بخشی از مقاله
چکیده
گفتمان اصلی خرداقلیم شنا سی شهری، طبیعت ان سان زده ا ست. بافت فیزیکی شهر در مقای سه با ف ضای خارج شهر، همانند رو ستاهای پیرامون، تفاوتهای زیادی دارد. مقای سه ی شاخص های اقلیمی شهر با نواحی پیرامونی، ن شانه ی بارزی از تأثیرپذیری خرداقلیم شهری از مناطق شهری است. یکی از شاخص هایمهمﱢ تأثیرپذیر اقلیمی از نواحی شهری، فرایند بارندگی است.
با وجود آثار شدید شهرها بر بسیاری از عناصر هواشناختی، بیشتر پژوهش ها در این بخش به مطالعه ی عنصر هواشناختی دما پرداخته اند که این مسأله ممکن است به دلیل پدیداری محسوس تغییرات دمایی در شهرهای بزرگ و آلوده باشد.پژوهش های گوناگون نشان داده اند که شهرنشینی و پیامدهای ناشی از آن، سبب تغییرات گسترده در پارامتر تعداد روزهای بارش و شدت بارش می شوند، به ویژه در ک شورهایی که در عرض های میانی واقع شده اند.
بر اساس اصول اقلیم شنا سی بر هر نقطه از سطح زمین مقداری انرژی تاب شی از خورشید می رسد که میزان آن در رابطه با عرض جغرافیایی و سایر شرایطی تغییر می یابد.که بر اساس تحقیقات انجام شده خرد اقلیم شهری برعناصر اقلیمی گوناگونی همچون دما، بارش، رطوبت، تابش خورشیدی و... درشهرستان گرگان اثرگذار است.
پژوهش حاضر از نوع تحلیلی است که در آن، نوع بافت های تاریخی و معاصر شهرستان گرگان از لحاظ پوشش گیاهی، مصالح مورد استفاده شده، جهت ساخت، حمل و نقل شهری و ... و نیزوضعیت اقلیمی این شهرستان با تأکیدبر ملاحظات طراحی شهری مورد بررسی و تحلیل شده است و پیشنهاداتی جهت رفع مشکلات و معضلات ناشی از تاثیر بافت شهر بر خرد اقلیم این شهرستان ارائه گریدهاست.
مقدمه
رشد شتابان جمعیت و شهرنشینی وپیامدهای ناشی ازآن درشهرها، پدیده ای است چشمگیروانکارناپذیر؛ چراکه شهرها به پیروی ازنقش و موقعیت جدیدی که پیدا کرده اند، اشکال تازه ای اززندگی اجتماعی را به خود و فضای پیرامونی خویش تحمیل میکنندکه آثارآنها برآب وهوا، محصولات کشاورزی، بهداشت عمومی و...تأثیرگذار است. دراین میان،دگرگونی محیط درقلمروآب و هوایی بیش از زمینه های دیگرشهری است. خرد اقلیم شهری برعناصر اقلیمی گوناگونی همچون دما، بارش، رطوبت، تابش خورشیدی و.. اثرگذار است.
گسترش بی رویه جمعیت و رشد صنعت، وساخت وساز در شهرگرگان و ترکیب آن با مجموعه عوامل طبیعی در درازمدت موجب ایجادتغییراتی در اقلیم این شهر شده است. تغییرات ایجادشده با شهرنشینی در خرد اقلیم شهری میتواند عناصر اقلیمی زیادی - مانند: ذرات معلق، متوسط دما، تابش خورشید، اشعه ی ماورای بنفش، بارش، رطوبت نسبی، فراوانی پوشش ابر، فراوانی وقوع مه، سرعت باد و... - را تحت تأثیر قرار دهد.مقدارتعغیرات ایجاد شده در هر یک از این عناصر،درهر زمان، وابسته به متغیرهایی چون گسترش عناصر شهر، ماهیت صنایع، عوامل موقعیتی همچون توپوگرافی و فصل سال و... است. درنتیجه، خرد اقلیم شهری از عوامل اقلیمی شهر که در طیﱢ زمان با تأثیرپذیری از عوامل شهری در حال تعغییرشکل گرفته است .
شکل گیری، فرم وجهت ساخت ابنیه در شهرستان گرگان متاثر از دو مقوله ی اقلیمی و فرهنگی در طول سالها دستخوش تغییرات و به نوعی تکامل بوده با توجه به قدمت نه چندان آن به نظر میرسد سعی در تطبیق خود با شرایط اقلیمی داشته باشد. با توجه به تاثیرات نامطلوب رطوبت خزری - گرمای ناشی از همجواری بافت با صحرای ترکمن منجر به آسیب های کالبدی و تغییر فرم و پلان بناها و بعضی از معابر گردید.که این تعغیرات کالبدی نیز باعث تعغیرات دما وشرایط اقلیمی منطقه شده است.این تحقیق برآن است تا با نگاهی به پژوهش های انجام شده، ارتباط میان ساخت و ساز های شهری و فعالیتهای شهرنشینی با تغییرات اقلیمی و خرد اقلیم ها را در شهرستان گرگان مورد مطالعه قرار دهد .
پیشینه تحقیق
شهر و اقلیم، دو سیستم انسان ساخت و طبیعی هستند که تأثیرگذاری تنگاتنگی بر یکدیگر دارند .اقلیم، تا آنجا که با آسایش انسان رابطه برقرار میکند، نتیجه عواملی، چون :تابش آفتاب، دما و رطوبت هوا، وزش باد و میزان بارندگی است. اقلیم هر مکان جغرافیایی، شرایط مناسب ویژهای دارد که در عین حال، محدودیتهایی را نیز در زمینه طراحی شهری به همراه دارد. درطراحی فضاهای مختلف شهر؛ نظیر :ساختمانها، فضاهای سبز، معابر و غیره، علاوه بر توجه به کیفیت های عملکردی، بصری و زیباشناختی، عنایت به نوع اقلیم شهر و رعایت ضوابط طراحی اقلیمی ضروری است.
جهت بیشتر مشخص شدن این موضوع به بررسی ومطالعه چند نظریه پرداز و پژوهش گر درخصوص تاثیرات بافت بر اقلیم می پردازیم. نظریه پردازان و پژوهشگرانی همچون:
- نان وپژ ،چنگول وهمکاران 1986، لوری 1997، یونیتانی 1982 ،آلپرت 2008، چاندلر - 1965 آثار شهر بر روی بارش را از سه دیدگاه نقش سطح ناهموار شهرها در ایجاد شرایط همگرایی وافزایش حرکات فزاینده ی هوا، آثار جزایر
گرمایی شهر بر افزایش ناپایداری و درنهایت، فراوانی هستک های تراکم در اتمسفر شهرها را مورد بررس ی قرار داد.
همچنین چنگنون 1978 - ، - 578 در طرح پژوهشی مطالعات هواشناسی، مترومکس که یکی از پژوهش های ارزشمند در زمینه ی خرد اقلیم شناسی شهری شمرده می شود، به نتایج مشابهی دست یافت .در بررسی های پروژه ی مترومکس در شهر سنت لوئیس وجود یک افزایش معنادار آماری در رخداد انواع بارش - شامل: رگبارهای شدید، توفان های تندری و تگرگ - ناشی از شهرنشینی و آثار آن در فصل تابستان مشاهده شد.
در این پروژه، تأثیر شهر بر روی رگبارهای شدیدی که بیشتر در خرداد ماه رخ میدهد و به طور عمده، در ماه های تیر و مرداد کاهش می یابد نیز، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که شمار روزهای همراه با رگبار در ماه های فصل تابستان به سبب تأثیرپذیری از آثار شهرنشینی تا 45 درصد افزایش پیدا می کند
آتکینس - 47،: - 1971به بررسی آثار توسعه ی شهرنشینی بر روی تشکیل ابرهای همرفتی در لندن و شناسایی مسیرهای عبور این ابرها پرداخت.
یورگیو و همکاران 1996 - ، : - 3383در مطالعه ی خود در مورد آثار توسعه ی شهری بر بارندگی همرفتی در شهر سنت لوئیس دریافتند که بین جزیره ی حرارتی شهری و بارندگی همرفتی - شدت - 20mm در شهر سنت لوییس همبستگی مثبت وجود دارد. تایاک و توروس 1997 - ، - 501 به مطالعه آثار شهر ها بر روی تعغییرات اقلیمی در چهار شهر بزرگ ترکیه پرداختند و این گونه بیان کردند که رابطه ی معناداری میان آثار شهرنشینی و عنصر اقلیمی بارش وجود دارد؛ اما این رابطه میان آثار شهرنشینی وعنصر اقلیمی بارش وجود ندارد.بنابراین نتیجه گرفت که شهر ها تاثیر زیادی روی دوره های بارش ندارد.
مطالعات چندی که به مقایسه ی بارش شهر و روستا پرداخته اند، نشان می دهند که مقدار بارش روی شهرها حدود ده درصد بیش از نواحی مجاور و پیرامونی شهرهاست - عزیزی 1383، - 240 چنگول 2001 - ، - 161 با مطالعه ی داده های بارش شیکاگو در درازمدت، به وجود یک افزایش معنادار در شمار روزهای همراه با بارش سنگین در فصول بهار و تابستان پی برد ومشخّص شد که در این موقع از سال این بارشها در مناطق شهری به میزان 12 درصد نسبت به مناطق روستایی افزایش نشان می دهد .به علاوه، برخی از مطالعات نشان دادند که شهرها آثاری نیز بر پراکنش روزهای بارشی در میان روزهای هفته دارند .
دت ویلر و لنزبرگ 1974 - ، - 755 :به پراکندگی روزهای بارشی شهر پاریس در طول هفته در یک دوره ی هشت ساله پرداختند .نتایج این مطالعه، وجود یک افزایش تدریجی در شمار روزهای بارشیطیﱢ روزهای دوشنبه تا جمعه و کاهش چشمگیر آن در روزهای شنبه و یکشنبه را نشان داد 1 - میلی متر - و روزهای آخر هفته به گونه ای که اختلاف میانگین بارش در روزهای کاری هفته - 1/47میلی متر - حدود 24 درصد برآورد شده است.بیشتر مطالعات انجا م شده در زمینه ی تغییرات دوره های بارش در ایران، در مقیاس ناحیه ای مورد بررسی قرار گرفتند و از یک روش آماری منسجم و معنادار برخوردار نبودند. تعداد بسیار کمی از این پژوهش ها به بررسی و شناخت روابط میان شهرنشینی و تغییرات بارش و یافتن روابط معنادار بین آنها پرداختند.
رنجبر سعادت آبادی و همکاران 1384 - ، : - 62به مطالعه ی تغییرات ناشی از آثار شهرنشینی بر وضع هوا واقلیم محلّی در کلانشهر تهران پرداختند و برای این کار، روند سری های زمانی کمیت های دمای کمینه ، بیشینه و باد شهر تهران - ناحیه ی توسعه یافته ی شهری - و ورامین - ناحیه ی کم توسعه یافته ی شهری - را در یک دوره ی چهل ساله - 1956- 95 - بررسی کردند .نتایج حاصل از این پژوهش، بیانگر افزایش چشمگیر روند دمای کمینه در مقایسه با بیشینه آن وهمچنین شدت جزیره ی حرارتی شهر تهران در مقایسه با شهرهای بزرگ و صنعتی جهان است.
صادقی - 38 - 1387 - :بامطالعه تاط فرایند بارش با آلودگی ذره ای، روند بارندگی را در پنج ایستگاه منتخب، تحت غلظت های مختلف آلودگی های ذره ای ، مورد بررسی قرار داد.
جدول -1نام محقق ها و اراِئه دیدگاه های نظری آن ها
جدول -2نام محقق ها و اراِئه دیدگاه های نظری آن ها
