بخشی از مقاله
چکیده
مطالعلت گوناگون نشان داده است که افکار ناخوانده روانی و منفی از نشانه های مهم افسردگی و اضطراب است لذا این پژوهش، با هدف بررسی رابطه منبع کنترل، نشخوار و نگرانی با افسردگی و اضطراب در دانشجویان انجام شد. در این پژوهش، علاوه بر سنجش رابطه متغیرها، به تبیین ارتباط بین متغیرهای نشخوار، نگرانی، منبع کنترل با افسردگی و اضطراب به تفکیک جنسیت نیز پرداخته شد. پژوهش حاضر از نوع همبستگی است.
154 دانشجو 88 - دختر و 66 پسر - از دانشگاه تهران در این پژوهش شرکت کردند. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه منبع کنترل راتر - - RLCS، مقیاس پاسخ های نشخواری - RRS - ، پرسشنامه نگرانی پن - PSWQ - ، مقیاس افسردگی بک - BDI - و مقیاس اضطراب بک - BAI - بود. نتایج با استفاده از روش تحلیل مسیر و ماتریس واریانس -کوواریانس تحلیل شدند. نتایج حاصل از ضرایب همبستگی نشان داد که بین منبع کنترل، نشخوار و نگرانی با افسردگی و اضطراب دردو گروه دختر و پسر رابطه معنادار وجود دارد اما معنی داری ضرایب و میزان واریانس تبیین شده بین متغیرها در هر دو گروه متفاوت است.
نتایج هم چنین نشان داد که متغیرهای نشخوار و نگرانی در رابطه بین منبع کنترل با افسردگی و اضطراب نقش واسطه ای دارند. شاخص های GFI و CFI و RESMA حاکی از برازش مدل فرضی پژوهش است. از یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که رابطه بین منبع کنترل با افسردگی و اضطراب یک رابطه ساده نیست و متغیرهای دیگر، مثل نشخوار و نگرانی، می توانند در این رابطه نقش واسطه ای داشته باشند.
مقدمه
شیوع بالای افسردگی و اضطراب موجب شده که محققان عوامل مرتبط با این مشکلات را مورد توجه قرار دهند. از جمله این عوامل می توان به افکار عودکننده1 و منفی اشاره کرد که عوامل کلیدی و مهمی در پیدایش افسردگی و اضطراب هستند. در اضطراب، این افکار ممکن است شکل نگرانی را به خود بگیرند که به عنوان انتظار بیمناک امکان وقوع پیامدهای منفی در آینده تعریف می شود . - 1 -
این افکار منفی، در افسردگی تحت عنوان نشخوار نامگذاری شده اند، که به عنوان تعمق در مورد علایم افسردگی، هم چنین علت ها و پیامدهای این علایم تعریف می شود . - 2 - نشخوار به عنوان یکی از عوامل آسیب پذیری که آغاز حمله و تداوم علایم افسردگی و خلق افسرده را پیش بینی می کند، مطرح گردیده است . - 3 - سازه نگرانی شباهت های بسیار با سازه نشخوار دارد تا جایی که هر دو ممکن است در آسیب شناسی همراه با افکار تکرارشونده نقش داشته باشند . - 4 - مطالعات بسیاری رابطه نگرانی و نشخوار را با هم و با علایم افسردگی و اضطراب نشان داده اند .
- 8-5 - از جمله ویژگی های مشترک این سازه ها می توان موارد زیر را نام برد: هر دو متمرکز بر خود، تکراری و فرآیندهای فکری مرتبط با سبک های شناختی غیرمنعطف هستند. هم چنین هر دو سازه در تداوم عاطفه منفی2 و آسیب مهارت های شناختی درگیر هستند . - 9 - علاوه بر این، نگرانی و نشخوار، به مقدار زیادی در فرایندهای شناختی که بر تجربه علایم اضطراب و افسردگی تاثیر دارند، مشترکند. از جمله این فرایندهای شناختی می توان باور به کنترل3 یا کنترل ادراک شده4 را نام برد . - 10 -
سازه کنترل در بسیاری از حوزه های روان شناسی از سلامت جسمانی گرفته تا پیشرفت و هیجان کاربرد دارد. به عنوان مثال، هم ادبیات پژوهشی و هم دیدگاههای نظری، باور افراد در مورد کنترل را به اضطراب و اختلالهای اضطرابی و افسردگی ربط می دهند . - 11 - منبع کنترل5 مفهومی است که برای نشان دادن منبع حاکم بر رفتار انسان به کار گرفته شده است. از دیدگاه راتر6 افراد را می توان از لحاظ منبع کنترل به افرادی با منبع کنترل درونی7 و منبع کنترل بیرونی8 تقسیم کرد.
افراد با منبع کنترل درونی بر این باورند که خودشان می توانند حوادث زندگی را شکل داده و پیامدها را نیز تحت تاثیر قرار دهند، در حالی که افراد با منبع کنترل بیرونی بر این باورند که حوادث و رویدادها به وسیله سرنوشت، شانس و بخت و اقبال یا توسط منابع بیرونی قدرت کنترل می شوند. از دیدگاه راتر منبع کنترل یک انتظار کلی و تعمیم یافته است. او متعقد است که افراد با منبع کنترل درونی به طور کلی از افراد با کنترل بیرونی سازگارترند - . - 12 لفکورت9 نتیجه گرفت که با افزایش اعتقاد فرد به منبع کنترل بیرونی به همان میزان نیز ما شاهد عملکرد شخصی نابهنجار خواهیم بود . - 13 -
توافق فزاینده ای بین متخصصان بالینی و پژوهشگران وجود دارد مبنی بر این که ادراک کنترل یکی از شاخص ترین متغیرهایی است که در بهزیستی و بهداشت روانی فرد نقش دارد . - 10 - این ادارک کنترل میزان، شدت و نوع اشتغالات ذهنی و احساس ما را در مورد خودمان شکل می دهد. از سوی دیگر، بیماری و احساس بیماری و سلامت کلی ما تحت تا همین افکار است. در مجموع، نتایج مطالعات حاکی از آن است که سلامت جسمانی و روانی ما تحت تاثیر افکار و احساساتمان در مورد شدت، میزان و جهت کنترل ما بر وقایع بیرونی است. زمینه های بالینی متعددی وجود دارد که در آنها آسیب شناسی کنترل یکی از ویژگی های اساسی این اختلالها در نظر گرفته شده است.
این زمینه ها عبارتند از استرس و اختلالهای اضطرابی، افسردگی، اعتیاد به مواد و الکلیسم و اختلالهای خوردن . - 11-16 - طبق بررسی های انجام شده، احساس کنترل ادراک شده اضطراب را کاهش می دهد و ادراک فقدان کنترل در تداوم اضطراب و اختلالهای اضطرابی مهم است . - 10 - بررسی ها نشان داده است که افکارآشفته در اضطراب و افسردگی ناشی از احساس کنترل کم و فقدان کنترل ادرک شده است - 15 - و هر دو سازه نشخوار و نگرانی را با کنترل ادراک شده مرتبط دانسته اند . - 17 -
هم چنین، مطرح شده است که افراد نگران در مورد توانایی شان برای کنترل پیامدهای مهم اطمینان ندارند - 17 - و از طرف دیگر، اگر یک عامل استرس کنترل پذیر باشد، نیازی برای نشخوار و نگرانی در مورد آن وجود ندارد . - 18 - به عنوان مثال، شواهد نشان می دهد که بین نشخوار و نگرانی با کنترل درونی رابطه منفی معنادار و بین نشخوار و نگرانی با کنترل بیرونی - افراد قدرتمند - رابطه مثبت معنادار وجود دارد.
می توان گفت افرادی که کنترل درونی کمتری را در زندگی شان ادراک می کنند، بیشتر به نشخوار و نگرانی گرایش دارند و افراد با ادراک بالای کنترل درونی از چرخه های نشخواری و افکار نگران کننده راحت تر خارج می شوند، زیرا آنها در غلبه بر ناهمخوانی 10، کنترل را تجربه می کنند و آنهایی که کنترل را ادراک نمی کنند در چرخه های شدیدتری از افکار تکرار شونده گرفتار می شوند . - 19 - این شواهد از این عقیده حمایت می کنند که ادراک کنترل، تعدیل کننده گرایش افراد به نشخوار یا نگرانی است.
اگرچه ادراک کنترل علت نشخوار و نگرانی تلقی نمی شود، به نظر می رسد که بر تفکر بهنجار متمرکز بر مشکل و تبدیل یا عدم تبدیل آن به نشخوار یا نگرانی تاثیر دارد. از طرف دیگر، پژوهش های گوناگون رابطه بین نشخوار و نگرانی با افسردگی و اضطراب را اثبات کرده اند . - 5-8 - برای مثال، کالمز و رابرتز - 20 - 11 و سگرستروم و همکاران - 5 - با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری12 نتیجه گیری کردند که افکار تکرار شونده - نشخوار و نگرانی - افسردگی و اضطراب را در جمعیت های بالینی و دانشجویی پیش بینی می کنند.
بررسی های دیگری نیز نشان داده اند که گرایش به نشخوار و نگرانی در زنان بیشتر از مردان است و زنان نسبت به مردان نشخوار و نگرانی بیشتری را تجربه می کنند، زیرا آنها حس پایین تری از کنترل درونی در مقایسه با مردان دارند . - 19-24 - پژوهش های انجام شده در زمینه کیفیت رابطه نشخوار، نگرانی و منیع کنترل با افسردگی و اضطراب و ارتباط ساختاری آنها به تفکیک جنسیت در قالب یک تحلیل مسیر، هم چنان در مراحل ابتدایی است و برای تدوین فرضیه های اختصاصی در خصوص مسیر کنش وری این متغیرها و تبیین نوع رابطه متغیرها با هم به خصوص در نمونه های دانشجویی نابسنده است.
با استناد به نتایج پژوهش های مطرح شده و مطابق مدل فرضی پژوهش حاضر - شکل - 1 چنین فرض شده است که منبع کنترل پیشایند علی افسردگی و اضطراب می باشد و نشخوار و نگرانی به عنوان واسط رابطه بین منبع کنترل و افسردگی و اضطراب فرض شده اند. بر اساس همین شواهد پژوهشی و نظری، هدف اصلی پژوهش حاضر آزمودن مدل نظری طراحی شده براساس پیشینه پژوهشی، جهت تبیین ارتباط منبع کنترل، افسردگی و اضطراب با واسطه گری نشخوار و نگرانی و مقایسه آن به تفکیک دو گروه دختر و پسر در دانشجویان است.
روش
پژوهش حاضر از نوع پژوهش های همبستگی محسوب می شود. در این پژوهش رابطه بین متغیرهای منبع کنترل، نشخوار و نگرانی با افسردگی و اضطراب در دانشجویان مورد بررسی قرار گرفت. به همین منظور برای بررسی مدل فرضی پژوهش، از روش تحلیل مسیر13 استفاده شد . برای آزمون مدل فرضی پژوهش، از ماتریس واریانس -کوواریانس به عنوان داده ورودی و با توجه به نرمال بودن داده ها از روش حداکثر درست نمایی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان دانشگاه تهران بودند.
88 - دختر، 66پسر - از رشته های مختلف تحصیلی در حوزه های علوم انسانی، علوم پایه، فنی و هنر به صورت داوطلب در این پژوهش شرکت کردند. شرایط لازم برای شرکت در پژوهش عبارت بودند از: الف - رضایت داوطلب ب - اشتغال به تحصیل در مقطع کارشناسی دانشگاه تهران در زمان انجام پژوهش، ج - نداشتن بیماری روانپزشکی و یا پزشکی مستلزم مصرف دارو در زمان انجام پژوهش. در مورد برآورد حجم نمونه در این نوع پژوهش ها، کلین - 2005 - 14 با تقسیم انواع مدل های معادلات ساختاری به سه نوع ساده، کمی پیچیده و مدل های پیچیده عنوان می کند که حجم نمونه در مدل های ساده زیر 100، در مدل های کمی پیچیده بین 100 تا 200 نفر و در مدل های پیچیده بالای 200 نفر می باشد .
- 25 - با توجه به تعداد متغیرهای مورد بررسی، پژوهش حاضر از نوع مدل های کمی پیچیده می باشد. حجم نمونه برای پژوهش حاضر بر حسب پیشنهاد کلین بین 100 تا 200 نفر برآورد شد. میانگین سنی کل آزمودنی ها 23/35 سال با دامنه 18 تا 38 سال و انحراف استاندارد 2/28، میانگین سن آزمودنی های دختر 22/50 سال با دامنه 18 تا 38 سال و انحراف استاندارد 2/47 و میانگین سن آزمودنی های پسر 24/4 سال با انحراف استاندارد 2/85 بود. پس از انتخاب شرکت کنندگان و اجرای پرسشنامه های منبع کنترل، نشخوار، نگرانی، افسردگی و اضطراب، برای تحلیل نتایج از نرم افزار LISREL استفاده شد. با استفاده از این نرم افزار ماتریس همبستگی متغیرها، ضرایب بتا و شاخص های GFI15 و CFI16 برای تطابق مدل نظری محاسبه گردید.
ابزارهای پژوهش:
پرسشنامه منبع کنترل راترRSCL - 17؛ راتر، : - 1966 این مقیاس اداراک فرد از منبع کنترل رفتار و پیامدهای حوادث زندگی شخصی را می سنجد. این مقیاس از 29 جفت گویه تشکیل شده است. نمره گذاری به این صورت است که اگر آزمودنی به جمله ای که منبع کنترل را می سنجد پاسخ دهد، نمره صفر یا یک می گیرد - شش جفت از گویه ها خنثی هستند - . پایایی بازآزمایی مقیاس در مورد گروهی از دانشجویان از ./55 تا ./83 محاسبه شده است و ضرایب همسانی درونی از ./63 تا ./79 گزارش شده است .
- 12 - هم چنین پایایی بین دو نیمه 0/65 برای مردان و ./79 برای زنان و ضریب کودر- ریچاردسون برای نمونه های مختلف، در دامنه ای از ./69 تا ./76 گزارش کرده است و پایایی بازآزمایی18 مقیاس در نمونه های مختلف، با فاصله زمانی یک الی دو ماه از ./49 تا ./83 به دست آمده است - . - 26 نتایج پژوهش مذکور، روایی همزمان مقیاس راتر را نیز تایید کرده است . - P<0/05 - ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس منبع کنترل راتر در نمونه 74 نفری در پژوهش حاضر، ./73 محاسبه شد که نشان دهنده همسانی خوب این مقیاس است.
مقیاس پاسخ های نشخواری: - RRS - 19 این مقیاس به عنوان یکی از زیرمقیاس های پرسشنامه سبک های پاسخدهی20، از 22 سوال تشکیل شده است و پاسخ های نشخواری را اندازه گیری می کند. سوال های آزمون سه زیرمقیاس نشخوار خودمحور21، نشخوار نشانه محور22، و نشخوار پیشایند/پیامد محور23 - یا علت/معلول محور - را در اندازه های چهار درجه ای لیکرت از نمره یک - تقریباً هرگز - تا نمره چهار - تقریباً همیشه - می سنجد. از محاسبه مجموع نمره های سوالات سه زیرمقیاس، نمره پاسخ نشخواری کلی به دست می آید. ویژگی های روان سنجی مقیاس پاسخ های نشخواری در پژوهش های خارجی مورد تآیید قرار گرفته است. هم چنین، ویژگی های روانسنجی نسخه فارسی مقیاس پاسخ های نشخواری در چندین پژوهش بررسی و تایید شده است . - 27 -
پرسشنامه حالت نگرانی پنPSWQ - 24؛ می یر، میلر، متزیگر و بورکووک : - 1990 این پرسشنامه یک ابزار 16 گویه ای است و شدت نگرانی را در اندازه های 5 درجه ای از - 1کاملا مخالفم - تا 5 - کاملا موافقم - می سنجد. دامنه کل نگرانی در این پرسشنامه بین 16 و 80 و نمره بیشتر نشان دهنده شدت بیشتر نگرانی است. همسانی درونی25 پرسشنامه نگرانی پن در نمونه های دانشجویی و بالینی بر حسب ضرایب آلفای کرونباخ از ./88 تا ./95 گزارش شده است و پایایی بازآزمایی آن از ./74 تا ./93 مورد تایید قرار گرفته است . - 28 - ویژگی های روانسنجی PSWQ در تعدادی از مطالعات بررسی شده است و به طور کلی نتایج، رضایت بخش بوده است . - 6 -
مقیاس افسردگی بک BDI - 26؛ بک و همکاران، : - 1979 این مقیاس که آزمونی 21 سوالی است، شدت نشانه های افسردگی را در اندازه های چهار درجه ای از نمره 0 تا 63 می سنجد. این مقیاس یکی از ابزارهای معتبر برای سنجش شدت نشانه های افسردگی محسوب می شود و پایایی27 و روایی 28 آن در پژوهش های متعدد تایید شده است . - 31- 29 - همسانی درونی مقیاس بر حسب ضریب آلفای کرونباخ از ./73 تا ./92 و ضریب پایایی باز آزمایی آن از ./48 تا ./86 گزارش شده است - . - 31 ضریب همبستگی مقیاس افسردگی بک با مقیاس درجه بندی روانپزشکی همیلتن برای افسردگی ./73، با مقیاس خودسنجی افسردگی زونگ ./76 و با مقیاس افسردگی ./74 MMPI به دست آمده است .
