بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت دیر هنگام گیاهان علوفهاي تیره لگوم شامل اسپرس، شبدر قرمز، یونجه، خلر، سنگینک، ماشک مراغه و ماشک گل خوشهاي و تیره گرامینه با گیاهان گندم ، جو و چاودار آزمایشی به صورت بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه مراغه در دو سال زراعی متوالی - 1391- 1393 - اجرا شد. در طی آزمایش درصد زمستان گذرانی گیاهان بررسی شد. همچنین عملکرد و اجزاي عملکرد براي گیاهان زنده مانده اندازهگیري و محاسبه شد.
نتایج نشان داد، تمامی گیاهان خانواده تیره لگوم در طی زمستان دو سال از بین رفتند، ولی گندم، جو و چاودار زمستانگذرانی مناسبی را نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد عملکرد و اجزاي عملکرد گیاهان موفق از لحاظ آماري اختلاف معنی داري با یکدیگر دارند که بیشتر به دلیل صفت پنجه زنی بود. بیشترین و کمترین عملکرد بترتیب در جو و چاودار بدست آمد. این دو گیاه زمستانگذارنی بالاتري نسبت به گندم نشان دادند. در کل جو - رقم قره آرپاي محلی - توانست بیشترین عملکرد دانه و کاه را به خود اختصاص دهد و میتوان از این گیاه در تاریخهاي دیر هنگام کشت در منطقه جهت تولید استفاده کرد.
مقدمه
امروزه افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به غذا، توجه جوامع بشري را به تامین منابع غذایی غنی از گیاهان تیره لگوم و غلات معطوف داشته و افزایش سطح زیر کشت و تولید این گونه محصولات کشاورزي در برنامههاي توسعه اقتصادي کشورمان نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. تولیدات گیاهان علوفهاي بطور غیر مستقیم به غذاي انسان مربوط میشود. تعدد فرآوردههاي دامی و نقش آنها در تغذیه و سایر نیازمنديهاي انسان، جایگاه خاص گیاهان علوفهاي را نشان میدهد.
اشتغال زائی، پرورش دام و طیور، زراعت گیاهان علوفهاي و صنایع وابسته به فراوردههاي آنها، خیلی زیاد است و زمانی که به بررسی تک تک آنها پرداخته شود اهمیت این گیاهان بیش از پیش معلوم میگردد . - 1 - گیاهان زیادي جهت تولید علوفه کشت میگردند که در بین آنها دو خانواده غلات و لگومینوز معروفتر از بقیه هستند. در این میان گیاهان تیره لگوم با دارا بودن سطح پروتئین بالا، شاخص کلسیومی پایین و مقادیر کم چربی جایگاه ویژهاي را در رژیمهاي غذایی به خود اختصاص داده است.
از طرفی دیگر سطح زیر کشت این گیاهان در سیستمهاي کشاورزيهاي پایدار به دلیل فرآیند تثبیت نیتروژن این گیاهان رو به افزایش است. گیاهان تیره لگوم با دارا بودن ویژگیهایی نظیر تثبیت ازت، حفظ رطوبت خاك، احیاء خاك و تقویت میکروارگانیسمهاي خاك و در نتیجه افزایش حاصلخیزي خاك میتوانند نقش مهمی را در حصول حداکثر عملکرد مخصوصا در مناطق دیم ایفا نمایند. در کشور ایران و کشورهاي مشابهی که قسمت اعظم آن را مناطق نیمه خشک و خشک فراگرفته و کمبود رطوبت خاك باعث محدودیت مصرف کودهاي شیمیایی میشود؛ استفاده از گیاهان لگومینوز اقتصاديترین راه حل این مشکل خواهد بود. تاریخ کاشت یکی از عوامل تاثیر گذار در عملکرد این گیاهان میباشد.
در تاریخ کاشت زود هنگام گیاه از مرحله چهار تا شش برگی عبور کرده و عمدتا وارد فاز زایشی خود خواهد شد که گیاه در این مرحله توانایی مقابله با دماهاي پایین را نداشته و باعث از بین رفتن گیاه و افت عملکرد خواهد شد. در تاریخ کاشت دیرهنگام نیز گیاه به مرحله 6 برگی نرسیده و قادر به زمستان گذرانی نخواهد بود. همچنین تاریخ کاشت مناسب موجب جوانه زنی و استقرار بهتر گیاهچه در مزرعه میشود . - 2 - تأخیر در مرحله گذر از فاز رویشی به زایشی، تحت شرایط روزکوتاهی، موجب افزایش تحمل و حفظ طولانی مدت گیاهان به تنش سرما میشود . - 3 - به همین منظور در آزمایش اخیر سعی شد تحمل به سرماي در گیاهان علوفه اي تیره لگوم و گرامینه در تاریخ کشت دیرهنگام در منطقه مراغه در دوسال متوالی بررسی شود.
مواد و روش ها
به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت دیر هنگام گیاهان علوفهاي تیره لگوم شامل شبدر قرمز - TrifoIium pratense - ، یونجه - Medicago sativa - ، خلر - Lathyrus sativus - ، سنگینک - Lathyrus sativus Var. Margheh - ، اسپرس - Onobrychis viciifolia - ، ماشک مراغه - Vicia sativa Var. Maragheh - و ماشک گل خوشهاي - Vicia - villosa و تیره گرامینه با گیاهان گندم - Triticum aestivum - ، جو - Hordeum vulgare - و چاودار - Secale - cereale آزمایشی بصورت بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه مراغه در دو سال زراعی متوالی - 1391- 1393 - اجرا شد. پیش از کاشت زمین بوسیله دیسک شخم سطحی زده شد و صاف گردید.
تیمارها در کرتهایی به مساحت 2×2 متر مربع کشت شدند. کشت همه گیاهان بصورت پاییزه و دیم در آخر آبان ماه صورت گرفت و هیچ آبیاري در طول فصل رشدي صورت نگرفت. تراکم گیاهان در حد تراکم مطلوب در نظر گرفته شد. پس از پایان زمستان گذرانی تعداد بوتهها در واحد سطح شمارش شده و درصد بقاء زمستانه تعیین شد. به منظور تعیین عملکرد بیولوژیکی و اجزاي عملکرد از یک کوادرات مربعی به مساحت 1 متر مربع استفاده شد و پس از نمونه برداري، کوبیدن و جداکردن کاه از دانه و توزین دانهها عملکرد بیولوژیکی تعیین گردید.
شاخص برداشت نیز از تقسیم عملکرد دانه بر عملکرد بیولوژیک ضرب در 100 بدست آمد. در سال اول کشت بدلیل کمبود بارش در فصلهاي بهار و اوایل تابستان گیاهان زمستان گذرانی کرده، وارد فاز زایشی نشدند و عملکردي تولید نگردید، لذا فقط براي سال دوم تجزیه واریانس و مقایسات آماري انجام شد. در طی آزمایش نباتات علوفهاي تیره لگوم به دلیل تاخیر در رسیدن به مرحله 6 برگی در اثر دماهاي پایین از بین رفتند و فقط سه گیاه گندم، جو و چاودار موفق به زمستان گذرانی شدند. لذا مقایسات آماري و تعیین عملکرد بیولوژیک و اجزاي عملکرد بر اساس این گیاهان صورت گرفته است. محاسبات آماري و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزارهاي Excel و Mstat-c انجام گرفت و صفات معنیدار با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال آماري پنج درصد مورد مقایسه قرار گرفتند.
نتایج و بحث
وزن هزار دانه: وزن هزار دانه در جو تفات معنی داري - p≤0.01 - با سایر تیمارها داشته است - جدول . - 2 دلیل افزایش معنیدار وزن هزار دانه جو نسبت به سایر تیمارها چسبیده بودن پوشینه - لما و پالئا - در دو سمت دانه میباشد که برخلاف گندم و چاودار از دانه جدا نمیشود. همچنین تعداد سنبله در واحد سطح براي این گیاه پایین تر از گندم و چاودار بود که این عامل نیز میتواند سهم دریافتی دانه از فتوسنتات را بالا ببرد. در کنار عوامل ذکر شده تفاوتهاي ژنتیکی موجود بین غلات دانه ریز نیز می تواند مزید بر علت باشد.
حروف مشابه نشان دهنده عدم تفاوت بین تیمارها
تعداد سنبله در متر مربع: تعداد سنبله در متر مربع در گندم و چاودار نسبت به سایر تیمارهاي کشت شده اختلاف معنی داري را نشان داد - جدول . - 2 وجود تعداد بوته زیاد در تراکم مطلوب کشت چاودار 450 - بوته در هر متر مربع - و گندم 400 - بوته در هر متر مربع - باعث افزایش معنیدار تعداد سنبله در هر متر مربع این دو گیاه نسبت به جو شده است.
وزن کل: وزن کل جو نسبت به سایر تیمارها اختلاف معنی داري نشان داد - جدول . - 2 وجود اختلاف معنیدار در وزن کل جو نسبت به سایر گیاهان کشت شده به دلیل پنجه زنی بالاي این گیاه بود. نکته قابل توجه اینکه تمامی پنجهها تولید سنبله نکردند و در فاز رویشی باقی ماندند.
وزن کاه و کلش: در بین تیمارهاي کشت شده در این آزمایش در وزن کاه در سطح احتمال %1 اختلاف معنی داري دیده شد - جدول . - 2 وجود اختلاف معنیدار در وزن کاه جو نسبت به سایر تیمارها بدلیل توانایی پنجه زنی بیشتر جو نسبت به سایر تیمارها بوده است.
درصد بقاء زمستانه: درصد بقاء زمستانه نشان دهنده تعداد بوتههایی از هر گیاه میباشد که قادر به زمستان گذرانی بوده و تولید سنبلههاي بارور کرده است. مقاومت گیاهان در برابر تحمل دماهاي پایین و زمستان گذرانی متفاوت میباشد. در بین گیاهان کشت شده در این آزمایش درصد بقاء زمستانه در جو نسبت به سایر تیمارها اختلاف معنی داري را نشان داد - جدول . - 2 با وجود تراکم بالا براي گیاهان گندم و چاودار در هنگام کاشت نسبت به جو، این گیاه توانست بقاء بهتري را با این تراکم کاشت نشان دهد.
