بخشی از مقاله
چکیده:
پیش زمینه و هدف:
انسان از منطق و استدلال برای پرداختن به پرسشها و فرضیات خود استفاده می کند و شناسایی متغیرهای مرتبط با تفکر انتقادی یکی از موضوعات مهم در آموزش بوده و امروزه حالت جدی تری به خود گرفته است .روش ها ی متداول آموزشی ازجمله سخنرانی سبب گسترش سبک انفعالی می شود که مطابق آن تفکر انتقادی به معنای واقعی نادیده گرفته می شود .این مطالعه به منظور بررسی تأثیر آموزش به روش نقشه مفهومی بر مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان دختر پایه پایه چهارم مقطع متوسطه شهر تهران انجام شد.
مواد و روش ها :
در یک مطالعه نیمه تجربی با طرح دو گروهی قبل -بعد آموزش، 40 نفر از دانش آموزان دختر پایه چهارم مقطع متوسطه شهر تهران با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب وبه روش تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل تخصیص داده شدند .دانش آموزان گروه مداخله به مدت شش جلسه دوساعته و گروه کنترل پنج جلسه دوساعته به ترتیب تحت آموزش با روش نقشه مفهومی و روش مرسوم و سنتی قرار گرفتند .تفکر انتقادی با استفاده از پرسشنامه مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنی - فرمب - قبل و بعد از مداخله در دو گروه بررسی شد .تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS 19 صورت گرفت. آمار توصیفی و نیز آزمون های آماری تی زوج و مستقل به کار گرفته شد.
یافته ها :
نتایج نشان داد که استفاده از آموزش به روش نقشه مفهومی، سبب افزایش معنادار میانگین نمرات پس آزمون در گروه مداخله نسبت به پیش آزمون شده است - . - P=0/001 میانگین نمرات تمامی ابعاد تفکر انتقادی در گروه مداخله به جز حیطه های ارزشیابی و استدلال استقرایی نسبت به گروه کنترل پس از استفاده از نقشه مفهومی به طور معناداری افزایش یافته بود و این در حالی است که گروه کنترل فقط در دو حیطه ارزشیابی - P=0/004 - و استدلال استقرایی - P=0/003 - توانست معناداری آماری را به خود اختصاص دهد.
نتیجه گیری :
بکار گیری روش های آموزشی فعال ازجمله روش نقشه مفهومی می تواند باعث ارتقای مهارت های تفکر انتقادی به عنوان یک اصل اساسی،در دانش آموزان گردد.
کلیدواژه ها : نقشه مفهومی، مهارت های تفکر انتقادی، آموزش بردار، پایه چهارم مقطع متوسطه شهر تهران.
مقدمه
معمولا در هر نظام آموزشی، بازده های یادگیری در قالب پیشرفت تحصیلی مورد ارزیابی قرار می گیرد. نظام های آموزشی که رشد تفکر به ویژه تفکر انتقادی1 را هدف اساسی تعلیم و تربیت قرار داده اند، دانش آموزانی تربیت خواهند کرد که از مهارتها و راهبردهای شناختی شان به شیوه مؤثر استفاده کرده و در نتیجه از پیشرفت تحصیلی بالایی برخوردار خواهند شد. تفکر انتقادی به منزله یک مهارت اساسی برای مشارکت عاقلانه در یک جامعه دموکراتیک شناخته می شود و در دنیای مدرن امروز یک مهارت مورد نیاز است که بیشتر به عنوان توانایی افراد برای به چالش کشیدن تفکراتشان درک می شود، این توانایی مستلزم آن است که آنها معیارهای خود را برای تجزیه، تحلیل و ارزیابی تفکراتشان گسترش دهند و به صورت عادی از آن معیارها و استانداردها برای گسترش کیفیت تفکراتشان استفاده کنند - کرمی و علی آبادی، . - 1391 صاحبنظران حیطه تعلیم و تربیت و روانشناسان درباره تفکر انتقادی تعاریف زیادی ارائه کرده اند.
به عقیده هالپرن :1996 - نقل از بیکر2 وهمکاران، - 2001 تفکر انتقادی استفاده از مهارتها یاراهبردهای شناختی است که احتمال بروز رفتارهای مطلوب را افزایش می دهد .از دیدگاه - برنچ 2000:3، نقل از امیر - 20094 هفت مؤلفه، مهارتهای تفکر انتقادی افراد را نشان می دهد که شامل کنجکاوی،ذهن بازداشتن، منظم بودن، تحلیلی بودن، عقلانی عمل کردن، اعتماد به خود و جستجوگر حقیقت بودن است .اگر افراد از مهارتهای تفکر انتقادی استفاده کنند، آنها دیدگاه های عمیق و روشنی کسب می کنند، نسبت به رویدادها علاقه مند می گردند، روش قابل قبولی را برمی گزینند و منصفانه عمل می کنند - کونرلی20065 ، : نقل از امیر، . - 2009
پرورش مهارت های فکری دانشجویان همیشه مسئله پیچیده ای در آموزش بوده وامروزه حالت جدی تری به خود گرفته است زیرا روش های متداول آموزشی ازجمله سخنرانی که به عنوان روش غالب در نظام آموزش عالی به کار می رود، سبب گسترش سبک انفعالی می شود که مطابق آن تفکر انتقادی به معنای واقعی نادیده گرفته می شود .این روش ها ی سنتی فارغ التحصیلانی با دانش نظری فراوان تحویل جامعه می دهند که از حل کوچکتر ین مسائل جامعه در آینده عاجز می باشند . در حقیقت، ترکیبی از اطلاعات و مفاهیم به دانشجویان انتقال داده می شود اما در تجزیه وتحلیل، اولویت بندی و سازمان دهی دانش جدید که لازمه تفکر انتقادی و حل مسئله می باشد به حال خود وا گذاشته می شوند - . - 7یکی از روش های آموزشی جدید که ارتباط بسیار نقشه های » دارد، استفاده از … ساختار گرایی » نزدیکی با نظریه است که می توانند در مراحل مختلف آموزش؛ از طراحی … مفهومی و تهیه محتوای برنامه درسی گرفته تا مرحله اجرا و ارزشیابی مورد استفاده قرار گیرند - فسیک1، . - 7200به کارگیری نقشه های مفهومی این امکان را برای اساتید و فراگیران فراهم می سازد تا به عمیق تر کردن فرآیند یاددهی و یادگیری همت گمارده و فراگیران به سطوح بالاتر شناختی و انواع تفکرهای انتزاعی، خلاق و انتقادی دست یابند - مارتین2، . - 2008
ایده اولیه نقشه مفهومی مبتنی بر نظریه یادگیری معنی دار کلامی آزوبل - - 19683 است .ازنظر آزوبل یادگیری زمانی رخ می دهد که یادگیرنده بتواند اطلاعات را سازمان دهی کند و آن ها را به ساختارهای شناختی و مفاهیم آموخته شده قبلی ارتباط دهد.
در این فرآیند، یادگیری های قبلی دانش فراگیران اهمیت بسیار زیادی دارند .همچنین آزوبل بین یادگیری طوطی وار، یعنی حفظ کردن از طریق تکرار و یادگیری معنادار، یعنی مرتبط ساختن دانش جدید به مفاهیم مرتبط از قبل موجود، تمایز قائل می شود. یادگیری معنادار با تشکیل ارتباط ها ی جدیدی بین مفاهیم،موجب مجموعه ای تغییرات در کل ساختار شناختی می شود. ازاین جهت یادگیری معنادار در مقایسه با یادگیری طوط ی وار برتری داشته و به آسانی فراموش نمی شود - دیلی4، . - 1999 دیلی و همکاران معتقدند، نقشه مفهومی روش مناسبی است که تدریس و ارزشیابی تفکر انتقادی را همزمان ایجاد می کند.
نقشه های مفهومی تکنیک بسیارخوبی برای توصیف مدل های ذهنی هستند.این نقشه ها به صورت گسترده ای برا ی اهداف آموزشی و مشارکتی با اهداف مختلفی استفاده می شوند از جمله ارزیابی کردن دانش از پیش داشته و همچنین استخراج ، ذخیره و به اشتراک گذاری تخصص ها و تقویت همکاری سهولت نقشه های مفهومی برای تازه کارها بسیار جالب است و این نشان دهنده محبوبیت این نقشه ها می تواند باشد.این نقشه ها به صورت یک سری کادرهای مستطیلی برای قرار گرفتن مفاهیم وخطوط بین آنها برای ارتباط بین مفاهیم هستند. نقشه های مفهومی ابزاری برای سازماندهی و نمایش دانش هستند.این نقشه ها شامل کلمات مفهومی هستند که معمولا در یک مربع قرار می گیرند و ارتباطات بین آنها بر روی خطوط به وسیله کلمات ارتباطی مشخص می شوند.
نقشه مفهومی یک تصویر نقشه مانند است که روابط معنادار بین مفاهیم را نشان میدهد. نقشه مفهومی ارائه دانش درباره یک ایده اصلی خاص است که به صورت یک نمودار از جعبههایی که با خطوط برچسبدار به هم متصل شدهاند، تشکیل شده است. کلمات و اصطلاحاتی که مفاهیم را مشخص میکنند درون جعبههایی قرار داده میشوند و روابط بین مفاهیم متفاوت، توسط خطوط مشخص میشوند. همچنین، سهتایی مفهوم عبارت اتصالی مفهوم در نقشه مفهومی گزاره نامیده میشود و نوشتههای داخل جعبهها به عبارتی برچسب جعبهها برای بیشتر مفاهیم تنها یک کلمه ساده است، اگرچه گاهی اوقات از نمادهایی مانند + - برای مفهوم جمع - یا % - برای مفهوم درصد - نیز استفاده میکنیم
با توجه به پایین بودن سطح تفکر انتقادی دانش آموزان و عدم کارآمدی روش های رایج آموزش در ارتقاء سطح تفکر انتقادی و همچنین کمبود مطالعات صورت گرفته در مورد اثربخشی آموزش به روش نقشه مفهومی بر میزان مهارت های تفکر انتقادی در آموزش ریاضی پژوهشگران بر آن شدند تا با تدوین یک برنامه آموزشی به روش نقشه مفهومی به بررسی تأثیرات این شیوه ی آموزشی بر مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان پایه ششم ابتدایی بپردازند.
