بخشی از مقاله
چکیده
معماري یکی از مولفه هاي فرهنگ است. معماري ظرف انسان هاست و هنري است که نظم وترتیب را با به کارگیري اصول هندسی و زیبایی شناختی ازمیان آشفتگی به وجود می آورد. معماري پلی است میان نیازهاي مادي و معنوي انسان ها و هنر طراحی، ساخت، ارائه و نگه داري، ترمیم و بازسازي فضاهاي زیستی مورد نیاز انسان ها می باشد. گسترش پدیده شهرنشینی، دگرگونی محیط انسانی و توجه خاص به عوامل اجتماعی و اقتصادي نیاز به امنیت را در جامعه ي کنونی بیش از پیش مهم می سازد .
یکی از ابعاد ایجاد امنیت و پیشگیري از جرائم توجه به معماري و شهرسازي است. معماري و شهرسازي نقش موثري بر میزان وقوع جرائم علیه اشخاص، اموال و مالکیت افراد و آسایش عمومی دارد. معماري به شکل اصولی و کارآمد می تواند با بالا بردن خطر ارتکاب جرم براي مرتکب و مجبور کردن وي جهت افزایش تلاش براي ارتکاب جرم و افزایش هزینه ي ارتکاب جرم در کاهش وقوع آن موثر باشد.
یکی از عوامل موثر در وقوع جرم محیط زندگی است و بررسی موضوعاتی همچون نحوه ي معماري و چگونگی شهرسازي با اصول اسلامی مبین تاثیر گذاري محیط بر بزهکاري است. مهم ترین جنبه ها و اصول معماري اسلامی که ارتباط تنگاتنگی با جرم دارند را می توان به نیارش، محرمیت و درون گرایی، مصالح ساختمانی، رنگ ها، کاربري هاي مفید در این معماري، ایجاد وحدت رویه، نظارت، پیش فضاها و مرکزیت داشتن ساختمان هاي مذهبی در سطح شهر دانست.
-1 مقدمه
پیشگیري از جرم چند دهه اي است که به یکی از موضوعات مهم در مطالعات جرم شناسی تبدیل شده است. یکی از شیوه هاي پیشگیري از بزهکاري پیشگیري وضعی است که از اواخر دهه ي 1970 میلادي مطرح و به اجرا درآمده است. طرح پیشگیري وضعی از جرم به عنوان یک نظریه ي علمی، اصالتا تاسیسی انگلیسی است که توسط سه نفر به نام هاي "کلارك" "می هیو"و "کرنیش" مطرح شد و سپس توسعه یافته است
برخی ازجرم شناسان، پیشگیري وضعی را مجموعه اقداماتی می دانند که با محوریت اشکال خاصی از جرم و با اتخاذ تدابیري از قبیل مدیریت، طراحی یا مداخله فوري در محیط به صورت هدفمند و دائمی اجرا می شود، به گونه اي که تا حد ممکن موقعیت ها و فرصت هاي جرم را کاهش داده و خطرات آن را که توسط طیف وسیعی از بزهکاران، افزایش می دهد
این نوع پیشگیري، به مجموعه تدابیري اطلاق می شود که کاهش و حذف موقعیت ها و فرصت هاي ارتکاب جرم را سرلوحه ي اقدامات خود قرار داده است. "کلارك "در مقدمه کتاب خود بیان می دارد: نظریه ي پیشگیري وضعی به یک روش خاص اشاره دارد که هدف آن متعالی کردن جامعه و نهادهاي آن نیست بلکه به طور ساده بر کاهش دادن فرصت ها و موقعیت هاي ارتکاب جرم تکیه دارد
پیشگیري وضعی شامل دو دسته تدابیر و اهداف است : دسته ي اول تدابیري که به دنبال سلب امکان تحقق فعل مجرمانه یا تا حد امکان دشوار نمودن آن. دسته دوم تدابیر و شیوه هایی که با هدف کاستن از جاذبه هاي مجرمانه و عوامل تحریک کننده موقعیتی در صدد است تا از تصمیم نهایی مجرم و گذار او از اندیشه به عمل جلوگیري کند. البته تدابیر دسته ي اول علاوه بر این که ارتکاب جرم را دشوار وگاهی ناممکن می سازد به دلیل سخت شدن دسترسی به آماج ها یا بزه دیده، بالارفتن هزینه ارتکاب جرم و کاهش منافع حاصله از آن موجب کاهش وسوسه ها و انگیزه هاي دست زدن به عمل مجرمانه نیز خواهد شد.
برخی عناوین مرتبط با پیشگیري وضعی مفاهیمی همچون فرصت، حالت خطرناك، مرحله ي گذار از اندیشه به عمل وجود دارد. در پیشگیري وضعی از بزه دیه شناسی صحبت می شود. در کنار نظریه پیشگیري وضعی، نظریه ي دیگري مطرح است که تحت عنوان پیشگیري از جرم از طریق طراحی محیطی - - Cpted است که از اوایل دهه ي 60 تا 70 میلادي در امریکا شروع به شکل گیري کرد. این نظریه بر این ادعا استوار است که می توان با طراحی مناسب و کاربري موثر در محیط از ارتکاب جرم پیشگیري کرده و علاوه بر بهبود کیفیت محیط زندگی بر ترس ناشی از جرم نیز غلبه کرد.
این نظریه هدف و تمرکز خود را بر - - محیط ساخته شده - - و جرائم مرتبط و شایع در مناطق مسکونی مانند دیوارنویسی، تخریب و سرقت قرار می دهد - قورچی بیگی محمودي جانکی،1388،. - 347 پیشگیري از طریق طراحی محیطی نگرشی است که می کوشد تا میزان ناهنجاري هاي اجتماعی و فرصت هاي بزهکاري را از طریق افزایش خطر ارتکاب بزهکاري و کاهش منافع رفتارهاي مجرمانه براي بزهکاران را به حداقل برساند.
نگرش "پیشگیري بزهکاري از طریق طراحی محیطی" بر پایه ي رویکرد "پیشگیري وضعی بزهکاري" استوار است، نگرشی که می کوشد تا میزان ناهنجاري هاي اجتماعی و فرصت هاي بزهکاري را از طریق افزایش خطر ارتکاب بزهکاري و کاهش منافع رفتارهاي مجرمانه براي بزهکاران به حداقل برساند. معماري اسلامی عرصه ي بروز فرهنگ ها روحیات واندیشه هاست.
این نوع معماري به دنبال ماندگاري است. ضرورت استفاده از این نوع معماري توجه آن به حضور انسان ارزش هاي انسانی و نیازهاي روحی و جسمی او، مذهب، فرهنگ و سنن ایرانی است. از دیگر عوامل لزوم استفاده از این نوع معماري بی هویتی شهرها وبافت هاي معماري به عنوان اجزا تشکیل دهنده ي نظام یک شهر بیان میشود .کیفیت نامناسب ساخت و سازها و دور شدن از این نوع معماري، شکل و نحوه ي ساختمان سازي، رنگ و نماها که از دیدگاه روانشناسان سبب گرایش افراد به خشونت می شوند درنتیجه ارتکاب جرم را تسهیل می کنند.
در این میان »مکان« از مهم ترین عوامل تاثیر گذار براین امر است که در صورت ایجاد تغییر درآن می توان خطر ناشی از جرم را براي مجرم افزایش داد به این معنا که امکان ارتکاب جرم بر سر راه مرتکب قرار می گیردکاهش می یابد. در پژوهش حاضر تاثیر معماري اسلامی بر پیشگیري از جرم مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و در ابتدا برخی مفاهیم لازم و ابتدایی مورد تجزیه تحلیل قرار می گیرد.
-1مفهوم شناسی پژوهش
-1-1پیشگیري از جرم
واژه ي پیشگیري را از نظر لغوي جلوگیري کردن، دفع، صیانت، مانع شدن، جلو بستن، جلوي وقوع چیزي راگرفتن و نیز اقدامات احتیاطی براي جلوگیري از رخدادهاي بد و ناخواسته معنا کرده اند - معین،1360،. - 56پیشگیري از جرم عبارت است از مجموعه اقدامات سیاست جنایی به استثناي اقدامات کیفري که غایت و هدف انحصاري یا جزئی از آن اقدامات، محدود کردن امکان وقوع مجموعه اي از جرائم می باشد. در اصطلاح آن چه در ابتدا از این واژه برداشت می شد به کارگیري اقدامات و تدابیر کیفري به منظور ممانعت از ارتکاب مجدد جرم توسط مجرمان یا سایر افراد جامعه بوده است. مطالعات ویافته هاي موجود در قلمرو حقوق کیفري حکایت از آن دارد که جوامع بشري براي مقابله با جرائم به طور عمده از مجازات، استفاده می کرده اند. در علم جرم شناسی، پیشگیري عبارت است از:
الف - مقابل تبهکاري رفتن با استفاده از فنون گوناگون علمی ونظري ب - مداخله در امور به منظور ممانعت از وقوع بزهکاري به شکل علمی می توان گفت
مراد از پیشگیري : هر فعالیت ناشی از سیاست جنایی است که غرض انحصاري آن، محدود کردن امکان پیشامد اعمال جنایی از راههایی گوناگون می باشد؛ همچون غیر ممکن الوقوع ساختن یا دشوار کردن احتمال وقوع آنهاست؛ بدون اینکه از تهدید به کیفر یا اجراي آن، استفاده شود.
طبق بند 5 اصل 156 قانون اساسی یکی از وظایف قوه قضائیه » اقدام مناسب براي پیشگیري از وقوع جرم...« است. البته امروزه پیشگیري از بزهکاري در یک مفهوم موسع به کار می رود و طیف وسیعی از اقدامات کیفري و غیر کیفري را در جهت خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم در برمی گیرد.
پیشگیري در مفهوم موسع اقدامات کیفري را نیز در بر می گیرد، زیرا هدف مجازات نیز پیشگیري خاص یا عام از جرم است. در این مفهوم هرآن چه علیه جرم بوده و بزهکاري را کاهش دهد پیشگیري است. در مقابل مفهوم مضیق پیشگیري است که برخلاف مفهوم اولیه ي آن فقط تدابیر غیر کیفري را در بر می گیرد. در این مفهوم پیشگیري به مجموعه راهکارهایی اطلاق می شودکه براي مهار بزهکاري از دو طریق، مورد استفاده قرار می گیرد:
.1از طریق حذف یا محدود کردن عوامل جرم زا.
.2از طریق اعمال مدیریت نسبت به عوامل محیطی و فیزیکی جهت کاهش فرصت هاي ارتکاب جرم.
ریمون گسن پیشگیري را در مفهوم مضیق، این گونه تعریف می کند: پیشگیري، هر تدبیر سیاست جنایی است که هدف نهایی آن تحدید حدود امکان پیشامد مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن ساختن، دشوار کردن یا کاهش دادن احتمال وقوع آن هاست بدون اینکه از تهدید کیفر یا اجراي آن استفاه شود. با توجه به تعریف مطرح شده از دیدگاه فوق پیشگیري باید داراي ویژگی هاي زیر باشد:
- هدف اصلی آن اثرگذاري بر عوامل یا فرآیندهایی باشد که در بروز بزه نقش دارند.
