بخشی از مقاله
چکیده
در آیات و متون اسلامی بر لزوم توجه به معلولان و یاری رساندن به آنان مکررا تاکید شده است.سیره ی اهل بیت و ائمه نشانگر این خط مشی در کلیه ی امور و در جامعه بوده است.ائمه هرگز کسی را به خاطر معلولیت از حضور در اجتماع معاف نمی کردند. بلکه همواره همه ی افراد را به حضور در جامعه و مساجد و گروه ها دعوت می نمودند. در مواردی که فردا به خاطر مشکلی رنجی داشت سعی داشتند به هر ترتیب آنان را به اجتماع وارد کنند و مانع از انزوای این افراد شوند.
بنابراین در دین ما و آموزه های رفتاری ائمه اطهار توجه به افراد معلول و حضور آنها در اجتماع همواره توصیه شده است. متاسفانه با وجود توصیه های فراوان و روایات متعدد به جا مانده از معصومین و آیات قرآنی و حتی وجود قوانین مشخص و مدون در خصوص حقوق معلولین در کشور ما توجه چندانی به این قشر نمی شود و این افراد به انزوا رانده شده اند. اندک فعالیت های انجام شده نیز یا خود دارای اشکالاتی هستن یا به مرور زمان به علت سهل انگاری و استفاده ی غلط از بین می روند. در همین راستا در فضاهای معماری و فضاهای شهری که بخش بزرگی از جامعه هستند موظفیم اصولی را در طراحی به کار بگیریم که نه تنها افراد را از حضور در اجتماع منع نکند، بلکه آنان را به این حضور تشویق نماید.
-1 مقدمه
دین مبین اسلام دین برابری، برادری و مساوات و روشنگر راه همه ی انسان ها در طول اعصار و قرون بوده است.چراغ راه انسان هایی که همواره و در همه حال به دنبال عدالت و مساوات میان همه ی اقشار جامعه بوده اند. معلولین و ناتوانان جسمی ذهنی نیز از این جمع مستثنی نیستند و جزء مهمی از جامعه ی برابر و برادر مسلمین میباشند. از دیدگاه اسلام ضعف جسمی مانعی برای رشد و کمال انسان نیست و چه بسا اهرمی قدرتمند برای تعالی اشخاص و نزدیکتر شدن آنها به منبع نورانی الهی باشد.
قرآن مجید که دستور العمل همه ی مسلمین در همه ی دوران هاست نیز بر اینامر صحّه گذاشته و با ذکر آیه ی »ان اکرمکم عنداالله اتقاکم« به روشنی بیان می دارد آنکس که باتقواتر باشد هموست که به نور الهی نزدیکتر خواهد بود.بنابراین ملاک برتری جسم نیست همانگونه که ملاک سعادت انسان جسم او نیست. معلولین نیز مانند همه ی افراد جامعه نیاز دارند در متن اجتماع حاضر باشند و از همه ی امکانات و تسهیلات شهری بهره مند شوند. نباید آنان را به کنج خلوت خانه ها بفرستیم و انتظار داشته باشیم در سکوت و انزوا روزگار خود را طی کنند. که اگر این اتفاق بیفتد بخش بزرگی از سرمایه های اجتماعی خود را از دست داده ایم.افرادی را در جامعه شکل می دهیم که دچار سرخوردگی های اجتماعی هستند و عدالت اجتماعی اتفاق نمی افتد.
پس باید توانمندان جامعه ی خود را دریابیم و در جهت رفع نیازهای آنان بربیاییم. و این قطعا همان چیزی که اسلام ما را به آن امر کرده است. این پژوهش در دو بخش به موضوع پرداخته است. بخش اول به بررسی آیات و روایات و احادیث به جا مانده از معصومین ائمه پرداخته و سعی بر آن بوده است تا به جنبه هایی از این روایات پرداخته شود که به حقوق معلولین توجه نشان داده اند در جهت تبیین جایگاه آنان در اجتماع و لزوم توجه به ایشان برآمده اند. در بخش دوم به بررسی وضعیت معلولین در کشورمان و میزان توجه به حقوق آنان در چند پژوهش انجام شده پرداخته شده و مولفه هایی که در این پژوهش ها مورد توجه بوده اند ذکر شده اند. و در نهایت با بررسی جوانب مختلف موضوع، راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت معلولین و جانبازان در فضاهای شهری و تشویق آنان به حضور در جامعه مطرح شده است.
-2 سوالات پژوهش
اسلام چه دیدگاهی نسبت به معلولین دارد؟ چرا باید به افراد ناتوان در معماری توجه کرد؟ توجه به حقوق معلولین در بستر فعالیت های معماری و شهرسازی چگونه انجام می گیرد؟
-3 اهداف پژوهش
هدف از انجام این پژوهش این است که بدانیم دین اسلام چه دیدگاهی نسبت به معلولین و افراد کم توان جامعه دارد و چه نقشی برای آنان در اجتماع در نظر گرفته است. در مرحله ی بعد باید دید که این دیدگاه ها چه تاثیری بر معماری فضاها خواهد داشت. همچنین باید مشخص شود که این چنین افرادی تا چه حد باید در معرض توجه ما قرار بگیرند . و معماران و طراحان فضای شهری چه وظایفی در قبال این افراد در جهت هرچه پررنگ تر کردن حضور آنها در اجتماع دارند.
قرآن و نهجالبلاغه دو متن اصلی در این فرهنگ در موارد مختلف بر اهتمام معلولین تأکید کردهاند .بر خلاف بسیاری که معتقدند قشر معلول دست و پا گیرند و مانع پیشرفت و توسعه میشوند. اسلام به دلیل شأن و منزلتی که برای معلولین قائل است ،این طبقه را هم از انسانهای شریف میداند و حقوق ویژهای برایشان قائل است . حضرت علی علیهالسلام ،امام اول ما شیعیان در نهجالبلاغه به مالک اشتر والی مصر در مورد رفتار با معلولین اینطور سفارش کردهاند:
آنگاه در خصوص طبقه گرفتار و محروم جامعه که همه درها به روی آنها بسته است ، به تو هشدار میدهم: این طبقه عبارتند از: فقیران، نیازمندان، افراد زمین گیر، خاطر پریشانها یا دردمندان. همانا گروهی از این طبقه خویشتنداری، کرده اما گروه دیگر به گدایی اقدام کردهاند. پس بخاطر خدا پاسدار حقی باش که خدا برای این طبقه معین کرده است. بخشی از بیتالمال و بخشی از غلههای زمینهای غنیمتی اسلام را در هر شهری، به این طبقه اختصاص ده. زیرا تفاوتی بین خودی و غیرخودی نیست و دورترین مسلمانها همانند نزدیکترین آنها سهمی مساوی از بیتالمال دریافت میکنند.
مبادا سرمستی حکومت تو را از رسیدگی به آنان باز دارد. بلکه همیشه در فکر مشکلات آنان باش و به آنان اخم مکن بویژه کسانیکه از چشمها دورند و در منظر و مرئی نیستند اولویت داشته و بیشتر سزاوار رسیدگی میباشند،چون دیگران آنان را کوچک میشمارند و کمتر به تو دسترسی دارند. بر این گروه افرادی مطمئن، خداترس و فروتن را انتخاب کن، تا درباره آنان تحقیق و مسائل آنان را به تو گزارش کنند. نیز پیوسته از آنان دلجویی کن چون مسؤولیتی بر دوش زمامداران است. پس بخشی از وقت خود را به کسانی اختصاص ده که به تو نیازدارند و شخصاً به امور آنان رسیدگی کن و در مجلس عمومی با آنان بنشین، سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور کن تا بدون اضطراب با تو سخن گویند.
