بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل اصلی کاهش جمعیت را باید در سبک زندگی جستجو کرد. از منظر سبک زندگی ایرانی-اسلامی تکثیر جمعیت امری مستحب و پسندیده است. در این میان یکی از سبک زندگی های غلطی که بر پایه اندیشه مدرنیستی موجود در سبک زندگی غربی پا به عرصه سبک زندگی ایرانی نهاده آزادی استفاده از تمامی روشهای پیشگیری از بارداری است. در این راستا بررسی مسئله جواز و یا حرمت روشهای پیشگیری از بارداری بسیار حائز اهمیت است چرا که در فرض حرمت میتوان با جرمانگاری متناسب در مورد مباشر و معاون عقیم سازی به کاهش آمار عملهای پیشگیری از بارداری در نتیجه، رسیدن به سیاست افزایش جمعیت دست یافت. در این راستا سوال اصلی آن است که آیا استفاده از روشهای دائمی پیشگیری از بارداری دارای حرمت است؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ؛ چه ضمانت اجرایی میتوان برای این جرم در نظر گرفت تا از جهات گوناگون با مبانی و اصول معتبر حقوقی تطابق داشته باشد؟ در این مقاله به بیان نظرات مختلف تبیین هر یک پرداخته و به این نتیجه خواهیم رسید که برخی از روشهای پیشگیری دائمی از بارداری با توجه به نظر مشهور و غیرمشهور دارای حرمت بوده و در نتیجه قابل جرمانگاری است و برخی از این روشها تنها مطابق مبنای مشهور قابل جرمانگاری بوده و همچنین جرم انگاری در برخی از روشهای مذکور محل تردید است.
واژگان کلیدی : پیشگیری دائمی از بارداری ، عقیم، وازکتومی، توبکتومی
بیان مساله
از مجموع آیات و روایات استفاده میشود که دین اسلام و اهلبیت عصمت و طهارت - علیهمالسلام - 1 نسبت به تکثیر اولاد در همه زمانها اهتمام داشتهاند و اینچنین نبوده که این اهتمام مختص به زمانی باشدکه مسلمانان در قلت بوده باشند؛ زیرا تعابیر وارده در این روایات بهعنوان یک سیاست دائمی و همیشگی دین مطرح است؛ بنابراین ازنظر حکم اولی تکثیر اولاد و ازدیاد نسل، امری است که پیامبر اکرم - ص - و ائمه طاهرین - علیهم السلام - به آن سفارش فراوانی نمودهاند و میتوان آن را از مستحبات مؤکد شمرد و مطلوب ذاتی از منظر اسلام دانست. واقعیتهای جمعیت شناختی ایران امروز حکایت از آن دارد که اهداف تعیینشده در راستای سیاستهای تحدید موالید قانون برنامه اول توسعه، زودتر از زمان پیشبینی محقق شده است.
بهطوریکه بر اساس پیشبینیهای انجامشده انتظار میرفت نرخ رشد جمعیت در سال 1390 به 2/3 درصد برسد درحالیکه بررسیها نشان میدهد که این میزان به 1/29 درصد رسیده است. - ریاست جمهوری، 1391، ص - 23 ازاینرو ضرورت ارزیابی و تغییر بسته سیاست جمعیتی باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد که خوشبختانه این سیاست با توجه تذکرات اخیر مقام معظم رهبری که ناشی ازنظر کارشناسی ایشان و مشورت با متخصصان است، به سمت افزایش جمعیت سوق پیداکرده است. حال میدانیم که اجرای صحیح این سیاست کلی تنها با کاوش در دین و قوانین شریعت بهعنوان اصلیترین منبع جهت اداره جوامع اسلامی امکانپذیر است.
در این راستا یکی از مسائل حقوقی مرتبط با سیاست افزایش جمعیت مسئله جواز و یا حرمت روشهای پیشگیری از بارداری است؛ چرا که در فرض حرمت، میتوان با جرمانگاری و اعمال مجازات متناسب، مانع استفاده از این روشها شده و در نتیجه به سیاست افزایش جمعیت دست یافت؛ بنابراین آنچه سؤال اصلی هست و درعینحال مورد غفلت قرارگرفته، آن است که آیا جرم انگاری برای روشهای پیشگیری از بارداری امکانپذیر است؟ و همچنین چه ضمانت اجرایی میتوان برای آن در نظر گرفت؟ برای رسیدن به این سؤال، ازآنجاکه اراده شارع را باید در یک گزاره حقوقی بیان کرد، با دو رکن اساسی موضوع شناسی و حکم شناسی برخورد میکنیم. موضوع شناسی در ضمن عناصر حوزه حکم شناسی بررسی خواهد شد و ادله مخالفین و موافقین نقد و بررسی خواهد شد.
مفهومشناسی مصطلحات
حکم در هر قاعده حقوقی بر موضوعی بار میشود و شناخت صحیح موضوع میتواند ما را در یافتن حکم درست و صواب یاری کند. در این راستا راههای منع توالد به دو دسته کلی تقسیم میشوند: راههایی که مانع از لقاح میشوند و راههایی که پس از لقاح باعث عدم استقرار نطفه در رحم میگردند. راههایی که در حقیقت ناظر به جلوگیری از لقاح اسپرم بَنِینَ وَیَجْعَل-1 لﱠکُمْ جَنﱠاتٍ وَیَجْعَل لﱠکُمْ أَنْهَارًا« - نوح . - 12من کان ان یتبع سنتی فان من سنتی التزویج و اطلبوا الولد فانی مکاثر بکم الامم غداً - حر عاملی، وسائل الشیعه، ج20، ص - 15مرد و تخمک زن است را بهطورکلی میتوان به سه دسته روشهای پیشگیری غیر هورمونی - مانند عزل، کاندوم، اسپرم کش های واژنیال و... - روشهای پیشگیری هورمونی - شامل قرصهای ضدبارداری، کاشتهای زیرپوستی و ... - و درنهایت روشهای عقیمسازی در مردان وزنان دانست. این سه دسته را میتوان به دودسته کلی تقسیم کرد: روشهایی با اثرگذاری موقت؛ روشهایی دارای اثر دائم. محل نزاع و موضوع این مبحث قسم اخیر است و در عرف تحت عنوان بستن لولهها مطرح میشودکه آن را مستقلاً در زنان »توبکتومی« و مردان »وازکتومی« مینامند.
.1عقیم2
عقم مصدر عقیم است. عقم عبارت است از حالتی که امکان فرزند آوری وجود ندارد و در مقابل انجاب - فرزند آوری - قرار دارد - هاشمی شاهرودی، 1416، ج6، ص: - 17 بنابراین اگر روشهای فوق برگشت پذیر نباشند منجر به عقیم سازی میشوند.
.2وازکتومی3
کلمه وازکتومی به معنای بریدن واز - لوله اسپرمبر - ، به معنای قطع لوله عضلانی بزرگی که اسپرمها را از بیضه به پیشراه که در درون آلت است، منتقل میکند. - غفوریبروجردنیا،1387، ص - 320 شایعترین عارضه عمل وازکتومی سوزش، تورم و درد بوده که البته جزئی است و با مراقبت صحیح میتوان را با به حداقل رساند. به هر شکل عمل وازکتومی عوارضی را متوجه مردان نکرده و تنها هنگامی این عمل همراه با عفونت و هماتوم است که این مشکلات را میتوان از طریق حرارت و استفاده از آنتیبیوتیک برطرف کرد. - اسپیروف لئون،1382، ص 130، غفوریبروجردنیا ، ص322، نخعی،1373،ص - 96نکته مهم دیگر آن این است که عمل برگشت وازکتومی یا وازوازوستومی4 قابلاجراست و حتی نسبت به عمل برگشت زنان آسانتر است، اما احتمال موفقیت آن اندک است و به فن عمل و مدتزمانی که از عمل گذشته بستگی دارد.
بههرحال به اعتقاد برخی متخصصان تنها 50 درصد احتمال بازگشت قدرت باروری وجود دارد. البته اگر با مهارت انجام گیرد این احتمال بیشتر شده و اگر 10 سال از وازکتومی گذشته باشد این احتمال کمتر خواهد بود مواردی دیدهشده که عمل اتصال واز با موفقیت صورت گرفته اما به علت اینکه میزان تولید پادتن ضد اسپرم افزایش میابد، تعداد اسپرمها کمتر شده و باعث کاهش شانس باروری میشود. - حاجیان،1383،ص197،اسپیروف لئون،1382، ص 133،غفوری بروجردنیا،1387، ص 327،نخعی،1389،ص - 150 برخی نیز معتقدند میزان موفقیت عمل برگشت 60 تا 80 درصد و ظهور اسپرم در منی پس از عمل برگشت تا بیش از 95 درصد گزارش شده است. - رخشانی نژاد،1391،ص113، جعفری،1383،ص - 71 به اعتقاد برخی متخصصان دیگر حدود 80 تا 90 درصد مردانی که وازکتومی خود را اصلاح مینمایند در مایع منی انزال شده دارای اسپرم هستند ولی 30 تا 40 درصد این افراد میتوانند صاحب فرزند شوند. علت این اختلاف شاید این باشد که بدن بسیاری از مردان، در پاسخ به وازکتومی آنتیبادیهایی تولید مینماید که اسپرم ها را نابود میکنند. - لیتین ،1388،ج2،ص - 1064
