بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر شناخت میزان تاثیر ابعاد مصرف فرهنگی در تعیین سبک زندگی اسلامی دختران است. سبک زندگی، مجموعه رفتارها و الگوهای کنش های هر فرد است که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی بوده و نشاندهنده کم و کیف نظام باورها و کنشهای فرد می باشد. انگیزه مصرف در کنار رفتار و نگرشها، یکی از ابعاد مهم سبک زندگی را تشکیل میدهد.
روش کار این تحقیق از نوع کمی و پیمایشی بوده و کلیه دختران 13 تا 20 ساله شهر ساری، بعنوان جامعه آماری پژوهش تلقی شده وحجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران در پارامترهای نامعین حجم نمونه 381 نفر برآورد شدهاست. واحد تحلیل فرد و ابزار گردآوری اطلاعات نیز، پرسشنامه محقق ساخته بود. یافتههای حاصل با استفاده از تکنیک تحلیل گردید.
نتایج پژوهش حاکی از این است که رسانه، کالاهای spss-18های آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار فرهنگی و اوقات فراغت بعنوان مهمترین ابعاد مصرف فرهنگی بر سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری تاثیرگذر است. استفاده از تلویزیون - رسانه ملی - ، بیشترین تاثیر را در بین رسانه های مورد بررسی داشته است. همچنین کتاب تاثیرگذار ترین کالای فرهنگی و فعالیت های دینی و عبادی نیز تاثیرگذارترین نحوه گذراندن اوقات فراغت بر سبک زندگی اسلامی دختران ساری در سال 1392 بوده است.
مقدمه
مقولهی فرهنگ و مطالعات فرهنگی از موارد اجتناب ناپذیری است که همواره در طول تاریخ اجتماعی بشر، مورد توجه متفکرین و اندیشمندان علوم اجتماعی قرار گرفته است. در چند سال اخیر توجه جامعه شناسان به بررسی سازوکارها و عوامل موثر بر مصرف تولیدات فرهنگی جوامع، در گروه های مختلف اجتماعی جلب شده است که آن را »مصرف فرهنگی« مینامند. مصرف فرهنگی مبتنی بر نظام ارزشی و عقاید هر شخص شکل میگیرد و می تواند نمادی از نگرش ها و مقبولات فکری مصرف کننده تلقّی شود
امروزه ادبیات جامعه شناسی به طور فزایندهای بر »مصرف فرهنگی« بر پایه »سرمایه فرهنگی و اجتماعی«تأکید می ورزد و ترجیحات و حتّی ذوقیات مردم در انتخاب مصرف فرهنگی را مورد مطالعه قرار می دهد.
از آنجاییکه »مصرف« قابل مشاهده ترین و ملموس ترین رفتار انسان مدرن است، می توان با آن به فهم جامعه مدرن دست یافت. در چنین وضعیتی مفهوم مصرف با مفهوم انعطاف پذیر »سبک زندگی« همبسته است
تعریف سبک زندگی با واژه فراگیری رو به رو هستیم که از سلیقه فرد در زمینه آرایش مو و لباس گرفته تا سرگرمی، تفریحات و موضوعات دیگر را شامل میشود
بوردیوَ سبک زندگی را نتیجه قابل رؤیتی از ابراز عادت می داند از نظر او همه چیزهایی که انسان را احاطه کرده است مثل مسکن، اسباب و اثاثیه، کتابها، سیگارها، عطرها، لباسها وغیره بخشی از سبک زندگی او می باشند
وی در باره شکل گیری سبک های زندگی نظریه ای منسجم ارایه داده است. مطابق مدلی که او ارایه کرده است شرایط عینی زندگی و موقعیت فرد در ساختار اجتماعی به تولید منش خاص منجر می شود و منش دو دسته نظام است. نظامی برای طبقه بندی اعمال و نظامی برای ادراکات و شناختها - قریحه ها - . نتیجه نهایی تعامل این دو نظام سبک زندگی است. سبک زندگی همان اعمال و کارهایی است که به شیوه ای خاص طبقه بندی شده و حاصل ادراکات خاص هستند. همچنین سبک زندگی تجسم یافته ترجیحات افراد است که به صورت عمل در آمده و قابل مشاهده هستند
همچنین منظور از مصرف فرهنگی را همان مصرف کالاهایی میداند که نظام فرهنگی تولید میکند و به نوعی مشخص کننده نوع . همچنین در بررسی مبانی نظری مصرف :سلیقه فرهنگی و جهت گیری های مصرف کننده می باشد
فرهنگی، رویکرد تئوریکی وجود دارد که معتقد است هجمه تبلیغاتی و فرهنگی، باعث »هدایت شده« بودن مصرف فرهنگی میشود. هورکایمرِ و آدرنوّ، وابستگی اقتصادی کالاهای فرهنگی را به بخشهای اقتصادی بورژوازی حاکم متضمن تطبیق محتوای کالای فرهنگی با امیال صاحبانِ واقعی قدرت میدانند. آنان این وحدت اقتصادی را گواهی بر وحدتی میدانند که در سیاست ظهور مییابد. آنان مصرف فرهنگی در کشورهای لیبرال را بازنمایی از سیادت توتالیتر فرهنگی میدانند که در بردارنده نوعی از تئوریزه کردن مخفی لیبرالیسم اقتصادی و مطامع کمپانیهای متنفذ است
با طرح مباحث مربوط به مدرنیته، هویت، مصرف و انگیزه های مصرف کنندگان از سوی جامعه شناسان بستر مناسبی جهت رشد مطالعات و تحقیقات تجربی در زمینه مصرف فرهنگی و سبک زندگی فراهم شد. این گسترش با محوریت نظریات و آرای جامعه شناسانی همچون ماکس وبرْ، گیدنزَ، وبلنُ، بوردیوًٌ، پیترسونٌٌ و... انجام گرفت. بررسی پیشینه های تجربی در زمینه سبک زندگی در ایران نشان میدهدکه سابقه پژوهش دراین زمینه به کمتر از بیست سال میرسد البته از سال 1380 تاکنون اقبال محققان به سوی این موضوع بیشتر شده است
گستردگی ابعاد و پیچیدگی موضوع موجب شده است که مرزهای محدود کننده این موضوع لغزنده و مبهم باشد و لذا برداشتهای متفاوتی از این موضوع وقلمرو آن به وجود آید ×که در بررسیها قابل مشاهده است
تقی آزاد ارمکی و شالچی - 1384 - در مقاله »دو جهان ایرانی: مسجد و کافی شاپ« با توجه به نظریه بوردیو به بررسی مقایسه ای دو سبک زندگی در میان جوانان منطقه 3 شهر تهران می پردازند. سبک زندگی اصول گرایی انقلابی که متأثر از ارزشهای انقلاب اسلامی است و اجتناب از روابط با نامحرم و دوری از مدگرایی و مصرف گرایی غربی و تاکید بر هویت اسلامی در مقابل هویت غربی از ویژگیهای این سبک است و سبک زندگی پسامدرن که مد گرایی، مصرف گرایی و مصرف گرایی غربی و ×ارتباط با جنس مخالف از جمله ویژگیهای این سبک است.
در برخی پژوهش های خارجی نیز به رابطه بین مصرف و سبک زندگی توجه شده است. از جمله لیزرٌٍ سبک زندگی را براساس الگوی خرید کالا تعریف میکند و میگوید: سبک زندگی دال بر شیوه زندگی متمایز جامعه یا گروه است، شیوهای که بدان طریق خرید میکند و کالای خریداری شده را مصرف میکند. این شیوه بازتاب سبک زندگی مصرف کننده در جامعه است
همچنین شفیعی - - 1391 در تحقیقات خود فعالیتهایی که افراد در زمان فراغت انجام میدهند را نشانهای از ارزشهای ×فرهنگی و قریحه فرد و یکی از شاخصهای مصرف فرهنگی در تعیین سبک زندگی تلقی نموده است.
رحمت آبادی - - 1391 نیز سبک زندگی را نتیجه همه انتخابها و گزینشهایی است که فرد نسبت به خود انجام میدهد و فرد به نوعی خود را از طریق سبک زندگی به جهان اطراف خود معرّفی میکند. امروزه بشر در محاصره مصرف و فراوانی خدمات، اشیاء× و کالاهای مادّی قرارگرفتهاست.
اهمیت و ضرورت
پس از سخنرانی مقام معظم رهبری، حضرت آیت االله خامنه ای - مدظله العالی - - خراسان شمالی، - 1391 پیرامون ضرورت توجه به مقوله »سبک زندگی« و لزوم پرداختن به »سبک زندگی اسلامی« در هویت بخشی به جامعه اسلامی، این مفاهیم مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه و دانشگاه قرار گرفت. »سبک زندگی اسلامی« واژه ای جدید در ادبیات مفهومی سبک زندگی است که به مولفه های رفتاری و نگرشی زندگی افراد در جامعه اسلامی می پردازد.
تأکید مقام معظم رهبری، لزوم کنکاش و پژوهش اجتماعی با رویکرد جامعه شناختی را در این عرصه دوچندان میکند. علاوه بر آن محققان علوم اجتماعی نیز همواره ارتباط متقابل میان نظام اجتماعی و نظام فرهنگی را مورد توجه قرار داده و معتقدند الگوی مصرف، یک پدیدهی دهنده، ابقاءکننده و اجتماعی، چندوجهی و پیچیده است و امکان وقوف به ماهیات واقعی الگوهای مصرف و نیز علل شکل پذیر نیست.
دهنده ی آن جز به مدد پژوهشهای علمی جامعهشناسانه امکان تغییر با توجه به اینکه دو بعد مهم رفتاری، نگرشی و ترجیحات سبک زندگی در کنار انگیزه مصرف، مهمترین شاخصهای تعیین- کننده سبک زندگی در جوامع است؛ بررسی تاثیر مصرف فرهنگی بر انتخاب سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری، هدف ×اصلی پژوهش حاضر بشمار می رود.
بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضر عبارت است از اینکه:
- مهمترین ابعاد مصرف فرهنگی مؤثر بر سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری کدام است؟
همچنین سوالات فرعی تحقیق عبارتند از:
- رسانه ها به چه میزان بر سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری مؤثرند؟
- کالاهای فرهنگی به چه میزان بر سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری مؤثرند؟
- گذراندن اوقات فراغت به چه میزان بر سبک زندگی اسلامی دختران شهر ساری مؤثر است؟
