بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تاثیر آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر کنترل هیجانات در معتادان مراکز اقامتی انجام شده است. روش پژوهش نیمه تجربی و جامعه آماری را معتادان مراکز اقامتی شهر یزد تشکیل دادند، که به منظور انجام تحقیق دو گروه20 نفری تحت عنوان گروه آزمایش و گروه کنترل به صورت نمونه در دسترس انتخاب شده و مورد بررسی گرفت. ابزار پژوهش، پرسش نامه تنظیم هیجان بود که در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون مورد استفاده قرار گرفت. بهمنظور تنظیم هیجان از بسته آموزشی ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری استفاده شد.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از مهمترین شاخصهای آمار توصیفی و آزمون تحلیل کوواریانس در بخش تحلیل استنباطی دادهها انجام شده است. یافتههای این پژوهش نشان داد آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر کنترل هیجانات در معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد . - =0/01 - آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر ارزیابی مجدد - مقیاس کنترل هیجانات - در معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد . - =0/01 - آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر سرکوبی - مقیاس کنترل هیجانات - در معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد . - =0/01 -
واژه های کلیدی: تصویر سازی ذهنی، خودگفتای، کنترل هیجان، معتادان مراکز اقامتی
مقدمه
اختلالات سوء مصرف مواد یک نگرانی جدی بالینی همراه با هزینه های قابل توجه اقتصادی، اجتماعی و شخصی است که سطوح بالایی از رفتارهای خود مخرب و آسیب رسان برای سلامتی از جمله اقدام به خودکشی، مصرف مواد داخل وریدی و رفتارهای پرخطر جنسی را در پی دارد. هرساله تعداد بسیاری از افراد وابسته به مواد از طریق پیامد مستقیم و غیرمستقیم مصرف مواد جان خود را از دست می دهند. - اسماعیلی نسب و همکاران، . - 1393 از عوامل موثر در شروع مصرف مواد سطح پایین تنظیم هیجانی است که ناشی از ناتوانی در مقابله مؤثر با هیجان ها و مدیریت آنهاست - گلمن، 1995؛پارکر و همکاران، - 2008 هنگامی که فرد برای مصرف مواد از سوی همسالان تحت فشار قرار میگیرد، مدیریت موثر هیجانها خطر سو مصرف را کاهش میدهد.
تنظیم هیجان1 به عنوان یکی از متغیرهای روانشناختی، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است برای مثال - گلمن ، 1995؛ شاته2 و همکاران، 1998؛ مایر، کاروسو و سالووی3 ، . - 1999 توانایی مدیریت هیجانها باعث میشود که فرد در موقعیتهایی که خطر مصرف مواد بالاست، از راهبردهای مقابله ای مناسب استفاده کند افرادی که تنظیم هیجانی بالایی دارند، در پیش بینی خواسته های دیگران توانایی بیشتری دارند آنها فشارهای ناخواسته همسالان را درک و هیجانهای خود را بهتر مهار میکنند و در نتیجه در برابر مصرف مواد مقاومت بیشتری نشان میدهند. - ترینیداد و جانسون4 ، - 2002 در مقابل، کسانی که تنظیم هیجانی پایینی دارند، برای مقابله با هیجان های نفیم خود عموماً به سوی مصرف مواد کشیده میشوند. - ترینداد، انگر، چو ، آزن و جانسون. - 2004 1
شواهد زیادی نشان میدهند که تنظیم هیجانی با موفقیت یا عدم موفقیت در حوزه های مختلف زندگی مرتبط است - شاته، مالو، تورستنسون، بولار و روک2 ، 2007؛ جاکوبس 3 و همکاران، - 2008 با این حال، پژوهشهای اندکی به بررسی ارتباط تنظیم هیجانی با سو مصرف مواد پرداخته اند برای مثال - پارکر، تیلور، استابروک، شل و وود4 ، . - 2008 یکی از روش های مناسب مداخله جهت بهبود معتادان در حال ترک راهکارهای شناختی است. اطلاع از راهکارهای شناختی می تواند در تغییر و تعدیل ادراک منفی سودمند باشد. یکی از راهکارهای شناختی تصویر سازی ذهنی و خودگفتاری است. - اقدسی و همکاران، . - 1391 هرگاه که در غیاب تمرین جسمانی عملکرد خود را در اعمال مختلف تصور کنیم گفته می شود که از تصویر سازی ذهنی استفاده کرده ایم.
تصویر سازی ذهنی یک فعالیت روان شناختی است که خصوصیات جسمانی یک شیء غایب را احضار می کند - لوک مک نامارا و استفن بورک، . - 2003 تصویرسازی ذهنی دو جهت گیری مثبت و منفی دارد. تصویرسازی ذهنی مثبت نوعی از تصویر سازی ذهنی است که اثرات مثبتی بر توانایی های شخص جهت یادگیری و عملکرد داشته و باعث تنظیم نگرانی و انگیختگی می شود. و تصویرسازی ذهنی منفی نوعی از تصویرسازی ذهنی است که مانع توانایی شخص جهت رسیدن به نتایج مشابه با تصویر سازی ذهنی مثبت می شود - شاهرخی، . - 1390 جانسن و همکاران 1994 - ؛ به نقل از پرویزی، . - 1390 اظهار کردند که تاثیرات آسیب رسان تصویرسازی منفی بیشتر از ارزش های تصویرساز مثبت است. راهکار شناختی تصویرسازی ذهنی شامل فرایندهای فعال و مشخص ذهنی جهت الگوهای موجود در ذهن است.
همانند تصویرسازی ذهنی خودگفتاری نیز موارد استفاده زیادی دارد مانند افزایش تمرکز، مداومت در یادگیری، افزایش انگیزش و کاهش اضطراب. جهت گیری خودگفتاری نیز همانند تصویرسازی ذهنی می تواند هم مثبت و هم منفی باشد - پرویزی، . - 1390 خودگفتاری راهکار مداخله ای است که با استفاده از کلمات کلیدی به افراد کمک می کند تا افکارشان را سازمان دهند و کنترل کنند. خودگفتاری مکالمه ای درونی و بیرونی است که در آن افراد احساسات و ادراکات خود را تفسیر میکنند، شناخت ها و ارزش ها را تغییر می دهند و به خود دستورالعمل هایی می دهند و خود را تشویق می کنند - اقدسی و همکاران، . - 1392 خودگفتاری جملاتی است که شخص به خود می گوید خواه اینکه با صدای بلند باشد یا اینکه به صورت اصوات کوتاه در ذهن خود آن را تکرار کند. خودگفتاری مثبت شیوه ای است که باعث بهبود اجرا از طریق افزایش اعتماد به نفس و کاهش نگرانی می شود.
و خودگفتاری منفی شیوه ای نامناسب که باعث تولید نگرانی و نتایج نامطلوب می گردد. - پرویزی، . - 1390 از خصوصیت اصلی این خودگویی ها این است که به افراد یادآوری می کند در مواجهه با موقعیت های آشفته ساز، ویژگی های مثبتی دارند که می توانند موجب اعتماد به نفس شوند. این خودگویی ها یادآوری می کنند که گاهی اوقات هیجان های آشفته ساز موجب کشف ارزش های پنهان می شوند. به عنوان مثال یادآور می شوند که فرد دوست داشتنی و با کفایت می باشد که توانمندی کنار آمدن با این موقعیت آشفته ساز به شیوه ای سالم تر را دارد - حمیدپور،. - 1391 هیچگونه تحقیق که ترکیب این دو مهارت را بصورت مداخله ای بر کنترل هیجانات معتادان سنجیده باشد انجام نشده است.
از آنجایی که امکان دارد خودگفتاری مثبت باعث بازدارندگی تاثیر تصویرسازی منفی شده، خودگفتاری مثبت اثرات تصویرسازی مثبت را تقویت کند، خودگفتاری منفی اثر تصویرسازی مثبت را تضعیف کند و یا خودگفتاری منفی همراه با تصویرسازی منفی باعث بدتر شدن عملکرد شود و ترکیب این راهکارها اثرات متفاوتی بر حالات خلقی داشته باشد؛ لذا بررسی اثرات جبرانی، تضعیف، تقویتی اینگونه راهکارهای شناختی بر عملکرد و حالات خلقی معتادان مراکز اقامتی که سعی در ترک اعتیاد خود دارند، می تواند به عنوان گامی در جهت کمک و درمان به این افراد صورت گیرد. لذا باتوجه به مطالعات اندکی که در این زمینه صورت گرفته است در این پژوهش برآنیم تا به تاثیر آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر کنترل هیجانات در معتادان مراکز اقامتی پرداخته شود تا در نهایت بتوان از نتایج حاصل از این پژوهش به ارائه راهکارهای موثری برای درمان ترک اعتیاد دست یافت.
فرضیه های پژوهش
فرضیه اصلی: آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر کنترل هیجانات در معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد فرضیه فرعی:1 آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر ارزیابی مجدد - مقیاس کنترل هیجانات - در
معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد فرضیه فرعی :2 آموزش ترکیبی تصویرسازی ذهنی و خودگفتاری بر سرکوبی - مقیاس کنترل هیجانات - در معتادان مراکز اقامتی تاثیر دارد
پیشینه پژوهش
نتایج - بشرپور، - 1392 با هدف بررسی ارتباط نظم جویی شناختی هیجان و کنترل هوشتمند با شدت وابستگی و ولع مصرف در افراد با وابستگی به مواد، نشان داد که شدت وابستگی به مواد با ملامت خویشتن و ملامت دیگران رابطه مثبت دارد. ولع مصرف نیز با ملامت خویشتن، نشخوارگری، فاجعه سازی، کنترل توجه و کنترل هوشمند رابطه منفی و با ملالت دیگران رابطه مثبت داشت. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که نظم جویی شناختی هیجان و کنترل هوشمند 44 درصد وایانس شدت وابستگی و 57 درصد از واریانس ولع مصرف را تبیین می کنند. - زاهد و همکاران ، - 1389 در مطالعه ای با هدف تعیین ارتباط راهبردهای تنظیم هیجان و رفتار بین فردی در سوء مصرف کنندگان مواد ارجاع شده به مراکز ترک اعتیاد شهرستان اردبیل، نشان داد که راهبردهای مثبت تنظیم هیجان و راهبردهای منفی تنظیم هیجان با رفتار بین فردی رابطه معنی داری دارند.
نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیری نشان داد که راهبردهای مثبت و منفی تنظیم هیجان شانزده در صد از واریانس رفتار بین فردی را تبیین می کنند.قوی ترین متغیر پیش بینی کننده رفتار بین فردی در جای حقیقی خود قرار دادن بود. - جانفزا و شیرازی ، - 1394 در مطالعه ای با عنوان نقش پیش بینی کنندگی دشواری های تنظیم هیجانی و خودکنترلی با استعداد به اعتیاد در افراد وابسته به مواد 135 نفر را بعنوان حجم نمونه انتخاب کردند. یافته ها نشان داد که بین دشواری دست زدن به رفتار هدفمند، دشواری کنترل تکانه، فقدان آگاهی هیجنی و فقدان شقاقیت هیجانی - ابعاد دشواری های تنظیم هیجانی - با استعداد به اعتیاد رابطه مثبت وجود دارد. همچنین بین خودکنترلی و استعداد به اعتیاد رابطه معکوس وجود داشت. - اسماعیلی نسب و همکاران ، - 1393 با هدف نقش پیش بینی کنندگی دشورای در تنظیم هیجان و تحمل پریشانی در اعتیاد پذیری دانشجویان نشان داد دشواری در تنظیم هیجان و مولفه های آن 37/5 درصد از اعتیادپذیری را پیش بینی کردند و در میان مولفه ها، شقاقیت نقش قوی تری داشت.
همچنین رابطه معناداری در مورد تحمل پریشانی با اعتیادپذیری وجود نداشت. - اله قلیلو ، - 1388 در مطاله ای با هدف تعیین رابطه ی مهارت های هوشیاری فراگیر، فراشناخت و تنظیم هیجان با رفتار بین فردی سوء مصرف کنندگان مواد نمونه ی 100 نفری از سوء مصرف کننده ی مواد را انتخاب کردند. نتایج تحلیل نشان داد که بین مهارت های هوشیاری فراگیر و شاخص رفتار بین فردی رابطه مثبت معنی دارد وجود دارد. بین فراشناخت و شاخص رفتار بین فردی رابطه ی منفی معنی دار وجود داشت و راهبردهای مثبت تنظیم هیجان و راهبردهای منفی تنظیم هیجان با شاخص رفتار بین فردی رابطه معنی داری داشتند. - پارکر و همکاران ، - 2008 نشان دادند که دشواری در بازشناسی هیجانها و نارسایی در برقراری رابطه عاطفی با دیگران منجر به سوء مصرف مواد در افراد میشوند. آگاهی از حالتهای هیجانی به طور وسیعی با الکلیسم از طریق تسهیل در اجتناب از مصرف آن مرتبط می باشد.
