مقاله تاثیر تفکیک جریان های نقدی عملیاتی در پیش بینی سودهای آتی

بخشی از مقاله

چکیده
جریان های نقدی حاصل از فعالیتهای عملیاتی در صورت جریان وجوه نقد به دو روش مستقیم و روش غیر مستقیم قابل ارائه می باشد. با وجود اینکه بسیاری از نهادهای حرفه ای از جمله هیات استانداردهای حسابداری مالی، هیات استانداردهای حسابداری بین المللی و نیز کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران استفاده از هر دو روش مستقیم و غیر مستقیم را مجاز شمرده اند، در عین حال اذعان نموده اند که اطلاعات حاصل از روش مستقیم به جهت ارائه اجزای جریان های نقدی عملیاتی سودمندتر از اطلاعات حاصل از روش غیر مستقیم جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان می باشد.

هدف پژوهش حاضر این است که تعیین نماید که آیا تفکیک جریان های عملیاتی به اجزای تشکیل دهنده آن در روش مستقیم ارائه صورت جریان وجوه نقد نسبت به رقم تجمعی آن در روش غیر مستقیم می تواند پیش بینی بهتری از سود آتی داشته باشد یا خیر؟. در راستای دستیابی به هدف مذکور اطلاعات مربوط به 89 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1382 تا 1393 مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که تفکیک جریان های نقدی عملیاتی در روش مستقیم نسبت به رقم تجمعی آن در روش غیر مستقیم تاثیر چندانی در توان توضیحی و پیش بینی کنندگی بهتر سودهای آتی ندارد و استفاده از روش مستقیم دارای بار محتوای اطلاعاتی بیشتری نسبت به روش روش غیر مستقیم نمی باشد.

مقدمه

هدف اصلی گزارشگری مالی فراهم نمودن اطلاعاتی است که برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان جهت اتخاذ تصمیات تجاری و اقتصادی مفید واقع شود. چارچوب نظری هیات استانداردهای حسابداری مالی1 مجموعه ای از اهداف گزارشگری مالی واحدهای تجاری را مشخص نموده است. گزارشگری مالی باید اطلاعاتی ارائه کند که:

- 1 برای سرمایه گذاران و اعتباردهندگان حال و آینده و دیگران در زمینه تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری های معقول، دادن اعتبار به شرکت و تصمیمات مشابه مفید باشد. این اطلاعات باید جامع باشد تا برای افرادی که درک معقولی از فعالیتهای تجاری و اقتصادی دارند و افرادی که تمایل دارند با کوششی منطقی این اطلاعات را مطالعه نمایند، قابل درک باشد.

- 2 برای سرمایه گذاران و اعتباردهندگان حال و آینده و دیگران در ارزیابی مبلغ، زمان بندی و عدم اطمینان جریان های نقدی ناشی از سود تقسیمی، بهره و عواید ناشی از فروش ، بازخرید یا بازپرداخت اوراق بهادار یا وام مفید باشد. از آنجا که جریان های نقدی سرمایه گذاران و اعتباردهندگان به جریان های نقدی شرکت وابسته است، گزارش های مالی باید به سرمایه گذاران و اعتباردهندگان و دیگران کمک کند تا بتوانند مبلغ، زمان بندی و عدم اطمینان جریان های نقدی آینده شرکت را ارزیابی کنند.

- 3 در ارزیابی منابع اقتصادی واحد تجاری، ادعا نسبت به این منابع - تعهدات شرکت نسبت به انتقال داراییها به سایر واحدهای اقتصادی و حقوق صاحبان سهام - و اثرات مربوط به رویدادهای مالی، وقایع و شرایطی که موجب تغییر این منابع می شود، مفید باشد. اهداف دوم و سوم موجب انگیزش هیات استانداردهای حسابداری مالی برای تهیه صورت جریان وجوه نقد شده است.

هیات استانداردهای حسابداری مالی در سال 1987 تهیه و ارائه صورت جریان وجوه نقد توسط واحدهای تجاری و واحدهای غیر انتفاعی را الزامی نموده است. هدف اصلی صورت جریان وجوه نقد ارائه اطلاعات مربوط درباره دریافتها و پرداختهای واحد تجاری طی یک دوره مالی است. این اطلاعات بایستی به گونه ای باشد که سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده کنندگان را در - الف - ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد خالص جریان های نقدی مثبت آتی - ب - ارزیابی واحد تجاری در ایفای تعهدات از جمله پرداخت سود سهام و نیازهای آن برای تامین مالی خارجی - ج - ارزیابی دلایل اختلاف بین سود خالص و دریافتها و پرداختهای نقدی مرتبط با آن - د - ارزیابی تاثیرات سرمایه گذاری نقدی و غیر نقدی و رویدادهای مالی در طول دوره یاری رساند.[ 2] صورت جریان وجوه نقد کلیه دریافتها و پرداختهای وجه نقد در قالب فعالیتهای مختلف واحد تجاری طی یک دوره مالی را در قالب چندین طبقه ارائه می دهد:

مدل سه بخشی: بر طبق بیانیه شماره 95 هیات استانداردهای حسابداری مالی و همچنین بیانیه شماره 7 کمیته تدوین استانداردهای بین المللی حسابداری صورت جریان وجوه نقد در قالب سه بخش جریان وجوه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی، جریان وجوه نقد ناشی از فعالیتهای سرمایه گذاری و جریان وجوه نقد ناشی از فعالیت های تامین مالی ارائه می گردد.
مدل چهاربخشی: این رویکرد مبتنی بر تئوری شخصیت بوده و از چهار وظیفه اصلی واحد تجاری نشات گرفته است. بر اساس تئوری شخصیت، یک واحد تجاری به عنوان شخصیت حقوقی از طریق مالکان - سهامداران - و دیگر اشخاص - نظیر اعتباردهندگان - تامین مالی می شود، سپس با تامین مالی صورت گرفته به سرمایه گذاری مبادرت می کند تا از محل آن بازده کسب کند و در نهایت از محل بازده های کسب شده بابت تامین مالی انجام شده، سود پرداخت می نماید. بنابراین، صورت جریان وجوه نقد باید در مورد چهار وظیفه اصلی سرمایه گذاری، تامین مالی، بازده سرمایه گذاری و سود پرداختی بابت تامین مالی اطلاعاتی را ارائه نماید.

مدل پنج بخشی: کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران، برای ارائه صورت جریان وجوه نقد مدلی مشتمل بر پنج بخش فعالیتهای عملیاتی، بازده سرمایهگذاریها و سود پرداختی بابت تأمین مالی، مالیات بر درآمد، فعالیتهای سرمایهگذاری و فعالیتهای تأمین مالی پیشنهاد کرده است که اجرای آن از فروردین 1390 الزامی شده است.[3]

جریانات وجه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی را می توان از دو روش، مستقیم3و غیر مستقیم4بدست آورد. تاکنون تدوین کنندگان استانداردهای حسابداری مالی، تهیه کنندگان و استفاده کنندگان صورنهای مالی و دانشگاهیان بحث های متعددی در ارتباط با مزایا و معایب گزارش جریانات وجه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی به روش مستقیم در مقابل روش غیر مستقیم مطرح نموده اند. در روش مستقیم اجزای جریانات وجه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی به صورت جدا افشا می گردد که ترکیب همه اجزا نشان دهنده ورودی و خروجی وجه نقد می باشد در حالیکه، در روش غیر مستقیم جریان وجه نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی به صورت کلی و همراه با ارائه صورت تطبیق بین سود خالص و جریان وجوه نقد عملیاتی ارائه می گردد.

با وجود اینکه هیات استانداردهای حسابداری مالی و هیات استانداردهای بین المللی حسابداری5 تصریح نموده اند که روش مستقیم دارای محتوای اطلاعاتی بیشتری نسبت به روش غیر مستقیم در تهیه جریان وجه نقد ناشی از فعالیت های عملیاتی می باشد، اما هر دو هیات مذکور کاربرد روش غیر مستقیم را نیز مجاز می دانند. با این حال تنها حدود دو تا سه درصد از شرکتهای سهامی در کشورهای آمریکایی و انگلیسی تمایل به استفاده از روش مستقیم را دارا بوده و از آن برای تهیه صورت جریان وجوه نقد استفاده می نمایند.

کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران نیز در استاندارد حسابداری شماره 2 استفاده از روش مستقیم و غیر مستقیم را در ارائه جریانهای نقدی ناشی از فعالیتهای عملیاتی مجاز شمرده است و در بند 23 استاندارد مذکور تصریح نموده است که در شرایطیکه مزایای اطلاعات ارائه شده در روش مستقیم بر هزینههای تهیه این اطلاعات فزونی داشته باشد، به منظور ارائه اطلاعات مفید، استفاده از روش مستقیم توصیه میشود.

در پژوهش حاضر به دنبال بررسی این موضوع هستیم که آیا با استفاده از جریان های نقدی عملیاتی تفکیک شده به اجزای آن - در روش ارائه مستقیم - نسبت به رقم تجمعی - در روش ارائه غیر مستقیم - می توان سودهای آتی را بهتر پیش بینی نمود؟

پیشینه پژوهش
کلینچ و همکاران - - 2000 محتوای اطلاعاتی اجزای جریان های نقدی عملیاتی در روش مستقیم نسبت به رقم تجمعی آن در روش غیر مستقیم را جهت پیش بینی جریان های نقدی آتی مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن بود که اجزای جریان های نقدی عملیاتی نسبت به رقم تجمعی آن توانایی بیشتری در پیش بینی جریان های نقدی آتی دارند.

کریشنان و لارگی - - 2000 مطالعه ای جهت بررسی سودمندی ارائه بخش عملیاتی صورت جریان وجوه نقد به روش مستقیم انجام دادند. نتایج حاصل نشان داد که روش مستقیم جهت ارائه جریان های نقدی عملیاتی نسبت به روش غیر مستقیم در پیش بینی جریان های نقدی آتی موثرتر می باشد. علیرغم این یافته ها تقریباٌ -%98 %97 درصد شرکتها برای گزارش جریان های نقدی عملیاتی از روش غیر مستقیم استفاده می کنند.

کوک - - 2002 تاثیر صورتهای مالی بویژه صورت جریان وجوه نقد و فرمت ارائه آن را بر تصمیمات اعتباردهندگان بانک مورد بررسی قرار می دهد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کلیه از افراد مورد مطالعه اطلاعات موجود در صورت جریان وجوه نقد را نادیده گرفته و بیشتر از سایر صورتهای مالی جهت اخذ تصمیمات استفاده می کردند..

اورپورت و زنگ - - 2007 به ارزیابی سودمندی روش مستقیم جهت پیش بینی سود و جریان های نقدی آتی پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که شرکتهایی به طور داوطلبانه از روش مستقیم جهت تهیه صورت جریان وجوه نقد استفاده می کنند، اطلاعات بیشتری را در ارتباط با سودهای آتی نسبت به سایر شرکتها در بازده سهام دوره جاری منعکس می کنند.

آرتور و همکاران - 2010 - به بررسی محتوای اطلاعاتی افزاینده اجزای جریان های نقدی عملیاتی در پیش بینی سودهای آتی در نمونه ای متشکل از شرکتهای استرالیایی پرداختند. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از این بود که اجزای جریان های نقدی عملیاتی از توانایی بیشتری جهت توضیح و پیش بینی سودهای آتی نسبت به رقم تجمعی آن برخوردار می باشند.

چن و همکاران - - 2011 طی پژوهشی به بررسی سودمندی روش مستقیم در تهیه صورت جریان وجوه نقد پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که برتری روش مستقیم از بعد محتوای اطلاعاتی نسبی و افزاینده آن نسبت به روش غیر مستقیم جهت پیش بینی سودها و جریان های نقدی عملیاتی آتی جزئی می باشد.

ژائو و ال مستری - - 2013 طی پژوهشی به ارزیابی توانایی روش مستقیم جهت افزایش دقت در قضاوت تحلیل گران مالی پرداختند. نتایج این پژوهش بیانگر این بود که پیش بینی جریان های نقدی تحلیل گران در شرایطی که شرکتها از روش مستقیم جهت تهیه صورت جریان وجوه نقد استفاده می کنند، دقیق تر خواهد بود.

گانش و پریسیل - - 2014 طی پژوهشی میزان قابلیت فهم روش های ارائه صورت جریان وجوه نقد را توسط استفاده کنندگان ارزیابی نمودند. هدف پژوهش مدکور تعیین میزان مطلوبیت روش مستقیم جهت ارائه جریان های نقدی عملیاتی از دیدگاه استفاده کنندگان صورت جریان وجوه نقد شرکت موریشن بود. جهت نحقق این هدف پرسشنامه هایی طراحی و توزیع شد. نتایج حاصل بیانگر این بود که در شرایطی که پاسخ دهندگان نسبت به مربوط بون، قابلیت اتکا و مفید بودن تصمیمات علاقمند هستند، استفاده از روش مستقیم را در اولویت قرار می دهند. اما زمانی که از دیدگاه آنها قابلیت فهم از اهمیت بیشتری برخوردار باشد ، ترجیح می دهند از روش غیر مستقیم جهت ارزیابی استفاده نمایند.

یوسفی - - 1387 به بررسی علل استفاده از روش غیر مستقیم در تهیه صورت جریان وجوه نقد و ارتباط آن را با نیازهای استفاده کنندگان صورتهای مالی مورد بررسی قرار داد. برای انجام این پژوهش از تهیه کنندگان صورتهای مالی شرکتهای نمونه نظرخواهی به عمل آمد. نتایج این پژوهش نشان داد که به دلیل نزدیکی روش غیر مستقیم به روش تهیه صورت تغییرات در وضعیت مالی، ارتباط روش غیر مستقیم با خالص گردش وجه نقد عملیاتی، افشا تاثیر تغییرات در عوامل چرخه عملیات بر گردش وجه نقد عملیاتی در روش غیر مستقیم این روش در ایران مورد استفاده واقع می شود.

پورحیدری و همکاران - - 1388 به بررسی مقایسه ای توانایی پیش بینی اطلاعات صورت جریان وجوه نقد به روش مستقیم و غیر مستقیم در بین شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج این پژوهش بیانگر این بود که ارائه اطلاعات جریان های نقدی ناشی از فعالیت عملیاتی به روش مستقیم از توانایی پیش بینی بیشتری نسبت به روش غیر مستقیم برخوردار می باشد.

فرضیات پژوهش

با توجه به مطالعات انجام شده قبلی و یافته های حاصل از بررسی مبانی نظری فرضیات پژوهش یه شرح زیر تدوین شده است:

فرضیه اول: توانایی توضیح دهندگی سودهای آتی با استفاده از ارقام تفکیکی جریان وجه نقد ناشی از فعالیت های عملیاتی بیشتر از مبلغ تجمعی آن می باشد.

فرضیه دوم: توانایی پیش بینی کنندگی سودهای آتی با استفاده از ارقام تفکیکی جریان وجه نقد ناشی از فعالیت های عملیاتی بیشتر از مبلغ تجمعی آن می باشد

روش تجزیه و تحلیل داده ها
 اسلون - 1996 - تاکید کرد سودهای آتی می توانند بر اساس جریانات نقدی پیش بینی گردند که دارای کیفیت بالای پیش بینی نیز می باشند. شواهد نشان می دهند که جریانات قدی شاخص مناسبی برای پیش بینی سود های آتی می باشند و این شاخص در حالتی که اجزای جریانات نقدی عملیاتی به صورت جداگانه ارائه گردد کارایی بیشتری دارد.
سود از دو بخش نقدی و تعهدی - غیر نقدی - تشکیل شده است بنابراین مدل 1 را می توان به صورت زیر نوشت:

که در آن سود به دو بخش نقدی و غیرنقدی تقسیم شده است. اقلام تعهدی عبارت است از تفاوت بین سود عملیاتی و جریان ×نقدی عملیاتی که به عنوان سود غیر نقدی تلقی می گردد.

به این ترتیب این مدل تشکیل شده است از جریان نقدی عملیاتی و اقلام تعهدی سود. اما از طرفی اقلام جریان نقدی عملیاتی می تواند به طبقات زیر تقسیم گردد:

جریان وجه نقد دریافتی از مشتریان، جریان وجه نقد پرداختی به تامین کنندگان مواد و کارکنان و سایر اقلام جریان وجه نقد عملیاتی.

جریان نقدی دریافتی از مشتریان عبارت است از، مبالغ فروش پس از هرگونه تعدیل حساب های دریافتنی عملیاتی و مبالغ پیش دریافت فروش. مبالغ پرداختی به کارکنان و تامین کنندگان مواد نیز از طریق مبالغ بهای تمام شده و تعدیل هرگونه مبالغ حساب های پرداختنی عملیاتی، موجودی مواد کالا و پیش پرداخت ها حاصل می گردد. سایر اقلام نیز عبارت است از هرگونه مقادیر باقی مانده ناشی از فعالیت های عملیاتی طبقه بندی شده در سرفصل جریان نقدی عملیاتی. کلیه این اطلاعات از یادداشت های تطبیبق صورت جریان وجوه نقد عملیاتی شرکت ها بدست آمده است. پس از محاسبه متغیرهای مدل شماره 3 به صورت زیر تغییر می یابد:
بدین ترتیب مدل اسلون به مدل گسترش یافته شماره 3 تبدیل شده است که در آن جریان نقدی عملیاتی به 3 طبقه اصلی تبدیل شده است. مبحث اصلی پژوهش فوق این مسئله است که استفاده از اقلام وجوه نقد عملیاتی بصورت جداگانه محتوای اطلاعاتی بالاتری نسبت به ارائه جمع جریان های نقدی عملیاتی دارد.

به این ترتیب متغیرهای این پژوهش شامل: سود عملیاتی، خالص جریان نقدی عملیاتی، جریان وجه نقد دریافتی از مشتریان ، جریان وجه نقد پرداختی به تامین کنندگان مواد و کارکنان و سایر اقلام جریان وجه نقد عملیاتی - جریان های نقدی فرعی - می باشد که