بخشی از مقاله
چکیده
در آموزههای اسلام یکی ازرسالتهای دین، هدایت و راهنمایی انسان است. و پیشگیری از انحراف و رفتارهای مجرمانه از جمله وظایف انبیاء و پیشوایان دینی میباشد. لذا در نظام اجتماعی اسلام همواره پیشگیری از وقوع جرم، به دلیل آسانتر بودن و هزینههای کمتر داشتن مقدم بر اصلاح بوده است. مراحلی که آموزههای دینی برای جلوگیری از وقوع جرم پیشنهاد میکند در سه مرحله پیشگیری اصلاحی، وضعی و کیفری خلاصه میشود.
پیشگیری اصلاحی که سعی بر آن دارد که با تعلیم و تربیت صحیح افراد، رشد و تعالی فکری و فرهنگی جامعه از شکلگیری تمایلات مجرمانه در افراد جلوگیری کند در فرهنگ دینی به اعتقادات، اخلاق و احکام پیشگیرانه طبقهبندی میشود. از طرفی پیشگیری وضعی که دارای جایگاه مهمی در سیاست جنایی اسلام است با سلب یا کاهش فرصتها، وقوع جرم را ممتنع یا دشوار میکند. و در انتها پیشگیری کیفری جرم قرار دارد که تکمیلکننده حلقه مراحل قبلی عدم وقوع جرم است. در این روش جنبههای ارعابآمیز و هراسانگیز مجازاتها برای جلوگیری از وقوع بزه در جامعه بکارگرفته میشود.
مقدمه:
امروزه پیشگیری ازبزهکاری طیف وسیعی از اقدامات کیفری وغیر کیفری را در جهت خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم در بر می گیرد.زیرا هدف مجازات نیز پیشگیری خاص یا عام از جرم است. در این مفهوم هر آنچه علیه جرم بوده و بزهکاری را کاهش دهد پیشگیری است. در مقابل ، مفهوم مضیع پیشگیری است که بر خلاف مفهوم اولیه آن فقط تدابیر غیر کیفری را در بر می گیرد. در این مفهوم پیشگیری به مجموعه راهکارهایی اطلاق می شود که برای مهار بزهکاری از دو طریق، مورد استفاده قرار می گیرد:
-1 از طریق حذف یا محدود کردن عوامل جرم زا.
-2 از طریق اعمال مدیریت نسبت به عوامل محیطی و فیزیکی جهت کاهش فرصت های ارتکاب جرم. - شاکری، - 9 :1382 ریمون گسن پیشگیری را در مفهوم مضیق، این گونه تعریف می کند: پیشگیری،هر تدبیر سیاست جنایی است که هدف نهایی آن تحدید حدود امکان پیشامد مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن ساختن، دشوار ک ردن یا کاهش دادن احتمال وقوع آن هاست بدون اینکه از تهدید کیفر یا اجرای آن استفاده شود. - گسن، - 133 :1370 با توجه به تعریف مطرح شده از دیدگاه فوق، پیشگیری باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- هدف اصلی آن اثر گذاری بر عوامل یا فرایندهایی باشد که در بروز بزه نقش دارند.
- پیش ازارتکاب جرم اعمال شوند.
- جنبه قهر آمیز نداشته باشد زیرا تدابیر سرکوبگر پس از وقوع بزه بر بزهکار تحمیل می شوند. - همان، - 126 پیشگیری به معنایی که گذشت انواعی دارد که بر حسب تحول و تکامل نظریات جرم شناسی پدیدار شده است و ارائه انواع نظریات گوناگون در مورد پیشگیری مرهون رهیافت ها و نظریات گوناگونی بوده که درباره پدیده مجرمانه و علل وقوع آن ارائه گردیده است. از انواع گوناگون پیشگیری ازجرم رویکریدهای مختلفی استنباط می شود که از آن جمله می توان به رویکردهای »مجرم محور«، »بزه دیده محور« و »محیط محور« اشاره نمود.
رویکرد مجرم محور اقدامات پیشگیرانه برای خنثی سازی و کاهش حالت خطرناک افرادی است که در آستانه ارتکاب بزه قرار دارند. البته در این رویکرد بیشتر به علل و عوامل درونی بزهکاری چون ترکیب ژنتیک افراد، سن، جنس، ، نژاد و غیره توجه می شود. در رویکرد بزه دیده محور فرض بر این است که بزه دیده، نقش موثری در تکوین پدیده مجرمانه دارد ولازم است از جذابیت های آن کاسته و مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد.
با توجه به نقشی که محیط اعم از محیط انتخابی، اتفاقی وغیره در بروز و تکوین جرم دارد، رویکرد محیط محور مبتنی بر این امر است که با تجدید آرایش ساختاراصولی صحنه فیزیکی که جرم در آن به وقوع می پیوندد می توان نسبت به جلوگیری ، جابجایی یا ناممکن نمودن آن اقدام نمود. دو رویکرد اخیر عمدتاً و رویکرد اول نیز تا حدودی به تدابیر و راهکارهای پیشگیری وضعی اشاره دارند. همان گونه که در آغاز بحث اشاره شد، پیشگیری در یک بینش موسع شامل کلیه اقدامات قهر آمیز و غیر قهر آمیز شامل کلیه تدابیر کیفری در مبارزه علیه بزهکاری است که با دو هدف پیشگیری خاص در جهت جلوگیری از تکرار جرم توسط شخص مرتکب و پیشگیری عام شامل بازدارندگی از طریق تهدید و ارعاب سایر کسانی که در معرض ارتکاب بزه هستند به کار گرفته می شود.
پیشگیری غیر قهر آمیز نیز به دو بخش پیشگیری اصلاحی - اجتماعی - و پیشگیری وضعی تقسیم می شود. در پیشگیری اجتماعی علل وعوامل جرم زا اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ، وراثتی و ... مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد وهدف ، جلوگیری از بروز فکر وتصمیم مجرمانه در ذهن افراداست. اما پیشگیری وضعی در صدد است تا با تغییر موقعیت ها و فرصت های بزهکارانه ارتکاب جرم ار دشوار یا ناممکن نموده و یا در مواردی از تحریک و ایجاد انگیزه مجرمانه جلوگیری نماید.
تعریف مفاهیم:
-1 مفهوم پیشگیری وانواع آن
واژه پیشگیری را از نظر لغوی جلوگیری کردن،دفع،صیانت،مانع شدن،جلو بستن،جلوی وقوع چیزی را گرفتن ونیز اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از رخداد های بد وناخواسته معنا کرده اند - معین،1386،فرهنگ فارسی - در اصطلاح،آنچه در ابتدا از این واژه برداشت می شده،به کارگیری اقدامات وتدابیر کیفری به منظور ممانعت از ارتکاب مجدد جرم توسط مجرمان یا سایر افراد جامعه بوده است.مطالعات ویافته های موجود در قلمرو حقوق کیفری حکایت از آن دارد که جوامع بشری برای مقابله با جرائم به طور عمده از مجازات استفاده می کرده اند. - نجفی ابرندآبادی - 119
-2بزه یا جرم - - Crime ازمنظر حقوق کیفری
بزه یا جرم از نظر لغوی به معنای خطا و جور می باشد. - معین، - 170:1386 از دیدگاه جرم شناسی ، جرم به هر فعل یا ترک فعل زیان آور فردی یا گروهی اطلاق می شود که مخل نظم اجتماعی و مغایر با شوون انسانی باشد ولو اینکه قانون مجازات متعرض به آن نشده باشد. - کی نیا، - 18:1386 از منظر حقوق کیفری، جرم ،فعل یا ترک فعلی است ، که به موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. - کی نیا، . - 18-15:1386 نکته قابل توجه در ارتباط با دیدگاه حقوق کیفری و جرم شناسی در تعرف جرم این است که روش حقوق کیفری تجزیه و تحلیل عناصر تشکیل دهنده جرم و تعیین مجازات می باشد و به داعی و انگیزه ارتکاب جرم توجهی ندارد.
ولی در نگاه جرم شناسی علل و انگیزه ارتکاب جرم و شخصیت بزهکار مورد توجه قرار می گیرد. - گسن ، - 26:1385 در منابع حقوق اسلامی مفهوم لغوی جرم عبارت از کار ناپسند،نافرمانی و گناه بوده و مفهوم اصطلاحی آن نیز با مفهوم لغوی فاصله چندانی ندارد در حقوق کیفری اسلام،جرم در اصطلاح عبارت است از انجام دادن فعل یا گفتن سخنی که قانون اسلام آن را حرام شمرده و بر فعل آن کیفرمقرر داشته است یا ترک فعل یا قولی که قانون اسلام آن را واجب شمرده و بر ترک آن کیفر مقرر داشته است. - فیض، - 73:1369
-2اهمیت و ضرورت پیشگیری از جرم
صاحب نظران علوم معتقدند که پیشگیری بر درمان مقدم است و این اصل درفطرت و سرشت آدمی دارد دربند 5 ماده 156 قانون اساسی در تبیین وظایف قوه قضائیه واژه»اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم....«اشاره شده است. در محاورات روزمره جملات»احتیاط شرط عقل است« و»علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد« دال بر اثبات این مدعاست.به چند دلیل پیشگیری بر درمان تقدم دارد.
الف - پیشگیری به مراتب آسان تر از درمان بوده و هزینه های آن نیز به مراتب کمتر از هزینه های درمان است.
ب - پیشگیری در سالم سازی فردی و اجتماعی موثرتراست.
ج - اثرات و تبعات جرائم به قدری سنگین و دارای ابعاد مختلف است که درمان هر قدر که کامل باشد توان اصلاح آن را ندارند.
