بخشی از مقاله
چکیده
پرستاران به عنوان بزرگترین گروه ارائه کننده خدمات بیمارستانی استرس شغلی بالایی را تجربه میکنند. لذا در این پژوهش به بررسی تأثیر آموزش مهارتهای تابآوری بر میزان استرس شغلی پرستاران در یکی از بیمارستانهای خصوصی شهر تهران پرداخته شد.این مطالعه نیمه تجربی بر روی 60 پرستار شاغل در یکی از بیمارستانهای خصوصی شهر تهران که به طور تصادفی در دو گروه آزمون و کنترل 30 - نفر گروه آزمون و 30 نفر گروه کنترل - قرار گرفتند، انجام شد. شرکت کنندگان گروه آزمون طی 9 جلسه یک ساعتی به صورت هفتگی تحت آموزش مهارتهای افزایش تابآوری قرار گرفتند. جهت جمع-آوری اطلاعات از پرسشنامههای تابآوری کانر و دیویدسون و استرس شغلی مصدق راد استفاده شد. نتایج با استفاده از نرم افزار آماری spss17تجزیه و تحلیل شد. میانگین استرس شغلی در گروه مداخله از 3/1 به 2/3 کاهش یافت. بنابراین میتوان گفت که با آموزش مهارتهای تاب آوری میزان استرس شغلی پرستاران به شکل قابل توجهی کاهش پیداکرد. این در حالی است که میانگین استرس شغلی در گروه شاهد بدون تغییر بود.
نتیجه گیری : مدیران مراکز بهداشتی درمانی میتوانند با آگاهی از میزان استرس شغلی کارکنان و آموزش روشهای کاهش آن میتوانند بااجرای برنامههای بهبود، اقدامات اصلاحی لازم را به کارگیرند.
.1 مقدمه
یکی از مهمترین منابع ایجادکننده استرس در زندگی هر فردی، شغل وی میباشد و امروزه استرس شغلی به مسئلهای شایع و پرهزینه در محیط کاری تبدیل شده است به طوریکه سازمان ملل متحد آنرا بیماری قرن بیستم نامید . - 1 - درواقع استرس واکنش غیر اختصاصی است که تحت تأثیر تنشزاهای گوناگون در ارگانیسم ایجاد میشوند و بهزیستی جسمی و روان شناختی فرد را تهدید میکنند - . - 2 استرس بد یا دیسترس، پاسخهای منفی و اختلال فعالیتهای فیزیولوژیک و روانی شناختی فردی را تحریک میکند و به شکل گستردهای منجر به بیماری و ناتوانی میشودیکی از علل ایجادکننده استرس در زندگی هر فردی میتواند شغل وی باشد که به این نوع استرس، استرس شغلی گفته می-شود. در همین راستا، نتایج حاصل از تحقیق انجام گرفته بوسیله انجمن تحقیقات پرینستون در سال 1997 نشان داد که سه چهارم مستخدمین معتقد هستند که نسبت به نسل گذشته بیشتر دچار استرس شغلی شدهاند - . - 2 درواقع استرس شغلی نوعی واکنش عاطفی، شناختی، رفتاری و روانی به جنبههای زیانآور کار و محیط کار است - . - 1 هنگامی اتفاق میافتد که بین انتظارات محیط کار و توانایی فرد برای کنارآمدن با این انتظارات عدم توازن پیش میآید - . - 3 نتایج مطالعات نشان میدهد که شرایط نامناسب محیط کار مانند نیازهای شغلی بالا، سطح پایین کنترل شغلی و حمایت اجتماعی پایین در محیط کار، باعث افزایش استرس شغلی و متعاقبا پیامدهای منفی ناشی از آن در افراد میشود استرسورهای متداول محیط کار شامل استرسورهای سازمانی - مانند تغییر، ارتباطات نامناسب و کشمکشهای بین فردی - ، نگرانی در خصوص پیشرفت شغلی - مانند کمبود فرصتهای ارتقا یا بیکاری - ، استرسورهای نقش - مانند تضاد یا ابهام نقش - ، استرسورهای وظیفهای - مانند بار زیاد کاری از نظر کیفی و کمی و کمکاری، مسئولیت تندرستی و زندگی دیگران - و استرسورهای محیطی کار - مانند تماسهای فیزیکی،صدا،بو و .... - می باشند در این میان کارکنان بهداشتی درمانی که در بیمارستانها کار میکنند، با تقاضاهای روحی فیزیکی فراوانی برخورد میکنند که ممکن است خستگی و میزان استرس آنها را با واکنش بالقوه بر مراقبت بیمار، تحت تأثیر قرار دهد. خستگی و استرس شغلی کاهش یافته از طریق ساختارهای سازمانی که اثرات منفی روی کارکنان مراقبت بهداشتی را بخاطر ارتقاء سلامت کارکنان و ایمنی بیمار، به حداقل میرساند، دغدغه بزرگی برای بیمارستانهاست - . - 6 درمیان گروههای مختلف شغلی، پرستاران با توجه به اینکه در محیط کاری با استرس کاری بالا و کنترل پایین مواجه می-باشند یکی از گروههایی هستند که بیشترین استرس شغلی را تحمل میکنند. چنین محیطهای کاری سرانجام منابع عاطفی و روانی آنها را تخلیه کرده و ممکن است شروعی برای سندروم فرسودگی شغلی باشند - . - 7 استرس شغلی پرستاران، رضایت شغلی و کیفیت خدمات پرستاری را کاهش و میزان ترک خدمت را افزایش میدهد - . - 8 رایجترین منبع استرس پرستاران، فشار زمان و حجم کاری است. سطح کلی استرس که توسط پرستاران نسبت به شرایط خیلی پراسترس درک میشود، متوسط یا خفیف میباشد. اکثر پرستاران فاکتورهایی مانند مدیریت، روابط و محل خدمت را عوامل استرس زای بالایی ذکرکردهاند - . - 9 پنج عامل استرس در پرستاری عبارتند از: واکنشهای شخصی، نگرانیهای شخصی، نگرانی -های کاری، انجام نقش و نگرانی-های انجام کار. مطالعات نشان دادهاند که علاوه بر عوامل پرتنش داخلی پرستاری، عوامل سازمانی و مدیریتی در تنش مرتبط با کار در میان پرستاران دخیل و مهم هستند - - .10 در حال حاضر مدارک زیادی دال بر تنشزا بودن حرفهپرستاری در دست است. عوامل تنشزای حرفهای پرستاران عبارتند از: روابط بین همکاران، محیط کار، حجم صلاحیت و اعتماد حرفهای، فقدان حمایت از طرف سوپروایزرها، مسئولیت سنگین، ساعات طولانی کار، شرح وظایف زیاد، مشکلات مربوط به مدیریت سازمان و تناقض در وظایف. جانسن و دیگران معتقد هستند که رقابت بین بیمارستانها، کمبود پرستار، بارکاری زیاد، فقدان حمایت از سوی همکاران و سرپرستان و به همان اندازه کاهش شانس رشد و پیشرفت حرفهای، دلایل اصلی خستگی عاطفی پرستاران محسوب میشوند. محققین استرسورهای محیط کاری را که معمولا پرستاران با آن روبرو میشوند به سه دسته استرسورهای محیط فیزیکی، استرسورهای محیط روانشناختی و استرسورهای محیط اجتماعی دستهبندی کردهاند - . - 11 باید توجه کرد که در تعریف استرس شغلی هم ویژگیهای فردی و هم عوامل شغلی دخیل دانسته میشوند. پس میتوان گفت که در فرایند استرس شغلی، کنش متقابل میان شرایط کار و ویژگیهای فردی شاغل چنان است که خواستههای محیط کار بیش از آن است که فرد بتواند از پس آن برآید. و یکی از این ویژگیهای فردی تابآوری است - . - 2 تابآوری پدیدهای است که از پاسخهای انطباقی طبیعی انسان حاصل میشود و علیرغم رویارویی فرد با تهدیدهای جدی، وی را در دستیابی به موقعیت و غلبه بر تهدیدها توانمند میسازد. تابآوری صرفا مقاومت منفعل در برابر آسیبها یا شرایط تهدید نیست. بلکه فرد تابآور مشارکتکننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است. تابآوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی، روانی و معنوی در مقابل شرایط مخاطرهآمیز میباشد - . - 4 از آنجا که امروزه پرستاران به عنوان عضو مهمی از تیم بهداشتی درمانی، روزانه با مسئولیت-های روزافزون، سطوح بالای پاسخگویی و استرسورهای مداوم چندگانه که میتوانند اثر زیانباری روی توانایی پرستاران برای موفقیت داشته باشند، مواجهه می-شوند - - 12 و استرسهای شغلی پرستاران کیفیت زندگی آنان را کاهش میدهد و به بروز برخی اشکال بیماریهای جسمی روانی در آنها کمک میکند و ممکن است که عوارض و مشکلات خفیف و یا شدید روانی را در پرستاران ایجاد و یا افزایش دهدو منجر به بروز سندروم فرسودگی شغلی شوند - - 13 چنان که شاکری نیا و محمدپور در پژوهش خود بیان میکنند که بین استرس شغلی و فرسودگی شغلی پرستاران با تابآوری آنها رابطه منفی معنادار وجود دارد - 14 - لذا در پاسخ به این چالشها، پرستاران نیاز به توسعه و نگهداری ظرفیت قابل توجهی از تابآوری جهت پیشرفت و موفقیت در حرفه پرستاری دارند - . - 12 علیرغم اینکه همهی افراد با توانایی ذاتی برای مقابله با استرس متولد میشوند، به این معنی که آنان نسبت به استرس و شرایط منفی محیطی، تابآورند . اما تابآوری صرفا پدیدهای ژنتیکی نبوده و این توانایی ذاتی عمیقاً تحت تأثیر تجارب میباشد. تاب-آوریاصولاً به توانمندی فرد در محیط پیرامون چالشهای انسانی در قبال سازشپذیری یا رشد گفته میشود . - 15 - نوعی ویژگی است که از فردی به فردی متفاوت است و میتواند به مرور زمان رشدکند یا کاهش یابد و براساس خود اصلاحگری فکری و عملی انسان در روند آزمون و خطای زندگی شکل میگیرد - . - 16 لذا تابآوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی -روحی در برابر شرایط مخاطرهآمیز میباشد؛ نوعی ترمیم خویشتن که با پیامدهای مثبت احساسی، عاظفی و شناختی تأثیری واضح بر رشد روانی اجتماعی فرد همراه است تابآوری دربرگیرنده ظرفیت افراد برای مقاومت در برابر سختیها و در عین حال تداوم رشد فردی، علیرغم آنچه که بر آنها میگذرد، است - . - 17 افزون بر این، پژوهشگران بر این باورند که تابآوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی میباشد - . - 18 در زمینه پیامدهای تابآوری، شماری از پژوهشها به افزایش سطح سلامت روان و رضایتمندی از زندگی اشاره داشته-اند . - 20 - در زمینه رفتار انسانی، تابآوری اغلب به عنوان یک ویژگی مرتبط با منش، شخصیت و توانایی مقابله درنظرگرفته میشود و بر توانمندی، انعطافپذیری، توانایی تسلط یا برگشت به حالت عادی پس از مواجهه با استرس و چالش شدید، دلالت دارد - . - 20 تاب-آوری شامل گروههای کاری مختلف میشود و اخیرآحرفه پرستاری به شناسایی عاملهای بالقوهی آن درشرایط بالینی گوناگون پرداختهاست - . - 21 از آنجا که نیروی انسانی از ارکان مهم هر سازمانی به شمار میآید و پرستاران در بیمارستانها به عنوان بازوی توانمند سیستم خدمات بهداشتی درمانی نقش به سزایی در تحول و پیشرفت امور مراقبتی و اجتماعی و درمانی دارند و همچنین به سبب فراوانی بالای پرستاران در گروههای درمانی مراقبتی، زمان تماس و ارتباط با بیماران، نقش بالای مراقبتی آنها و با توجه به اهمیت پیشگیری و کنترل استرس و نیز ارتقاء کیفیت و اثربخشی مراقبتها، شناخت عوامل استرسزای پرستاران میتواند گام مؤثری در جهت اتخاذ تدابیر مناسب جهت کاهش استرس کادر پرستاری و ارتقاء کیفیت خدمات پرستاری باشد. با توجه به اجتناب ناپذیر بودن برخی از عوامل استرسزا در حرفه پرستاری و لزوم پیشگیری از عوارض جسمی روانی استرس در شاغلان این حرفه پیشگیری و کاهش استرس، بهبود شرایط محیط کار و آموزش روشهای مقابله با استرس ازجمله مواردی است که بسیار مهم به نظرمیرسد - . - 22 با توجه به هدف پژوهش و با عنایت به رابطه بین تابآوری فرد با میزان استرس شغلی تجربه شده توسط وی و اهمیت آن در حرفه پرستاری و به ویژه در بیمارستانهای خصوصی، این پژوهش با هدف بررسی تآثیر آموزش مهارتهای تابآوری بر میزان استرس شغلی پرستاران در یکی از بیمارستانهای خصوصی شهر تهران انجام گرفت.
.2 مواد و روشها
این مطالعه نیمه تجربی با حضور60 نفر از پرستاران شاغل با تحصیلات کاردانی و بالاتر در یکی از بیمارستانهای خصوصی شهر تهران انجام شد. پرستاران به صورت تصادفی در دو گروه آزمون - 30 نفر - و کنترل - 30نفر - جایگزین شدند.جهت جمعآوری اطلاعات قبل و پس از انجام مداخله از پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه استرس شغلی مصدق راد - 23 - استفاده شد. پرسشنامه استرس شغلی مصدق راد شامل30 گویه 5 - گزینهای - است و براساس مقیاس لیکرت با دامنه نمره30 تا150 نمرهگذاری میشود. شامل پنج بعد استرس مرتبط با وظیفه 9 - گویه - ، استرس مرتبط با نقش 3 - گویه - ، استرس مرتبط با محیط کاری 3 - گویه - ، استرس مرتبط با سیاستهای سازمان 10 - گویه - و استرس مرتبط با روابط بین افراد - 5 - میباشد. در این مطالعه کسب نمره کمتر از 1/8 به منزله استرس شغلی خیلی کم، نمره-ی 1/81-2/6 استرس شغلی کم، نمرهی2/61-3/4 استرس شغلی متوسط، نمرهی3/41-4/2 استرس شغلی زیاد، نمرهی بیشتر از4/21 استرس شغلی خیلی زیاد، میباشد. در واقع در جلسات آموزشی علل بروز استرس شغلی پس از ارائه اساتید، توسط خود شرکتکنندگان مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. سپس مهارتهای افزایش تابآوری به صورت تئوری و عملی - حرکات آرام سازی - طی 9 جلسه یک ساعتی به صورت هفتگی به شرکت کنندگان آموزش داده شد. طی مدت آموزش در جهت کاهش عوامل و شرایط استرس زا مانند استرس مرتبط با وظایف و استرس مرتبط با سیاستهای سازمان با مسئولین بیمارستان هماهنگی لازم به عمل آمد. پس از استخراج دادهها، از آزمونهای آماری توصیفی و پارامتریک تی وابسته برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شد.
.3یافته ها
در این مطالعه اکثر پرستاران مورد بررسی در گروه آزمون 56/7 - درصد - در محدودهی سنی کمتر از30سال و در گروه کنترل در محدودهی سنی 30-50 سال - 53/3 درصد - قرارداشتند. بیشتر افراد مورد مطالعه در این پژوهش در هردو گروه آزمون و کنترل، مؤنث - به ترتیب66/7 و73/3درصد - ، متأهل - به ترتیب63/3و56/7 درصد - ، دارای مدرک تحصیلی کارشناسی - به ترتیب 96/7و86/7 درصد - ، دارای سابقهی مدیریتی کمتر از 5 سال - 83/3 درصد - ، استخدام از نوع قراردادی - به ترتیب 86/7 و 90 درصد - و دارای میزان حقوق دریافتی در محدودهی 1تا1,5 میلیون تومان در ماه - به ترتیب70و53/3 درصد - بوده اند.
