بخشی از مقاله
چکیده
مراقبتهای دوران بارداری مؤثرترین عامل در بهبود نتایج بارداری و فرصتی برای مشاوره و کاهش عوارض مرتب با حاملگی و زایمان و ایجاد اطمینان برای سلامتی کودکان در آینده میباشد. اختلالات خواب از جمله مشکلات شایع در بارداری بوده و مادران معمولا محرومیت از خواب و اختلالات آن را در طی 3 ماه اول پس زایمان تجربه میکنند که به نظر میرسد با پیامدهای روحی و روانی در مادران همراه باشد. لذا انجام مداخلاتی برای بهبود کیفیت خواب ضروری است. این مطالعه با هدف تعیین تأثیر مشاوره گروهی دوران بارداری بر کیفیت خواب پس از زایمان در زنان نخستزا انجام شد. در این مطالعه نیمهتجربی از مراکز بهداشتی درمانی شهر ارومیه در سطوح مختلف اجتماعی- اقتصادی، 3 مرکز به عنوان مداخله و 3 مرکز دیگر به عنوان کنترل بهطور تصادفی انتخاب شدند. 80 خانم باردار بر اساس معیارهای ورود و خروج به طور در دسترس انتخاب و در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. بعد از انتخاب نمونهها، ضمن معرفی اهداف مطالعه رضایتنامه کتبی اخذ شد، سپس پرسشنامههای اطلاعات جمعیت شناختی و کیفیت خواب پیتزبورگ به روش مصاحبه حضوری تکمیل شد. جهت گروه مداخله 4 جلسهی 90 دقیقهای بر اساس بسته آموزشی– مداخله ای در گروه-هایی با حضور 10 خانم باردارطبق برنامه تنظیمی برگزار گردید. گروه کنترل مراقبتهای معمول را دریافت نمود. پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ در روز اول، 10-15 و42-60 روز پس از زایمان تکمیل و با استفاده از نرم افزار spss-16 و آزمونهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بعد از مداخله بین دو گروه مداخله و کنترل اختلاف معنادار آماری در نمره کیفیت خواب در روزهای 1 تا 3 - P 0/001 - و 10 تا - P<0/001 - 15 و 42 تا 60 - P<0/001 - پس از زایمان مشاهده گردید. میانگین نمره کیفیت خواب در طی 4 مقطع زمانی نیز بین دو گروه مداخله و کنترل تفاوت آماری معنیداری داشت . - P 0/001 - با توجه به تأثیر مشاوره گروهی دوران بارداری بر بهبود کیفیت خواب مادران در دوره پس از زایمان، انجام این مداخلات به عنوان یک روش مؤثر در جهت ارتقای سلامت مادران پیشنهاد میگردد.
کلمات کلیدی: کیفیت خواب، بعد از زایمان، دوران بارداری، زنان نخست زا، پیتزبورگ
-1 مقدمه
خواب یک نیاز فیزیولوژیک اساسی انسان و فرآیند فیزیولوژیکی پیچیده، جهت تجدید انرژی و قوای جسمی ضروری است . - 1 - حدود یک سوم عمر انسان را به خود اختصاص میدهد. خواب کافی و راحت یکی از پایههای اصلی سلامتی است و کیفیت آن یک فاکتور بسیار مهم در کیفیت زندگی میباشد . - 2 - با شروع بارداری الگوی خواب زنان تغییر میکند . - 3 - حاملگی و زایمان از نظر فیزیولوژیکی و روانشناختی بر خواب زنان تأثیر میگذارد . - 4 - تغییرات الگوی خواب ناشی از تغییرات هورمونی و جسمانی - تهوع، کمردرد، تکرر ادرار، بزرگ شدن جنین و کوتاه شدن تنفس - - 4 - در بارداری میباشد و باعث اختلال در خواب نرمال میشوند . - 5 - اختلالات خواب از جمله مشکلات شایع در بارداری میباشند . - 6 - یکی از اهداف سازمان جهانی بهداشت افزایش ارتقاء سلامت مادران و کاهش مرگ و میر و بیماری آنها است و یکی از کارهای اساسی جهت تحقق این هدف را بهکارگیری مداخلاتی به صورت یک برنامه هدفمند و متناسب با وضعیت افراد مختلف و ارائه مراقبت-های قبل از زایمان میداند. مراقبت قبل از زایمان نوعی برنامه جامع مراقبتی است که طی رویدادهای هماهنگ به مراقبتهای طبی، حمایتهای روانی و اجتماعی مادران در این دوران میپردازد و در حالت بهینه قبل از بارداری شروع شده و در سرتاسر دوران بارداری تا زمان زایمان ادامه مییابد. این مراقبتهای جامع شامل ارزیابی دقیق زنان قبل از بارداری، دوران بارداری و پس از زایمان می باشد . - 7 - هدف از انجام مراقبتهای دوره پری ناتال کمک به تولد نوزاد سالم و در عین حال حفظ سلامتی مادر میباشد . - 8 -
دوران نفاس زمان حساس و انتقالی برای مادر و خانواده وی محسوب میشود و نیازمند تطابق فیزیکی، روانی فرد با این دوره میباشد. دوران پس از زایمان از حدود یک ساعت پس از زایمان جفت شروع میشود و تا 42 روز پس از زایمان ادامه مییابد . - 9 - در این دوران اغلب تغییرات فیزیولوژیک و آناتومیک که در طی حاملگی رخ داده به حالت اول بر میگردند . - 10 - زنان در طی دوره پس از زایمان تغییرات فیزیولوژیک، اجتماعی و روانی بسیاری را تجربه میکنند . - 11 - این مرحلهی حساس و استرسزا با خستگی، تغییرات خلقی و اختلالات خواب همراه میباشد . - 12 - از هفته 12 حاملگی تا 2 ماه بعد از زایمان، زنان از بیدار شدنهای مکرر، ساعات کمتر خواب شبانه و
کاهش کارآیی خواب شکایت میکنند . - 13 - زنانی که به تازگی مادر شدهاند به طور طبیعی 20 درصد افزایش بیداری شبانه را در طی 6 ماه اول زایمان تجربه میکنند . - 14 - در مطالعه هانگ - 2002 - بیشتر زنان زایمان کرده 95/4 - درصد - کم میخوابیدند و تقریبا کاهش 3 ساعته خواب شبانه را در طی اوایل دوران پس از زایمان گزارش کردند . - 15 - بر اساس بررسی مؤسسه ملی خواب در سال 2007 اختلالات سیکل خواب در 68 درصد از زنان در این دوره گزارش شده است . - 16 - همچنین شیوع اختلال خواب پس از زایمان بر اساس پرسشنامه سنجش کیفیت خواب پیتزبورگ 57/7 درصد تعیین شده است . - 17 - اختلالات خواب میتوانند سبب خستگی، مشکلاتی در عملکرد روزانه و افسردگی شوند . - 18 - افسردگی مادران تأثیر منفی بر رواب مادر و کودک، شیوههای فرزند پروری، عملکرد خانواده و تکامل شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک دارد. در کشورهای در حال توسعه، افسردگی مادر همراه با رشد کم نوزاد است 19 - ،20،. - 21 برای مداخله جهت بهبودی کیفیت خواب پس از زایمان شناسایی عوامل مؤثر بر آن ضروری است. کیفیت خواب مطلوب ارتباط مثبت با تجربه رضایت بخش از زایمان و ارتباط منفی با زمان صرف شده برای کار منزل دارد. درد، ناراحتی و ترس ابعاد منفی همراه با تجربیات زایمانی بد هستند. نتایج مطالعه هانگ و همکارش - 2014 - حاکی از آن است که متخصصان سلامت بایستی برای اداره بهتر درد و ناراحتی و ترس از زایمان پروتکلهای موجود را بهبود بخشند . - 22 - از طرفی با توجه به اهمیت موضوع و نقش ماماها بهعنوان یکی از اعضای مهم تیم آموزش بهداشت مادر و کودک که توانایی برقراری بهترین ارتباط و ایجاد همبستگی را با زنان و ارائه مراقبتهای مامایی در دوره بارداری و پس از زایمان دارند و با توجه به کمبود مطالعات تحقیقاتی در زمینه اختلالات خواب در دوران پس از زایمان به ویژه در ایران و تأثیرات احتمالی اختلالات خواب بر سلامت مادران و افزایش میزان اختلالات خلقی، لذا انجام مداخلاتی برای بهبود کیفیت خواب در دوران پس از زایمان ضروری است. مطالعه حاضر نیز از معدود مطالعاتی است که با هدف تعیین تأثیر مشاوره گروهی دوران بارداری برکیفیت خواب پس از زایمان طراحی شده است.
-2 مواد و روشکار
پس از موافقت و دریافت مجوز از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ارومیه مورخه 94/8/3 به شماره نامه: 6/94/4/111853 و کد اخلاق Irumsu.rec.1394217و پس از اخذ معرفینامه از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه به مرکز بهداشت شهرستان ارومیه مراجعه، سپس مراکز بهداشتی درمانی شهری را با نظر کارشناسان مرکز بهداشت شهرستان ارومیه بر اساس وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به سه سطح درجه یک، دو و سه تقسیم بندی کرده و نام مراکز هر سطح به طور جداگانه در کاغذهایی نوشته شده و داخل کیسهای انداخته شد. اولین انتخاب از هر کیسه به عنوان مرکز مداخله و دومین انتخاب، مرکز کنترل در نظر گرفته شد که مراکز بهداشتی درمانی گروه کنترل شامل شماره 6 - سطح - 1 و 17 شهریور - سطح - 2 و نیکخواه - سطح - 3، مراکز بهداشتی درمانی گروه مداخله شامل بهداری - سطح - 1 و استاد شهریار - سطح - 2 و شهدا - سطح - 3 بودند. افراد مورد مطالعه، زنان باردار مراجعهکننده به این مراکز بودند. با توجه به مطالعه دلارام و همکاران - 23 - با توان آزمون 80 درصد و اطمینان 95 درصد تعداد 10 نمونه برای هر گروه در نظر گرفته شد - جمعا 20 نمونه - . با توجه به معیارهای ورود به مطالعه که زنان با زایمان طبیعی بود و در ابتدای مطالعه نوع زایمان قابل پیشبینی نبود و پیامدهای مشکلات سلامتی دیگری نیز مورد ارزیابی قرارگرفتند و اطلاعاتی در مورد آنها وجود نداشت و توجه به مطالعات مشابه در حوزه نقش مشاوره در پیامدها تعداد به 40 نفر برای هر گروه افزایش یافت. که معیارهای ورود عبارتند از: داشتن رضایت برای ورود به مطالعه، ایرانی الاصل و ساکن شهر ارومیه بودن، داشتن سواد خواندن و نوشتن، 18-35 ساله، زنان نخستزا، حاملگی تک قلویی، سن بارداری 26-30 هفته، نداشتن سابقه بیماریهای داخلی و جراحی یا مصرف داروی خاص، عدم ابتلا به هر گونه بیماری روانی و سابقه بستری در بیمارستان، عدم سابقه نازایی، عدم سابقه مصرف مواد مخدر، ضریب توده بدنی طبیعی، عدم شرکت در سایر کلاسهای آموزشی قبل از ورود به مطالعه و معیارهای خروج از مطالعه شامل: پارگی زودرس پردههای جنینی، زایمان زودرس، مردهزایی، دیابت بارداری، بروز پره اکلامپسی و اکلامپسی، خونریزی مهبلی در دوران بارداری - دکلمان– جفت سرراهی - ، کیست تخمدان همراه با بارداری، پلی هیدرآمنیوس و الیگوهیدرآمنیوس، مرگ داخل رحمی جنین، بروز تروما، تأخیر رشد داخل رحمی، جدایی از همسر، نقل مکان از ارومیه، عدم تمایل به شرکت در مطالعه، حاملگی طول کشیده، بستری نوزاد در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان، مرگ نوزاد، عدم شیردهی به نوزاد، زایمان طول کشیده و مداخلهدار، سزارین، نمره بیش از 9 مقیاس افسردگی
ادینبورگ، مرگ یکی از نزدیکان در هنگام اجرا، عدم داشتن لیبر و زایمان طبیعی، عدم تولد نوزاد سالم و رسیده، عدم ترخیص در عرض 1- 2 بعد از زایمان بود.
در این پژوهش ابتدا یک چارچوب نمونهگیری از مادرانی که شرای ورود به مطالعه را داشتند، تهیه شد و تعداد 40 زن باردار 26-30 هفته، از مراکز کنترل و 40 زن باردار دیگر با همان شرای از مراکز مداخله بر اساس معیارهای ورود و خروج به صورت در دسترس وارد مطالعه شدند، به علت عدم تکمیل نمونهها در مرکز شماره 6، مراکز 13 شهری و 22 بهمن نیز به سطح 1 اضافه شدند. بعد از انتخاب نمونهها، پژوهشگر طی یک جلسه توجیهی ضمن معرفی خود به مادران، جهت رعایت مسائل اخلاقی، اهداف پژوهش برای
