بخشی از مقاله
چکیده
در محیط رقابتی کسب و کار امروز، عمده نگرانی و تکاپوی سازمانها در جهت بقا و توسعه و پیشرفت فراگیر آنها شکل گرفته است. در راستای این هدف خطیر، مدیران در پی شناسایی و بهرهگیری بهینه از منابع و سرمایههایی هستند که تحصیل آنها هزینهها و زحمات فراوانی دارد. لذا پیروز این میدان، مدیرانی هستند که سرمایههای اجتماعی را به اثربخشترین، کاراترین و بهرهورترین طُرق ممکن به کار گیرند. در این پژوهش به تأثیر ابعاد سرمایه اجتماعی بر عملکرد استراتژیک پرداخته شده است، همچنین، نقش متغیر عدم اطمینان محیطی، بهعنوان متغیر تعدیلکننده مورد بررسی قرار گرفته شده است.
پژوهش حاضر، از نظر هدف از نوع کاربردی بوده و از نظر گردآوری دادهها از نوع تحقیقات توصیفی - همبستگیعلّی - - میباشد جامعه آماری این پژوهش، کارکنان سازمانهای دولتی استان کرمانشاه است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقهای و فرمول کوکران، حجم نمونه 161 نفر در سه سازمان - استانداری، راه وشهرسازی و کانون پرورش فکری - مورد بررسی قرار گرفت.
برای جمعآوری دادههای مورد نیاز از روش میدانی که در نتیجه توزیع پرسشنامه است، استفاده شده است. همچنین تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارهای SPSS22 و AMOS20 انجام شده است. نتایج نشان داد فرضیههای پژوهش در سطح خطای 0/05 مورد پذیرش واقع شدند. بر اساس فرضیهها سرمایه اجتماعی با ابعاد سه گانه آن یعنی بعد رابطهای، بعد شناختی و بعد ساختاری بر عملکرد استراتژیک در شرایط عدم اطمینان محیطی در سازمانهای دولتی استان کرمانشاه تأثیر مثبت و معناداری دارد. میزان تأثیر از طریق ضریب همبستگی پیرسون مورد سنجش قرار گرفت که در این میان بیشترین تأثیر را بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی بر عملکرد استراتژیک به میزان 0/864 داشته است.
مقدمه
اصطلاح سرمایه اجتماعی قبل از سال 1961، در مقالهای توسط هانی فان از دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد. اما اولین بار در سال 1961، کتابی در امریکا بوسیله شخصی به نام ژان ژاکوب نوشته شد که اصطلاح سرمایهی اجتماعی را بکار برد و منظورش این بود که در جمعیتهای حاشیهنشین شهرها، ویژگیها و خصلتهایی وجود دارد که آنها میتوانند به خوبی با همدیگر ارتباط برقرار کنند و گروههایی را تشکیل دهند که خودشان مسائل و مشکلاتشان را حل کنند. در اصل، در آنجا منظور از سرمایهی اجتماعی، نوعی همکاری و همفکری خودجوش و از درون گروههای محروم حاشیهنشین بود
در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی در زمینهها و اشکال گوناگونش به عنوان یکی از کانونیترین مفاهیم، ظهور و بروز یافته است. در سازمانها نیز امروزه سرمایهی اجتماعی به عنوان یک شایستگی ضروری محسوب میشود. منبع سرمایه اجتماعی سازمانی ناشی از ویژگیهای اجتماعی درون سازمان است، و داراییای است که هم برای سازمان و هم برای اعضای سازمان ارزش ایجاد میکند.
سرمایهی اجتماعی سازمانی دارای دو جز امکان مشارکت و اعتماد است، و برای اینکه در هر بنگاهی سرمایهی اجتماعی سازمانی وجود داشته باشد، باید نسبتی از این دو جز در آن بنگاه موجود باشد. گستردگی بیشتر محیطهای کسب و کار، روند جهانی شدن و مجازی شدن سازمان ها، شناخت همکاران را دشوار کرده است
از سوی دیگر، استفاده از فنون مختلف بهبود سازمان و مدیریت و مهندسی مجدد موجب از بین رفتن شبکههای ارتباطی و برکنار شدن یا بازنشسته شدن اعضای با تجربهی سازمان میشود. به همین دلیل استفاده از ساز و کارهایی برای اطمینان از ایجاد شبکههای کارکنان، و بهرهمندی از سرمایهی اجتماعی ناشی از این شبکهها ضروری است. دنیای کنونی با شتاب فزایندهای در حال صنعتیشدن است - ماونی و همکاران، . - 2013 این امر ضرورت عملکرد استراتژیک، انعطافپذیری، بهرهوری و پاسخگویی را برای بقا و موفقیت سازمانها بیشتر میکند. از این رو، استانداردهای جدیدی باید برای سازمانها تدوین گردد تا پاسخگوی چالشهای جهانی بوده و زمینه مناسبی را برای کارکنان فراهم کند تا بتوانند از مناسبترین مهارتها برخوردار باشند.
بیان مسأله
هدف اصلی در هر جامعهای توسعه است و توسعه با میزان رفاه افراد جامعه سنجیده میشود. یکی از شاخصههای اصلی رفاه مباحث اقتصادی است، اما علاوه بر اقتصاد در سنجش رفاه یک جامعه فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد که سرمایه اجتماعی از مهمترین آنهاست. بر این اساس هرچه در یک جامعه سرمایه اجتماعی مطلوبتر باشد شاهد توفیق اقتصادی بیشتر و نیز رفاه بهتری خواهیم بود.
وضعیت سرمایه اجتماعی طبق گزارش سالانه بانک جهانی در کشورهای مختلف در سال 2016 اینگونه بوده است: کشورهای نروژ، نیوزیلند، کانادا، فنلاند، استرالیا، امریکا، هلند و سوئیس به ترتیب بالاترین سرمایه اجتماعی را دارند. کشور ژاپن با رتبه بیست و دوم بهترین وضعیت را در میان کشورهای آسیایی دارد؛ و کشور ایران در این رتبهبندی در جایگاه صد و یازده جهان قرار دارد که نشان دهنده این است که از نظر سرمایه اجتماعی در وضعیت مطلوبی نیست. برای بهبود و ارتقاء این شاخص نیاز به بررسی سرمایه اجتماعی در همه سطوح جامعه و ارائه راهکارهای مناسب برای رسیدن به وضعیت مطلوب میباشد.
در این پژوهش سرمایه اجتماعی در سازمانها مورد بحث قرار میگیرد. سرمایه اجتماعی سازمانها موضوع جدال قابل توجهی در کشورهای مختلف در طول این چند دهه بوده است. در یک طرف افرادی قرار دارند که استدلال میکنند
هدف تجارت کسب سود و افزایش ارزش سهام است و بهبود وضع رفاه و سلامت اجتماع بهطور کلی وظیفه عوامل مذهبی، اجتماعی و حکومتی است. در طرف دیگر این جدال کسانی هستند که استدلال میکنند، که تجارت دارای یک بعد اجتماعی، مدنی یا اخلاقی برای انجام فعالیتهای اجتماعی به منظور بهبود رفاه عمومی به وسیله منافع اش است. طرفداران این دیدگاه منکر اهمیت سود برای تجار نیستند؛ از نظر آنها سود برای اموری چون، ایجاد اشتغال، دستمزدهای عادلانه، تولیدات مفید، مالیات محلی و سایر همکاریهای اجتماعی بسیار مهم و اساسی است. با این وجود معتقدند که باید سازمانها نقش اجتماعی وسیعی در ایجاد رفاه عمومی از طریق تاثیرگذاری روی برنامههای اجتماعی داشته باشند.
اخیراً این چرخش به نفع فعالان اجتماعی که درصدد ربط دادن سود مالی و عملکرد استراتژیک به مسئولیت اجتماعی هستند، صورت گرفته است. همچنین معتقدند که این فعالیتها دارای سودهای مستقیم یا غیرمستقیم مالی فراوانی برای سازمانها هستند. علاوه بر این یک تلاش پژوهشی منسجم به منظور بررسی رابطه بین فعالیتهای سرمایه اجتماعی با سنجش عملکرد سازمانها - مانند بازگشت سرمایه و سود - روز به روز بیشتر میشود. - بودریو و همکاران، - 1986 اینگونه تحقیقات را مرور کردند.
نتایج متفاوتی به دست آمده بعضی از یافتههای تحقیقاتی حاکی از وجود رابطه مذکور - عملکرد خوب و سرمایه اجتماعی - بودند و بعضی دیگر منکر وجود چنین همبستگیای بودند.
در این پژوهش تأثیر ابعاد سرمایه اجتماعی بر عملکرد استراتژیک با در نظر گرفتن نقش تعدیلکنندگی عدم اطمینان محیطی مورد واکاوی قرار گرفته شده است.
ادبیات موضوع
سرمایهی اجتماعی از جمله مفاهیم چند وجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم به صورت علمی و آکادمیک مطرح و از سال 1980 وارد متون علوم سیاسی و جامعهشناسی شد و ابتدا توسط جاکوبز، بوردیو، پاسرون و لوری مطرح میشود، اما توسط کسانی چون کلمن، بارت، پانتام و پرتز بسط و گسترش داده می شود
کاربرد مفهوم سرمایهی اجتماعی بصورت آنچه که امروزه مدنظر است به تدریج در دهه 1990 رایج شده است اما این به معنای این نیست که در آثار جامعهشناسان کلاسیک اثری از این مفهوم نباشد، در آثار اندیشمندان و جامعهشناسانی چون مارکس، وبر و دورکیم میتوان به جستجوی این مفهوم پرداخت و در اندیشمندانی چون مارکس، امیل دورکیم، وبر و پارسونز به مفاهیمی همچون اضطرار؛ نفع جمعی، ارزشها و اعتماد اجتماعی توجه شده که هر یک ابعادی از مفهوم سرمایهی اجتماعی را در بر میگیرد
سرمایه اجتماعی
- سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستمهای اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینههای تبادلات و ارتباطات میگردد یعنی فوکویاما سرمایه اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروهها و سازمانها تعریف میکند
- از نظر رابرت پاتنام منظور از سرمایه اجتماعی، وجوه گوناگون سازمانهای اجتماعی نظیر اعتماد، هنجار و شبکههاست که میتوانند با ایجاد و تسهیل امکانات هماهنگ، کارایی جامعه را بهتر کنند - دکر و یوسلانر، . - 2015
- بانک جهانی نیز سرمایه اجتماعی را پدیدهای می داند که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است وتجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تاثیر قابل توجهی براقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد
ابعاد سرمایه اجتماعی براساس مدل ناهاپیت و گوشال ناهاپیت و گوشال با رویکردی سازمانی جنبه های مختلف سرمایه اجتماعی را در سه طبقه جای میدهند:
ساختاری، شناختی و رابطه ای
بعد رابطه ای
این عنصر توصیف کننده نوعی روابط شخصی است که افراد با یکدیگر به خاطر سابقه تعاملاتشان برقرار میکنند. مهمترین جهات این بعد از سرمایه اجتماعی عبارتند از : اعتماد، هنجارها، الزامات و انتظارات و هویت
الف - اعتماد
تحقیقات نشان می دهد در جایی که روابط مبتنی بر اعتماد در سطح بالایی وجود دارد افراد تمایل زیادی برای تبادل اجتماعی و تعامل همکارانه دارند. میسزتال اظهار میدارد
»اعتماد تامین کننده ارتباطات و گفتمان است.« بویسوت نیز بر اهمیت اعتماد بین افراد برای ایجاد دانش در شرایط ابهام و عدم اطمینان زیاد تاکید دارد
ب - هنجارها
هنجارهای همکاری می توانند پایه ای قوی برای ایجاد سرمایه فکری بوجود آورند. برای مثال استارباک اهمیت هنجارهای اجتماعی صداقت و کار تیمی را به عنوان ویژگیهای کلیدی شرکت های دانشمحور یادآور میشود. هنجارهای تعاملی که اهمیت آنها در ایجاد سرمایه فکری نشان داده شدهاند عبارتند از: تمایل به ارزشگذاری و پاسخ به تنوع، روحیه انتقادی و تحمل شکست
ج - الزامات و انتظارات
