بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به هماهنگی که بین معماری و شهرسازی سنتی ایران با بسترهای فرهنگی، اجتماعی و زیستمحیطی آن وجود داشته است، به نظر میآید که بسیاری از مفاهیم و ویژگیهایی که امروزه در محافل علمی ایران و جهان حول مقوله توسعه پایدار، شهر و منظر شهری پایدار مطرح است، در تاریخ کهن معماری، شهرسازی و سیمای شهرهای ایران نهفته است.
بنابراین در این پژوهش سعی شده است با نگاهی عمیق به ارزشهای پایدار تاریخ معماری و شهرسازی ایران، مفهوم پایداری و توسعه پایدار-به عنوان یک دغدغه مشترک برای بشر معاصر در شهرسازی و سیمای شهرهای ایران مورد بازشناسی قرارگیرد تا با تکیه بر این گنجینههای بومی، رهیافتهایی حاصل آید که هم با بسترهای تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی ایران همساز باشد و هم هویت معماری، شهرسازی و سیمای شهری ایرانی را احیا نماید.
-1 مقدمه
طی سال های اخیر مقوله ی توسعه ی پایدار به ویژ در شهرها بسیار موردتوجه قرار گرفته است و در دو سطح خرد و کلان مطرح شده است. کیفیت زندگی انسان ارتباط مستقیمی با کیفیت محیط زیست او او دارد وباتوجه به این که بسیاری از انسان ها در مکانی به نام شهر زندگی می کنند که محل برقراری اکثر ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز می باشد مسائلی از جمله بحران محیط زیست ، انرژی، آلودگی هوا،آلودگی صوتی ، ترافیک بخشی از عواملی هستند که می توانند کیفیت زندگی انسان را دستخوش تغییر ودگرگونی قرار دهند و در این شرایط در راستای افزایش وبهبود کیفیت زندگی انسان توجه به مقوله ی توسعه ی پایدار یا پایداری در شهر مطرح می شود .بررسی مسائل مربوط به پایداری زمانی ملموس می شود که نمود عملی آن شکل گرفته باشد و منجر به نتایج موفقیت آمیزی گردد.
تعاریف زیادی از توسعه ی پایدار وجود دارد اما دو تعریف زیر ماهیت این واژه را بیشتر روشن می سازد - . - willis,2006 -1ارتقای کیفیت زندگی در ضمن در نظر گرفتن ظرفیت تحمل محیط زیست -2پاسخ گویی به نیازهای نسل حاضر بدون آنکه توانایی و امکانات نسل های آینده برای تأمین نیازهایشان محدود شود.
توسعه ی پایدار شهری بهره وری در استفاده اززمین و تشویق به استفاده ی مجدد از ساختمان هاست.با توجه به این که امروزه با مسائلی همچون گرم شدن هوا ،مصرف بی رویه ی انرژی و استفاده ی بی قید وبند از منابع تجدیدناپذیر روبرو هستیم و شهرها جزو عوامل اصلی بروز این ناهنجاری ها در انسان و طبیعت می باشند، باید سیاست گذاری های اصولی و فرامنطقه ای را در به کارگیری و مصرف در پیش بگیریم. درواقع شهرهایی در قرن های آتی قابل زیست خواهند بود که پایداری خود را مدیون فروتنی،عطوفت و قبول مفهوم قناعت هستند.
اصول و معیارهای بسیاری را می توان برای توسعه پایدار در مقیاس شهر و محله عنوان کرد که از جمله این اصول عبارت است از: سرزندگی و هویت محله؛ پویایی و سازگاری محله؛ تنوع خصلت های ساکنان محله و فعالیتهای آنها؛ خوانایی و دسترسی محله؛ تراکم و ظرفیت قابل تحمل محله؛ امنیت در محله
همچنین برخی از ویژگیهای کالبدی محله پایدار عبارت است از: تاکید بر الگوی فشرده توسعه در محلات؛ ترکیب و اختلاط کاربری ها؛ استفاده کاراتر و مفیدتر از زمین؛ استفاده جدید از بناهای قدیمی در محلات - به روز کردن بناهای قدیمی - ؛ گسترش فضاهای سبز محله ای؛ ایجاد مراکز چند منظوره و ساختمانهای اداری با تراکم متوسط؛ عابرمداری و اولویت بخشی بر حرکت پیاده و دوچرخه در محلات.
شهر سنتی با ویژگیهای ارزشمند کالبدی و اجتماعی اش آیینه تمام نمایی از »پایداری محله« است. دکتر سید حسین بحرینی معتقد است که: »توجه به محدودیت های اکولوژی محلی نظیر آب، توسعه متناسب و سازگار با طبیعت، صرفه جویی در منابع، استفاده از مواد، مصالح بومی، ابداع روشهای موثر و مناسب جهت ادامه حیاط، نظیر قنات و بادگیر و استفاده هنرمندانه از آب و گیاه جهت تلطیف هوا و ایجاد مناظر مطبوع، ایجاد باغ ها و باغچه ها در حیاط ها، فضای عمومی و اطراف شهرها همه نمونه هایی از عوامل موثر در این پایداری بوده اند«
معماری پایدار کاربرد مفاهیم پایداری و اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی وآلودگی محیط زیست در معماری،مبحثی به نام »معماری پایدار«را به وجود آورده است.در این نوع معماری،ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خود را تطبیق می دهد،بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار میکند.بطوریکه بر اساس گفته ی ریچارد راجرز، »ساختمان ها مانند پرندگان هستند که در زمستان پرهای خود را پوش داده وخود را باشرایط جدید محیط وفق میدهندو بر اساس آن سوخت و سازشان را تنظیم میکنند«
مهمترین سرفصلهای معماری پایدار راعناوین "معماری اکو - تک"، "معماری وانرژی" و "معماری سبز" تشکیل میدهد.
مسأله توسعه ی شهری پایدار در کشورهای در حال توسعه ، هر سال به میزان 50 میلیون نفر بر جمعیت شهری اضافه شده که پیرو آن تقاضاهای مسکن و خدمات شهری مطرح میشود، بسیاری از توسعه های شهری به صورت خود به خودی و بی برنامه اتفاق می افتد
.دربسیاری از شهرها ، مسایل بهداشت محیط زیست، تبدیل به بحران شده است . فاضلاب ، آ ب های سطحی ، زهکشی ، جمع آوری زباله و تجهیزات دفع در فضای نامطلو ب هستند . اگرچه میزان پوشش جمعیت با آ ب سالم در شهرهای مختلف افزایش یافته است ، اما تعداد مطلق جمعیتی که به آب سالم و سیستم های فاضلا ب دسترسی دارند در نتیجه کیفیت محیط زیست به شدت دارای مسأله است . فقر همراه با رشد سریع جمعیت ، فشار مضاعفی را بر محیط زیست از طریق اثرات بر جنگل ها ، خاک ، آلودگی هوا ، و ...گذاشته است . نرخ رشد جمعیت با 2 و 1 درصد سال در کشورهای فقیر ، موجبات عدم سرمایه گذاری در بخش های آموزشی ، حفاظت خاک ودیگر فعالیتهای زیست محیطی میشود و این امر توسعه پایدار نیست .
لمن ادعا میکند که قرن بیست و یکم مواجه با بحث جدال انگیز توسعه پایدار با اولویت توسعه پایدار شهری خواهد بود . افزایش جمعیت شهری مقوله4 میلیارد نفر خواهد بود در حالی که در سال 3925 نسبت جمعیت شهری اول بحث است . تا سال 2520 میلادی جمعیت شهری جهان بالغ بر 7 ، فقط 34 درصد و در سال 3995 معادل 45 درصد بود و پیش بینی می شود این شاخص در سال 2520 به 05 درصد برسد
هم چنان که مک نیل معتقد است توسعه پایدار به میزان وسیعی با شهر ارتباط پیدا میکند . دلایل عمده این رابطه تنگاتنگ را باید در توزیع جمعیت ، نقش و فعالیت دولت ها در سطوح مختلف و تولید و مصرف کالاها و خدمات دید که اثرات قابل توجهی در رابطه با مسایل اکولوژیکی با سیستم های، اقتصادی دارد . تفکر جدید ، سیاست و تصمیمات جدید را میطلبد.
مفاهیم توسعه پایدار معماری پایدار - که در واقع زیرمجموعه طراحی پایدار است - را شاید بتوان یکی از جریانهای مهم معاصر به حساب آورد که عکسالعملی منطقی در برابر مسایل و مشکلات عصر صنعت به شمار میرود. برای مثال، 50 درصد از ذخایر سوختی در ساختمانها مصرف میشود که این به نوبه خود منجر به بحرانهای زیست محیطی شده و خواهد شد. بنابراین، ضرورت ایجاد و توسعه هرچه بیشتر مقوله پایداری در معماری بخوبی قابل مشاهده است.
معماری پایدار، مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و این سه مرحله را در برمیگیرد: -1صرفه جویی در منابع،
-2 طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی
-3طراحی برای انسان که هرکدام آنها استراتژیهای ویژه خود را دارند.
شناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درک بیشتر از محیطی که باید طراحی آن را انجام دهد، میرساند.
صرفه جویی در منابع خطر آلودگی بیش از اندازه محیط زیست و افزایش روزافزون گازهای گلخانه ای موجود در جو زمین، از یک سو و خطر از دست دادن منابع و ذخایر سوختهای فسیلی، از سوی دیگر، از عواملی هستند که توجه ما را به سوی بکارگیری هرچه بیشتر اصول و روشهایی در جهت کاهش اینگونه خسارات جلب می کنند.
از این رو شناخت دقیق اصول پایداری، درک قابلیتهای آن به جهت کاربرد رو به افزایش آن در بخش ساختمان برای معماران ضروری به نظر می رسد. اما آنچه که حائز اهمیت است، آنست که معماری سنتی ایران بدون بکارگیری تکنولوژیهای پیشرفته و مدرن توانسته است شاخصه هایی را که امروزه در معماری پایدار مورد توجه قرار دارد، رعایت کرده و درنهایت معماری پایدار را بوجود بیاورد. این مقاله اصول پایداری بکارگرفته شده در بخش ساختمان را همراه با راهکارهایش معرفی کرده و چگونگی بکارگیری آنها را در معماری ایران بررسی می نماید.
-مرحله طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی:
دومین اصل از معماری پایدار بر این فکر و یا نظریه استوار شده است که ماده ازیک شکل قابل استفاده تبدیل به شکل دیگری میشود، بدون اینکه به مفید بودن آن آسیبی رسیده باشد.از سوی دیگر بهواسطه این اصل، یکی از وظایف طراح، جلوگیری از آلودگی محیط است.این نظریه برای رسیدن به این منظور در سه مرحله، ساختمان را مورد بررسی قرار می دهد.
