بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مطالعه بررسی تأثیر تصویرسازي ذهنی بر عملکرد و یادگیري روتین آتشنشانان بود. روش این پژوهش نیمه تجربی با ماهیت کاربردي و گمارش تصادفی آزمودنیها در گروههاي آزمایش و کنترل، به همراه پیش -پسآزمون بود.
جامعه آماري این پژوهش کلیه آتشنشانهاي مرد استان البرز در دامنه سنی 25 - الی 40 سال - طی سال 1397 بود که 30 نفر بهعنوان نمونه در دسترس و هدفمند از شهر کرج انتخاب و بهطور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. از فرم مشخصات، کرنومتر و پرسشنامه توانایی تصویرسازي ذهنی هال و مارتین - 1998 - بهعنوان ابزار استفاده شد.
مداخله تصویرسازي ذهنی طبق مدل مارتین، موریتز، هال - 1999 - طی 13 جلسه 3 - روز در هفته و به مدت یک ماه - انجام شد. دادهها بهوسیله آزمون تحلیل واریانس ترکیبی و -t تجزیهوتحلیل شد. نتایج نشان داد تصویرسازي ذهنی بر عملکرد روتین آتشنشانان تأثیر معنیداري دارد
همچنین تصویرسازي ذهنی بر یادگیري روتین آتشنشانان اثر معنیداري - p=0/000 - ، دارد و منجر به بهبود یادگیري شرکتکنندگان شد. نظر به اهمیت و حساس بودن شغل آتشنشانی و نقش مهم سلامت روانی این قشر مهم و اثرگذار اجتماع، از تصویرسازي ذهنی در کنار تمرینهاي آمادگی جسمانی و مهارتی استفاده شود.
مقدمه
زندگی ماشینی و فناوري جدید از یکسو، کارها را بسیار ساده کرده و از سوي دیگر، موقعیتهاي تصمیمگیري را بهمراتب افزایش داده است. اینها همگی منابع تنش محسوب میشود. از سویی صنعتی شدن جوامع و پیشرفت فناوري، فرایندي گریزناپذیر است، جدایی از بافت منسجم و مشخص فرهنگ سنتی، به دلیل گسترش قلمرو رسانهاي، تغییر الگوي ارتباطی ساکنان شهرها، قرار گرفتن در برابر محركهاي تازه و گوناگون و لزوم تصمیمگیريهاي جدید، حساس و متعدد افراد در طول زندگی، آدمی را هموار تحت تأثیر عوامل تنشزا قرار میدهد. عواملی که اثر آنها از قلمرو جسمانی فراتر رفته و سازمان روانشناختی وي را نیز متأثر میسازد
با تنوع و تعداد محركها و بهبود تغذیه، سطح هوش و معلومات عمومی و امکان شکوفایی استعدادها و توانمنديها بیشتر شده اتفاقاًو همین امر خود، یک منبع جدید تنشزا محسوب میشود. انسان امروزي براي آنکه بتواند زندگی کند، یعنی بتواند به یک سازش نسبی با خود و جهان خارج دست یابد، نیازمند یادگیري مجموعهاي از فنون مقابله با عوامل تنشزا است
مشاغل با ریسک متوسط یا بالا، نظیر افسران پلیس، آتشنشانان یا کارکنان اورژانس، شخص را در معرض شرایط بحرانی قرار میدهند. آتشنشانها به دلیل داشتن مسئولیتهاي آتشنشانی و خدمات اضطراري، با خطرات فیزیکی و شیمیایی مختلفی ازجمله دماهاي بالا، مواد شیمیایی، سروصدا و ... مواجهه دارند و تعداد قابلتوجهی از سوانح و حوادث را در مکانهاي مختلف تجربه میکنند
این افراد بیشتر از سایر افراد در ﻣﺸﺎﻏﻞ دیگر در معرض حوادث، آسیبها و شدتهاي مختلف استرس قرار دارند که میتواند سطح عملکرد آنها را تحت تأثیر قرار دهد - هاس، گاچفیلد، رابسون، وارتنبرگ4، . - 2003 تجربه حوادث و آسیبهاي مختلف ممکن است باعث افسردگی، اختلال استرس پس از ﺳﺎﻧﺤﻪ و دیگر اختلالهاي روانشناختی در آنها شود
بنابراین به علت ماهیت کار، آتشنشانها بهعنوان گروهی با ریسک بالا ابتلا به عوارض و مشکلات روانشناختی مانند افسردگی و استرس پس از حادثه میشوند که توجه به این عوامل جهت بهبود سلامت روانی و همچنین بهرهوري عملکرد و کیفیت خدمات آتشنشانها و کاهش خطابی آنها امري ضروري است
در شغل آﺗﺶﻧﺸﺎﻧﯽ فقط داشتن آمادگی جسمانی پاسخگو نیست زیرا آمادگی جسمانی در کنار آمادگی روانی نیروهاي آتشنشانی در اجراي موفقیتآمیز مأموریتهاي محوله و کسب تخصص، مهارتهاي عملیاتی، تمرین، تکنیک و تاکتیک نقش مهمی در اجراي عملکرد موفق در عملیات را دارد
شایان توجه است که پایین بودن سطح آمادگی جسمانی و روانی آتشنشانها شکل عمدهاي است که همراه با عواملی مانند تغییرات ناگهانی ارگانیزم از وضعیت استراحت بهسوي فعالیتهاي شدید بدنی، هوشیار بودن به هنگام عملیات امداد، استرسهاي محیطی، صداي زنگ آژیر یا استفاده از لباسهاي سنگین محافظتی، آنان را در معرض ابتلا به بیماريهاي قلبی و عروقی و مشکلات روحی و روانی قرار میدهد که این امر باعث کاهش عملکرد افراد میگردد - مایر و گیبسون7 ، - 2004؛ بنابراین راهکارهایی که موجب بهبود یادگیري و عملکرد مطلوب آتشنشانها گردد میتواند در راستاي سلامت و موفقیت کاري آنها کمک کننده باشد.
روانﺷﻨﺎﺳﯽ عملکرد از مباحث مهم مطرح در روانشناسی ورزش و تمرین است - واینبرگ و گولد 8، . - 2011 کاربرد اصول و یافتههاي روانشناسی جهت بهبود و توسعه اجراي مهارتهاي ورزشی مورد تأکید قرارگرفته است. امروزه اثر مثبت تمرین ذهنی بر اجرا در حیطه ورزش بهعنوان میدان بزرگ اجرا و عملکرد مهارتهاي فراگرفته، پذیرفتهشده است؛ اگرچه ﻣﻤﮑﻦ است که این تأثیر بهاندازه تمرین جسمانی و یا ترکیب تمرین جسمانی و تصویرسازي ذهنی نباشداما ﺗﺼﻮﯾﺮﺳﺎزي ذهنی روش مؤثري براي مرور مهارتها است
روشهاي مختلفی براي آموزش و تمرین مهارتهاي حرکتی وجود دارد؛ ازآنجاکه بیشتر مهارتها شامل عوامل بدنی و شناختی است، درنتیجه پیشنهادشده که علاوه بر تمرین بدنی، مداخلههاي شناختی مانند تصویرسازي نیز میتواند یادگیري مهارتها را تسهیل کند
مربیان ورزش و عملکرد از تصویرسازي ذهنی بهعنوان ابزاري مناسب براي آموزش مهارتهاي حرکتی در جهت ارتقاء اجرا و یادگیري مهارت استفاده میکنند تصویرسازي ذهنی فرایند درونی هوشیارانهاي است که تجربه زندگی واقعی را در غیاب تجربه ادراکی و حسی زندگی واقعی تقلید میکند - ریچاردسون2، . - 1969 این تمرینتقریباً در هر زمان انجامپذیر است و به هیچ وسیلهاي نیاز ندارد. تصویرسازي ذهنی مانند تمرین بدنی، باعث ایجاد مدلی از مهارت در سیستم عصبی مرکزي میشود، بنابراین یادگیري سیستم عصبی مرکزي در زمان فکر کردن دربارهچیزي، کاملاً یاتقریباً شبیه وقتی است کهواقعاً آن تکلیف انجامشده باشد؛ اما ازآنجاکه تصویرسازي ذهنی به دلیل عدم دریافت بازخورد مانند تمرینبدنیِ بدون بازخورد عمل ﮐﺮده، بنابراین بر استفاده از تصویرسازي در کنار تمرین بدنی تأکید شده است
انجام تمرینهاي بدنی به ایجاد و تقویت مسیرهاي عصبی ویژهاي میان عضلات و مغز میانجامد که نهایتاً باعث کنترل مؤثر مغز بر روي حرکات و تواناییهاي عضلات مربوط میشوند. اساس تکنیک " تصویرسازي ذهنی" بر این نکته استوار است که تمرین و تقویت مسیرهاي عصبی فوق از طریق تمرینهاي ذهنی نیز میسر و درعینحال بسیار مؤثر است. با کاربرد روشهایی مانند تصویربرداري رزونانس مغناطیسی و ﺗﻮﻣﻮﮔﺮاﻓﯽ 4 از راه انتشار ﭘﻮزﯾﺘﺮون5، مشخص شده است که مناطق قشر مغزي و زیر قشر مغزي که در برنامهریزي و کنترل حرکتی نقش دارند، در حین تمرین ذهنی نیز فعال میشوند.
دلیل دیگر مبنی بر سازوکار عصبی مشترك بین تمرین ذهنی و تمرین فیزیکی این است که زمان لازم براي اجراي یک فعالیت، درست معادل زمانی است که فرد همین فعالیت را بهصورت ذهنی تصور میکند. وقتی مهارت مشکلتر میشود، زمان لازم براي انجام آن افزایش مییابد، چه فرد فعالیت را بهصورت فیزیکی انجام دهد و چه بهصورت ذهنی؛ بهعبارتدیگر اجراي ذهنی یک فعالیت همانند اجراي فیزیکی آن از ﻗﺎﻧﻮن فیتز تبعیت میکند
اورلیک و پارتینگتون - 1988 - در بررسی خود به این نتیجه رسیدند که از بین 235 ورزشکار موردمطالعه در المپیک سئول، %99 تصویرسازي ذهنی را بهعنوان یک راهبرد آمادهسازي مورداستفاده قرار دادهاند. در تصویرسازي ذهنی ورزشکار خود را در موقعیت اجراي ورزشی با تمام حواس - بینایی، شنوایی، بویایی و ... - مجسم میکند. تصاویر این تجسم باید شامل اجراي موفقیتآمیز ورزشکار و احساس رضایت وي از اجرایش باشد
از تصویرسازي ذهنی میتوان براي یادگیري مهارتهاي حرکتی و مرور مهارت خاص، اجرا، بهبود تمرکز و اعتمادبهنفس، ایجاد انگیزش و تعدیل برانگیختگی، کنترل اضطراب و تغییر افکار منفی به مثبت، آرامسازي والتیام آسیبها نیز استفاده کرد در این خصوص گل ﻣﺤﻤﺪي، کاشانی و صفري محسنآباد - 1396 - در مقایسه اثر استفاده از دستگاه شبیهساز و تصویرسازي ذهنی حرکت فنون خلبانی بر عملکرد خلبانان پهپاد ورزشکار به تأثیر معنیدار این مداخله دست یافتند.
طبق استاندارد جهانی آتشنشانان باید از نظر قواي جسمانی و روانی در سطح مطلوب و بالایی قرار داشته باشند تا بتوانند در شرایط اضطراري و سخت، قدرت تابآوري و انجام امور را بهدرستی داشته باشند. به همین علت آتشنشانان باید تمرینهاي جسمانی و ذهنی مختلفی انجام دهند - شانون و ﻣﯿﺸﻞ9، 2002، ترجمه مصاحب و آذري، . - 1389 عوامل متعددي روي عملکرد صحیح آتشنشانان اثر میگذارد. استرس و فشار ناشی از نوبتکاري نامناسب در تمامی مشاغلی که داراي نوبتکاري هستند دیده میشود
