بی عدالتی های گذشته و تضمین سلامتی و امنیت آن ها به ویژه زنان - دشتی و همکاران،. - 1387
در ایران گر چه از ابتدای قرن حاضر تلاش های پراکنده ای برای توسعه روستایی آغاز شده و در تدوین برنامههای عمرانی کشور نیز تا حدودی مورد توجه قرار گرفته اما تغییر و تحول در جامعه روستایی ایران با انقلاب اسلامی ابعاد گسترده و عمیقی یافتهاست. هر چند به تناسب دگرگونی ها بر مسائل و چالش های توسعه روستایی نیز افزوده شده، بطوری که امروزه علاوه بر آن که بسیاری از مسائل دیرینه کماکان بجای مانده، چالش های نوینی نیز سر بر آوردهاند. حال با گذشت چندین دهه از تجربه توسعه و توسعه روستایی، مسائل و مشکلات متعددی از جمله کاهش نسبت جمعیت روستایی به نفع جمعیت شهری، افزایش مهاجرت روستایی، معظلات تامین انرژی در روستا، عدم وجود مدارس راهنمایی و دبیرستان، عدم وجود راه مناسب روستایی، سطح پایین زندگی، بالا بودن نرخ بیکاری و بی عدالتی نسبی در توزیع امکانات و خدمات روستایی در روند توسعه روستایی وجود دارد که هنوز پاسخ ها و راه حل های مناسب خود را نیافته اند. لذا ضرورت تبیین الگویی مناسب برای توسعه مناطق روستایی و ضرورت بازنگری و تامل عمیق را در مبانی، مفاهیم و روش های بکار رفته در توسعه روستایی را بوجود آورده است.
تدوین سند چشم انداز از برنامه های برخی از کشورهای در حال توسعه بوده، که هدف از آن ارائه یک تصویر مطلوب و آرمان قابل دستیابی که منظر و افق بلند مدت را فراروی مدیریت عمومی جامعه قرار می دهد و دارای جامع نگری، آینده نگری، ارزش گرایی و واقع نگری است. چشم انداز ملی، دستیابی به منافع ملیو اجرای قانون اساسی را مد نظر داشته و در پی ایجاد انگیزه برای همه ملت از پیر و جوان، شهری و روستایی و قشرها و آحاد مختلف جامعه است، همچنین ایجاد فرهنگ عمومی و مثبت اندیشی با حفظ وحدت اجتماعی و یکپارچگی ملی از پیامدهای آن است - رضوانی و همکاران،. - 75 :1387 بر اساس برنامه چشم انداز ایران 1404 ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل با اهداف اجتماعی - شامل آمایش سرزمینی مبتنی بر کارآیی و بازدهی اقتصادی، وحدت و یکپارچگی سرزمینی - ، حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی - هویت بخشی به سیمای روستاها و بازآفرینی و روزآمدسازی معماری ایرانی- اسلامی -
و اهداف اقتصادی - توسعه روستاها، ارتقاء سطح درآمد و زندگی روستائیان و کشاورزان با تقویت زیر ساخت مناسب تولید و تنوع بخشی و گسترش فعالیت مکمل به ویژه صنایع تبدیلی و کوچک و خدمات نوین، با تاکید بر اصلاح نظام قیمت گذاری خواهد بود - سازمان مدیریت و برنامه ریزی،. - 1382 اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که مبتنی بر مشارکت آگاهانه مردم در رفع مشکلات با در نظر گرفتن منافع عمومی است . به طور کلی اقتصاد مقاومتی بدین معناست که اقتصادی وجود داشته باشد که هم روند رو به رشد اقتصادی در
کشور محفوظ بماند، هم آسیبپذیری آن کاهش پیدا کند که یکی از شرایطش، استفاده از همهی ظرفیتهای دولتی و مردمی است.اقتصاد مقاومتی از میان مردم و زندگی آنها متولد می شود. با توجه به اینکه روستا منبع تولید غذا است به
