بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی اثر عصاره آبی علفهاي هرز تاجخروس، اویارسلام، علفخونی و سلمه بر پارامترهاي مورفولوژیک برنج در طی مرحلهي گیاهچهايآزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار در دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی ساري در سال 1390 انجام شد. تیمارهاي آزمایشی شامل نوع عصاره آبی - تاجخروس، اویارسلام، علفخونی و سلمه - و غلظت عصاره - شامل 25، 50، 75 و100 درصد و ترکیب عصارهها - بود. با افزایش غلظت عصاره آبی علفهاي هرز تاجخروس و سلمه از غلظت 25 تا 100 درصد بازدارندگی آن بر طول ریشهچه - حدود 22 تا 100 درصد - ، طول ساقهچه -25/56 - تا 82/79 درصد - ، طول گیاهچه - حدود 4 تا 90 درصد - و وزن تر - حدود -9 تا 42 درصد - افزایش یافت. همچنین عصاره علفهرز اویارسلام و علفخونی در غلظتهاي کم، باعث تحریک طول ساقهچه - حدود -19 تا -46 درصد - گیاهچه برنج شدند . با توجه به یافتههاي پژوهش حاضر ریشهچه - با 100 درصد - برنج نسبت به ساقهچه - با حدود 83 درصد - حساسیت بیشتري به عصاره آبی علفهاي هرز نشان داد. در مجموع در بین علفهاي هرز عصاره سلمه و تاجخروس در غلظت 100 درصد بیشترین بازدارندگی را بر پارامترهاي گیاهچهاي برنج نشان دادند.
واژههاي کلیدي: بازدارندگی، برنج، پارامترهاي گیاهچهاي، عصاره آبی، علفهرز
مقدمه
علفهرز براي جذب عناصر غذایی، آب، فضا و نور با گیاهان زراعی رقابت کرده و از طریق آزادسازي مواد شیمیایی در محیط ریشه گیاهان زراعی و دخالت در عملیات برداشت، عملکرد آنها را 25 تا 45 درصد کاهش میدهند - Jabran . - et al., 2007 همچنین زیانهاي ناشی از علفهاي هرز در مزارع برنج 25 - Oryza sativa L. - درصد گزارش شد . - Lindquist and Kropff., 1996 - تاجخروس - Amaranthus retroflexus - یکی از علفهاي هرز یکساله و پهن برگ، با گیاهان زراعی براي جذب نور، آب و مواد غذایی رقابت میکند . - Rafael et al., 2001 - سلمه - Chenopodium album - نیز گیاهی یکساله بوده و توسط بذر تکثیر شده و از علفهاي هرز اکثر محصولات زراعی تابستانه بهشمار میرود - راشدمحصل، . - 1378 علفخونی - Phalaris minor - باعث اختلال در عملکرد غلات پاییزه میشود . - Afentouli et al., 1996 - همچنین اویارسلام - Cyperus rotundus - از مهمترین علفهاي هرز رایج بوده و حاوي مواد آللوشیمیایی است که از رشد گیاهان جلوگیري میکند . - Friedman and Horowitz., 1971 - لذا در این تحقیق اثر عصاره آبی علفهاي هرز تاجخروس، اویارسلام، علفخونی و سلمه بر صفات رویشی گیاهچه برنج مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
آزمایش به صورتفاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی ساري در سال 1390 اجرا گردید. عوامل مورد بررسی شامل نوع عصاره آبی علفهاي هرز تاجخروس، اویارسلام، علفخونی و سلمه و غلظتهاي عصاره آنها - شامل 25، 50، 75 و100 درصد و ترکیب عصارهها - بود. براي تهیه عصاره آبی، علفهاي هرز فوق از بخشهاي مختلف مزرعه دانشگاه دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی ساري جمعآوري و بخشهاي هوایی - ساقه و برگ - بهطور طبیعی در هواي آزاد خشک و سپس آسیاب گردید. محلول پایه 100 - گرم پودر در 1000 میلیلیتر آب مقطر - هر یک از علفهاي هرز بطور جداگانه تهیه و به مدت 24 ساعت توسط دستگاه شیکر عصارهگیري شد . - Narwal, 1995 - مخلوط حاصل با کاغذ صافی واتمن شماره یک صاف شدند، سپس در دستگاه سانتریفیوژ به مدت 30 دقیقه با سرعت 6000 دور قرار گرفت. از غلظت 100 درصد بدست آمده غلظتهاي 25، 50 و 75 درصد تهیه و اثر آنها بر صفات گیاهچهاي برنج - رقم طارم هاشمی - مورد آزمایش قرار گرفت. براي این منظور بذور برنج با استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم و بنومیل 2 در هزار بذرها ضدعفونی شدند. بعد از شستشوي بذور لااقل دو مرتبه با آب مقطر، تعداد 50 عدد بذر درون پتريدیشهاي 9 سانتیمتري با دو لایه کاغذ صافی قرار گرفته و 10 میلیلیتر از عصاره بدست آمده به آنها اضافه شد. در پایان آزمایش میزان رشد طولی ساقهچه و ریشهچه با خطکش میلیمتري و وزن تر گیاهچه نیز با ترازوي 0/001 گرم اندازهگیري شدند. سپس نمونهها در آون با دماي 50 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت خشک و وزن خشک آنها بدست آمد. تجزیه آماري کلیه دادهها با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگینها بوسیله آزمون حداقل تفاوت معنیدار - - LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس حاکی از معنیدار بودن اثرات ساده و متقابل علفهرز و غلظت عصاره در تمام صفات مورد بررسی بود - جدول . - 1 با افزایش غلظت عصاره تاجخروس از غلظت 25 تا 100 درصد بازدارندگی آن بر طول ریشهچه - حدود 71 تا 98 درصد - ، ساقهچه - حدود12 تا 65 درصد - ، گیاهچه - حدود42 تا 82 درصد - و وزن تر - حدود 24 تا 41 درصد - افزایش یافت. بهطوري که در بین علفهاي هرز در غلظت 100 درصد با 41 درصد بیشترین بازدارندگی را بر وزن تر گیاهچه برنج نشان داد. ترکیبات شیمیایی از طریق بازدارندگی هورمونهاي تنظیم کننده رشد طولی سلول و تقسیم سلول، یعنی اسید جیبرلیک و اکسین باعث کاهش رشد میشوند . - Brann et al., 1992 - در این آزمایش عصاره اویارسلام و علفخونی در غلظتهاي کم باعث تحریک طول گیاهچه -9/53 - تا -26/03 درصد - و وزن تر -8/53 - تا -30/48 درصد - گیاهچه برنج شدند. به نظر میرسد مواد دگرآسیب همراه با مواد اضافی - مواد تحریک کننده مانند نیترات و مواد خنثی مانند گلوکوزیدها - هستند که بر رشد گیاه اثر میگذارند - Prasanta et . - al., 2003 همچنین عصاره این دو علفهرز در غلظتهاي کم هم باعث تحریک طول ساقهچه -19/42 - تا -46/03 درصد - شدند - شکل - 2در. پژوهش حاضر احتمالاً غلظت کم مواد شیمیایی موجود در عصاره اویارسلام و علفخونی باعث کاهش بازدارندگی شدند که با نتایج - 2005 - Hegab مطابقت داشت بطوريکه غلظت کم پی-کوماریک، پی-هیدروکسی بنزوئیک اسید و فرولیک اسید اثرات تحریککنندگی بر طول ساقهچه گیاه سویا نشان دادند.
جدول-1 تجزیه واریانس درصد بازدارندگی صفات گیاهچهاي برنج تحت عصاره آبی علفهاي هرز
با افزایش غلظت عصاره سلمه از غلظت 25 تا 100 درصد بازدارندگی آن بر طول ریشهچه حدود 22 تا 100 درصد - ، طول ساقهچه - حدود -26 تا 83 درصد - ، طول گیاهچه - حدود 4 تا 91 درصد - و وزن تر - حدود -9 تا 22 درصد - گیاهچه برنج افزایش یافت. در تحقیقی مشاهده شد که مقادیر کم عصاره سلمه رشد گیاهچه گندم را افزایش میدهد ولی مقادیر زیاد آن جوانهزنی را کم کرده و رشد ریشه و ساقه را کاهش میدهد . - Gill and Sandhu, 1994 - اثر عصاره آبی علفهاي مورد مطالعه بر وزن خشک گیاهچه برنج اثر معنیداري نداشتند. لبافی و همکاران - 1387 - در آزمایشی نشان دادند که وزن خشک یولاف - Avena ludoviciana L. - و ماشک گلخوشهاي - Vicia villosa
- L. پاسخ معنیداري به افزایش غلظت عصاره گیاهچه گندم - Triticum aestivum L. - نشان ندادند. با افزایش غلظت عصاره تاجخروس، اویارسلام و سلمه از غلظت 25 تا 100 درصد بازدارندگی آن بر طول ریشهچه افزایش یافت - شکل . - 1 بهطوريکه ریشهچه 100 - درصد - گیاهچه برنج نسبت به ساقهچه - حدود 83 درصد - حساسیت بیشتري نسبت به عصاره علفهاي هرز نشان داد. کاهش رشد ریشهچه توسط مواد آللوپاتیک بهدلیل کاهش تقسیم سلولی، کاهش در میزان اکسین القاءکننده رشد ریشهها و دخالت در تنفس و فسفریله شدن اکسیداتیو میباشد - Connick . - et al., 1989 عصاره علفخونی در غلظت 100 درصد بازدارندگی کمتري نسبت به ترکیب عصارههاي علفهاي هرز نشان داد. اما غلظت 100 درصد عصاره تاجخروس، اویارسلام و سلمه بازدارندگی بیشتري در مقایسه با ترکیب عصارههاي علفهاي هرز نشان دادند. بهطور کلی در بین علفهاي هرز عصاره تاجخروس و سلمه در غلظت 100 درصد بیشترین بازدارندگی بر پارامترهاي گیاهچهاي برنج نشان دادند.
