بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه فناوری اطلاعات، نقش اساسی در حوزه های گوناگون بازی می کند. یکی از حوزه هایی که با ورود فناوری اطلاعات، دچار تحول اساسی شده، حوزه آموزش است. یکی از ویژگیهای مهمی که پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن برخوردار است ،اینست که باعث میشود ارتباط انسان با انسان، همچنین انسان با محیط تسهیل یافته و ارتقاء یابد. فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل قدرت تحولپذیری و توانایی برقراری ارتباط پویا که میتواند با دانشآموزان داشته باشد، از نقش مهمی در انتقال دانش برخوردار است.
توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و استفاده از این فناوریها موجب شده است عصر جدیدی در زندگی جوامع بشری آغاز گردد که جامعه اطلاعاتی نامیده می شود . ورود به این دوره نیاز به تمهیدات و امکانات لازم است که مهمترین آن بسترسازی مناسب فرهنگی است که نخستین اقدام در این خصوص لحاظ نمودن موضوع چگونگی استفاده بهینه از نرم افزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه آموزش عمومی است.در این مقاله سعی شده است نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان یادگیری و سواد اطلاعاتی بررسی شود و نیز مزیتها، موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات و توصیه ها و راهکار ها نیز بیان شده است.
مقدمه
عصر حاضر، عصر اطلاعات است. اطلاعاتی که در زمانی بسیار کوتاه دو برابر و حتی چند برابر میشود و دریک لحظه در تمامی نقاط جهان منتشر میگردد. با تأثیرپذیری زندگی بشر از این پدیده میتوان گفت که جهان وارد جامعه اطلاعاتی شدهاست، بسیاری از محققان جامع اطلاعاتی را جامعه چندساختی و چندوجهی میدانند که تمام لایه بندی ها و سطوح آن نیازمند اطلاعات است. در چنین جامعهای دسترسی و یا عدم دسترسی به اطلاعات نقشی اساسی و تعیین کنندهای را در تمام عرصه ها ایفا میکند.
تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش
اولین شکل کلاس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شکل مکاتبه ای بود. ایساک پیتمن در سال » 1840کوتاه نویسی « را در انگلستان از طریق مکاتبه ای تدریس می کرد. در همین راستا یکی از نویسندگان، نسل اول آموزش از راه دور را که به آموزش مکاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش - تک واسطه ای - نامید. فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ کتاب های استاندارد و جزوات یکنواخت بود.
رادیو، تلویزیون ، ویدئو، ماهواره، نوارهای دیداری و شنیداری مهمترین واسطه های آموزشی نسل دوم هستند. در نسل سوم آموزش از راه دور تأکید اصلی بر آموزش غیر متمرکز، مشارکتی و مردمی است. امروزه کمتر کشوری پیدا می شود که از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نکند، البته متناسب با سطح پیشرفت هرکشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود.
یکی از لوازمی که امروزه با فناوری ارتباطات همراه بوده ، رایانه است. اولین کوشش معلمان برای استفاده از رایانه در کلاس درس سنتی معمولاًبصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط باموضوع تدریس معلم که درمکان های آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می شد و یا به عنوان تکلیف برای مطالعه بیشترمورد استفاده قرار می گرفت.
همگام باپیشرفت های سایربخش ها، نظام های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیری های معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به عنوان نمونه درانگستان کتاب های درسی در هر موضوع شامل سه کتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانش آموز است. در هر سه کتاب فعالیت هایی درباره فناوری اطلاعات و ارتباطات قرارداده اند. برای این که دانش آموزان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه کنند دو رویکرد در کتاب های درسی در نظر گرفته شده است:
الف: پروژه هایی در زمینه فناوری اطلاعات وارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژه های گروهی.
ب : فعالیت های خاص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از - واژه نگار - برای نوشتن یک گزارش، نرم افزارهای گرافیکی و استفاده از سی دی های آموزشی.
مهمترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه ها و امور پژوهشی است. ونیز از رایانه ها به منزله ابزاری برای واردکردن داده ها، رسم جدول وکشیدن نموداراستفاده می شود. گنجاندن فناوری های جدید در کتاب های درسی ضمن آشنا کردن دانش آموزان با توانایی ها و قابلیت های رایانه، ترس از آن را نیز در آن ها از بین می برد و سبب می شود که فضای علم از مرز کتاب ها فراتر رود
فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات از دو واژه - information - یعنی اطلاعات و - technology - یعنی فناوری ترکیب یافته است. اطلاعات عبارت است از هر چیزی که با آن سر و کار داریم و ما را نسبت به حوادث، مسائل، موضوعات و امور مختلف یا افراد آگاه می کند. بین اطلاعات و داده یک تفاوت اساسی وجود دارد. در واقع حقایق و ارقام خام پردازش نشده را داده می گویند . مانند تعداد کارگران و تعداد ساعات کارکرد آنها. اما وقتی داده ها موردپردازش قرار می گیرند تبدیل به اطلاعات میگردندکه برای افراد مختلف معنادار می شوند.
دبیرخانه شورای انفورماتیک ایران تعریف زیر را برای فناوری اطلاعات ارائه کرده است: »فناوری اطلاعات به مجموعه ای به هم پیوسته از روش ها، سخت افزارها، نرم افزارها و تجهیزات ارتباطی که اطلاعات را در اشکال گوناگون جمع آوری، ذخیره سازی، بازیابی، انتقال و یا عرضه می کند، اطلاق میشود.
اعضای خانواده فناوری اطلاعات عبارتنداز: رایانه های بزرگ، ریزرایانه ها، لوح های فشرده، تلفن ،مودم، چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن های همراه، تصاویر متحرک و رایانه ای - انیمیشن - ، شبیه سازی رایانه ای، منابع کمک آموزشی رایانه ای، نشر الکترونیکی، دوربین دیجیتالی، آموزش از راه دور، دی. وی. دی، نمابر، فیبر نوری، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی، دیسکت، نظام اطلاعات جغرافیایی، بزرگراه های اطلاعاتی، شبکه های رایانه ای - محلی و جهانی - ، فرا رسانه ای ها، فرا متن ها، اینترنت، جاوا، لوح فشرده لیزری، چند رسانه ای ها، نرم افزارها، شبکه، ابر رایانه ها، تلفن ویدیویی، واقعیت های مجازی، شبکه های گسترده جهانی، وب و مانند آن ها. همانگونه که از تعاریف فوق مشهود است، منظور از فناوری هر گونه فرآیند و روش و ابزاری است که به تولید، انتشار و انتقال بهتر و مطلوب تر اطلاعات یاری رساند.
امروزه، دیگر نمی توان با طرز تلقی گذشته و سوگیری های کهنه به استاد و دانشجو نگریست. در حال حاضر، جامعه امروزی به افراد تحصیل کرده که ازقدرت تصمیم گیری برخوردار بوده و بتوانند در دنیایی که روزبه روزدر حال تغییراست، براساس توانایی خود دراندیشیدن، عمل و برقراری ارتباط با دیگران به اجرای تصمیمات بپردازند، نیازدارد. بایستی تمامی افراد، موسسات و نظام های آموزشی خود را برای تغییرات مختلفی که یادگیری را امری ضروری می سازد، آماده سازند.
اگر نظام آموزشی ما خواهان مشارکت درجامعه ای باشد که براساس دانش و فناوری حرکت می کند، باید خود را برای این تحول عظیم و حیاتی آماده نماید و مزایای استفاده از این فناوری با توجه به اهداف نظام آموزشی را به عرصه ظهوربرساند. ظهور فناوری اطلاعات وارتباطات دریچهی جدیدی را فراروی انسان گشوده و برجنبههای مختلف زندگی فردی و اجتماعی اوتاثیر گذاشته است. انسان سعی کرده با افزایش دانش خود دراین زمینه ازآن به شکلهای گوناگون استفاده کندکه از جمله آنها در آموزش است.
فناوری اطلاعات به دلیل تحولپذیری و قدرت تاثیر فراوانی که در رشد آموزشی، فرهنگی، اقتصادی، امنیت ملی ،جهانی شدن و تعدیل مشکلات اطلاعرسانی سنتی دارد، یکی از پویاترین و بحثانگیزترین رشتههای علم و فناوری محسوب می شود. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که فناوری اطلاعات - IT - به دلیل ویژگیهای خاصی که از آنها برخوردار است، همواره مورد سوءاستفاده هایی نیز قرار گرفته است که این سوءاستفادهها، سؤتعبیرهایی را در زمینه بکارگیری از این پدیده موجب شده است.
با این وجود باید به این مسئله اعتراف کرد که فناوری اطلاعاتی دارای قابلیتهای فراوانی به منظور انتقال دانش، تسهیل ارتباطات و تعاملات و سرعت بخشیدن به روند رو به رشد توسعه دانش و اطلاعات میباشد که البته همه اینها در صورت بهرهگیری صحیح از این پدیده امکانپذیر است.اهیت فناوری اطلاعات وارتباطات فناوری اطلاعات، واسطهای است که امکان بیان طیف گستردهای از اطلاعات، اندیشه ها، مفاهیم، و پیامها را فراهم میکند.
این پدیده به دلیل برخورداری از ویژگیهای متفاوت، دارای تعاریف گوناگونی است. فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزار و روشها اطلاق میشود که به نحوی اطلاعات را در اشکال مختلف جمعآوری، ذخیره، بازیابی، پردازش و توزیع میکند. فناوری اطلاعات در جهت گسترش توانمندیهای اندیشه انسان تکوین یافته است. اصطلاح فناوری اطلاعات را میتوان از دو دیدگاه مورد مشاهده قرار داد. از دیدگاه اول ، اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فنونی بکار میرود که ما را در ضبط، ذخیرهسازی، پردازش، بازاریابی، انتقال و دریافت
اطلاعات یاری میکند .از دیدگاه دوم، فناوری اطلاعات به مجموعهای از ابزارها و روشها گفته میشود که امکان تولید، پردازش و عرضهی اطلاعات را برای کاربر انسانی فراهم میآورد.
مچنین فناوری را میتوان بعنوان یک فعالیت هدفمند بشری دانست که برای طراحی و ساخت محصولات مختلف از آن بهره گرفته شده و نوع خاصی از دانش اطلاعاتی که فناوری برای حل مسأله علمی به صورتی علمی به کار میبرد، فناوری اطلاعات گفته میشود.
فناوری اطلاعات به دلیل تحول پذیری و قدرت تاثیر فراوانی که در رشد اقتصادی، اجتماعی، امنیت ملی، جهانی شدن و تعدیل مشکلات اطلاعرسانی سنتی دارد، یکی از پویاترین و بحثانگیزترین رشتههای علم و فناوری محسوب میشود. اهمیت این پدیده در حدی است که آنرا » همانند محور و مرکز مجموعهای از فعالیتهای هدایت شده دانستهاند که کنترل مدیریت، بهرهوری، تولید، آموزش و ارتقای یک سیستم را با یک مرکزیت به عهده دارد.« تعریف کرده اند در جای دیگر و با افقی بالاتر در تعریف فناوری اطلاعات آورده شده است که:
فناوری اطلاعات بیشتر یک استراتژی، اندیشه، فکر و ابزار در حوزه انسانها است که با نوآوری همراه میباشد. در کنار تعاریفی که این پدیده را با نگاهی مثبت نگریستهاند باید توجه شود که آن از محدودیتهائی نیز برخوردار است. قرار گرفتن ویژگیهائی همچون شمول مفاهیم عمومی، پیچیدگی، سرعت، رشد، مقیاسهای تعیین پذیری و در عین حال انعطافپذیری و … نشان دهنده برخی محدودیتهای فناوری اطلاعات هستند که در بهرهگیری از آن نمیتوان این محدویتها را از نظر دور داشت.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت
فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - را میتوان به بارانی تشبیه کرد که اگر در جای مناسب ببارد میتوان باعث رویش و زنده شدن طبیعت شود ولی در صورتی که در جای نامناسب ببارد میتواند سبب جاری شدن سیل یا منشاء شکلگیری باتلاق شود .
ورود این پدیده به حوزه تعلیم و تربیت نیز خالی از این دو نقش نیست. بنابراین لازم است به این نکته توجه شود که پیش از فراهم کردن امکان آمیختگی این دو مقوله باید زمینهسازی فرهنگی علمی مناسب برای آن صورت گیرد. اگر اساس تعلیم وتربیت انتقال دانش و آگاهی است و دانش نیز چیزی جز اطلاعات شناخته شده نمی باشد، پس لازم است برای انتقال اطلاعات به مهارتهای مناسب برای این منظور توجه کرد.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی زمانی کوتاه، توانسته است به یکی از اجزای اساسی تشکیلدهنده جوامع مدرن تبدیل شود بگونهای که در بسیاری از کشورها به موازات خواندن، نوشتن و حساب کردن، درک فناوری اطلاعات و ارتباطات و تسلط بر مهارتها و مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان بخشی از هسته مرکزی آموزش و پرورش این جوامع مورد توجه قرار گرفته است. - به نقل از دانیل معاون مدیر کل در امور آموزش و پرورش یونسکو - . در حوزه تعلیم و تربیت، فناوریهای اطلاعات و ارتباطات مجموعه وسایل و ترکیبات به کارگیری کامپیوتر و برقراری ارتباط است که به اشکال مختلف معلمان، دانشآموزان، فرایند یادگیری و گستره بالایی از فعالیتهای آموزشی را مورد حمایت قرار میدهند.
یافته ها
نقش و تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی تجربه نشان می دهد که فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی بر نظام آموزشی دارد. شاید تکنولوژی بتواند یاددهی یادگیری را از محدودیت های برنامه ی درسی خطی برهاند، بین یادگیری در مراکز آموزشی و خارج از مراکز آموزشی، خانه و مکان های دوردست پلی بزند و پایه و اساسی برای مفهوم یادگیری برای زیستن با هم و در کنار هم، فراهم سازد.
هدف - یادگیری برای بودن - ، رشد و توسعه ی شخصیت و توانایی عمل کردن با استقلال بیشتر، نقادی و موشکافی، برخورداری از قدرت تمیز و عهده دار شدن مسئولیتهای فردی است. در این ارتباط، آموزش نباید هیچ یک از ابعاد و ظرفیت های فردی شامل حافظه، استدلال، زیباشناسی، احساسات، توان فیزیکی و مهارت های برقراری ارتباط را نادیده بگیرد. مفهوم - یادگیری برای بودن - به طرح این مساله اشاره داردکه یادگیری ضمنی که درکلاسهای درس مرتبط با هم شکل می گیرد، در آینده جایگاه قانونمند خود را در مراکز آموزشی خواهد یافت.
وظیفه عمده نظام آموزشی، تربیت و پروراندن همه جانبه فراگیران آن نظام برای ایفای نقش مناسب خود در جامعه در جهت تعالی آن جامعه است. گرچه این تعریف را می توان از وجوه متفاوتی مورد بازبینی قرارداد، لکن در یک نظر کلی رشد متعلم را دارا شدن سواد اطلاعاتی تعبیر نمود. سواد را در ساده ترین شکل به معنای توانایی خواندن و نوشتن و در وجه گسترده تر به معنای درک و فهم در نظر می گیرند.
لیکن پدید آمدن تحولات جدید در عرصه فناوری اطلاعات و میزان تأثیر و جوامع از آن، به سواد اطلاعاتی یاد می شود.امروزه اهمیت آموزش و پرورشی که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد، بیش از همه احساس میشود زیرا دنیایی که با شبکههای اطلاعاتی به هم پیوند خورده متقاضی نیروی کاری است که بفهمد چگونه از فناوری به عنوان ابزاری برای افزایش بهرهوری و خلاقیت استفاده کند.
چنین مهارتی، توانایی استدلال کردن بر مبنای اطلاعاتی است فرآیندی که در آن منابع معتبر شناسایی شده و به دیگران انتقال داده میشود، افزون برآن کارفرمایان از کارگران انتظار دارند از مهارتهای همکاری و تشریک مساعی کار در گروه و تبادل اطلاعات در شبکه جهانی، یعنی تحلیل مساله از دیدگاه چند رشته ای برخوردار باشند. از آن جا که این شبکهها بینالمللی هستند
