بخشی از مقاله
چکیده
بانکها بهعنوان نهادهای مالی نقش واسطهگری مالی را به عهده دارند و بنابراین کارکردهای پسانداز، سرمایهگذاری، تولید، اشتغال و رشد در اقتصاد ملی تحت تأثیر تصمیمات، اقدامات و عملیات بانکها است. اعطای وام، فعالیت اصلی اکثر بانکها را تشکیل میدهد و تغییر در شرایط اقتصادی بر ریسک بانکی اثر میگذارد.
ممکن است وضعیت اعتباری یک وامگیرنده به مرور زمان و در اثر عوامل مختلف، ضعیف شود. درنتیجه، یکی از ریسکهای عمدهای که بانکها با آن مواجهاند ریسک اعتباری یا عدم پرداخت وام توسط وامگیرنده است. توسعه مالی از عواملی است که ریسک اعتباری بانکها را تحت تأثیر قرار میدهد، بنابراین هدف این مطالعه، بررسی تأثیر توسعه مالی بر ریسک اعتباری برای منتخبی از بانکهای ایران طی دوره زمانی 1385-93 به روش پانل دیتا بود. نتایج این مطالعه نشان داد که توسعه مالی اثر منفی بر ریسک اعتباری بانکی دارد.
مقدمه
طی دو دهه گذشته، سیستم بانکی در سراسر دنیا تغییرات قابل ملاحظهای را در محیط فعالیت خود تجربه کرده است. عوامل خارجی و داخلی متعددی بر ساختار و عملکرد سیستم بانکی تأثیرگذار بوده است. بااینوجود، برخلاف تمامی تغییرات مطروحه، سیستم بانکی همچنان میداندار اصلی تأمین مالی فعالیتهای اقتصادی در بسیاری از کشورها است و نقش اصلی در انتقال منابع از پساندازکنندگان به واحدهای سرمایهگذاری ایفا میکند .یک سیستم بانکی سالم به طریقهی بهتری میتواند در مقابل تنشهای اقتصادی مقاومت کرده و نقش پررنگتری در پایداری و ثبات سیستم مالی ایفا کند .
درجه اهرمی بالا، و پایین بودن سرمایه بانکها در تناسب با حجم ترازنامههای آنها در مقایسه با سایر بنگاههای تجاری، و عدم تناسب زمانی سررسید داراییها و بدهیها، نظام بانکی را در معرض ریسکهای متنوعی قرار داده است و آن را به عنوان یکی از عوامل بروز بحرانها در اقتصاد شناسانده است. خطر بحرانهای بانکی و مالی و از دست رفتن اعتماد عمومی به نظام بانکی اقتصاد کشور را دچار چالشهای جدی میکند. یکی از مهمترین ریسکهای مرتبط با فعالیت بانکی، ریسک اعتباری1 است.
ریسک اعتباری عدم بازپرداخت بدهی توسط دریافتکنندگان تسهیلات در موعد معین اساس ریسک اعتباری را تشکیل میدهد. ریسک اعتباری را میتوان احتمال تعویق، مشکوکالوصول یا لاوصول شدن بخشی از پرتفوهای اعتباری نهاد پولی به دلیل ضعف مدیریت در عوامل داخلی - نظیر مدیریت اعتباری، کنترل داخلی، پیگیری و نظارت - یا به دلیل عوامل خارجی - مثل رکود اقتصادی، بحران و ... - تعریف نمود .
اهمیت و نقش این ریسک در بانکهای بزرگ جهان تا حدی است که آنها تمایل دارند حدوداً نیمی از سرمایه اقتصادی خود را به این ریسک اختصاص دهند . ریسک بانکی تحت تأثیر توسعه بازارهای مالی قرار دارد. بازارهای مالی مکانی است که در آن معاملات مالی انجام میشوند . توسعه مالی مجموعه عوامل، سیاستها و نهادهایی است که منجر به دسترسی گستردهتر به سرمایه و خدمات مالی میشود .
نظام مالی ریسک را قیمتگذاری میکند و مکانیسمهای ادغام و اصلاح و مبادله آن را فراهم میآورد .[5] به دلیل تأثیر توسعه بازارهای مالی - شاخص توسعه بازار سهام - بر ریسک بانکی هدف این مطالعه بررسی تأثیر توسعه بازارهای مالی بر ریسک اعتباری در نمونهای شامل 17 بانک از بانکهای ایران طی دوره زمانی -93 1385 به روش اقتصاد سنجی پانل دیتا2 است. تحقیق حاضر از پنج بخش تشکیل شده است. مقدمه و پیشینه حاضر بخش اول مقاله را تشکیل میدهد. در بخش دوم مبانی نظری موجود در این زمینه ارائه میگردد. در بخش سوم تصریح مدل و برآورد مدل مورد نظر ارائه میشود. در پایان نتیجهگیری ارائه خواهد شد.
در مورد ریسک بانکی مطالعاتی در ایران انجامشده است. دسته-ای از این مطالعات برای نمونه به بررسی ارتباط میان انواع ریسک-های بانکی، ارتباط کارایی و ریسک بانکی و مدیریت ریسک در صنعت بانکداری پرداختهاند؛ اما در خصوص تأثیر توسعه مالی بر ریسک بانکی تحقیق مستقلی یافت نشد. به نمونهای از این دسته مطالعات به اختصار اشاره میشود.
در مطالعهای با استفاده از آنالیز واریانس، به مقایسه نوسانهای ریسک اعتباری بانکها، بین بانکهای مختلف و در طی زمان برای دوره زمانی 1378 - 1385 پرداختند. این بررسی نشان داد که بخش عمدهی نوسانهای ریسک اعتباری بانکها ناشی از تغییرات وضعیت کلان اقتصادی کشور در طی زمان است. آنها هم چنین تأثیر وضعیت کلان اقتصادی بر روی ریسک اعتباری بانکها را نیز مورد بررسی قرار دادند. ارزیابی نشان داد که سطح GDP و نرخ تورم با ریسک اعتباری رابطه منفی داشته و رشد GDP، میزان واردات و ریسک اعتباری و رشد تسهیلات با ریسک اعتباری بانکها رابطه مثبت دارند .
مهرارا و مهرانفر - 1392 - در مطالعهای به بررسی عوامل تأثیرگذار بر مدیریت ریسک صنعت بانکداری ایران طی دوره -88 1380 با استفاده از دادههای مربوط به 15 بانک خصوصی و دولتی فعال در ایران پرداختهاند. نتایج این مطالعه نشان داد که نسبتهای نقدینگی، سودآوری و کارایی عملیاتی و همچنین رشد اقتصادی اثر مثبت و میزان ریسک اعتباری و نرخ تورم اثر منفی بر نسبت کفایت سرمایه بهعنوان شاخص کارایی مدیریت ریسک بانکی دارند .
با توجه به جدید بودن موضوع و کار نشدن موضوعات مشابه در این زمینه، سعی شده با رجوع به منابع لاتین تا حدی ادبیات تحقیق تقویت شود. ویسونسی در مطالعه دیگر به بررسی رابطه بین توسعه بازار مالی و ریسک بانکی در تایلند در طول دوره 1990- 2012 پرداختهاست. نتایج این مطالعه نشان داد که توسعه بازار سهام بهطور مثبت با نسبت سرمایه بانکها - به عنوان شاخص معرف ریسک - در ارتباط است و بهطور معکوس به بتای بازار مرتبط است، درحالیکه توسعه بخش بانکی هیچ اثری بر نسبت سرمایه بانکی - به عنوان شاخص معرف ریسک - ندارد
ویسونسی و تانگورای با در نظر گرفتن بحرانهای بانکی و چرخههای تجاری به بررسی اثرگذاری توسعه بازارهای مالی برریسک بانکی برای 37 بانک در هفت کشور آمریکای جنوبی طی دوره 1991-2012 پرداختهاند. نتایج این مطالعه نشان داد که توسعه بازارهای مالی به طور میانگین ریسک بانکی را کاهش و همچنین بحرانهای مالی و چرخههای تجاری اثر توسعه بازارهای مالی بر ریسک بانکی را تعدیل میکند
مبانی نظری
ریسک، نوعی از عدم اطمینان نسبت به آینده است که قابلیت محاسبه را داشته باشد. به بیان دیگر، اگر نتوان میزان عدم اطمینان به آینده را محاسبه کرد، ریسک نخواهد بود؛ بلکه فقط عدم اطمینان است؛ به همین دلیل برای ریسک مقداری مشخص ارائه میشود و میتوان آن را مدیریت و کنترل نمود؛ هر چند اعداد ریسک را فقط زیان ناشی از سرمایهگذاری میدانند، عدهای دیگر ریسک را به دو دسته ریسک واقعی - خالص و سوداگرانه - برد و باخت - - تقسیم می کنند؛ بدین صورت که ریسک واقعی همواره در برگیرنده زیان است - مانند مالکیت خودرو که در صورت تصادف زیان وارد میشود و در غیر این صورت، وضعیت بدون تغییر است - و ریسک سوداگرانه، سود و زیان را دربردارد. به بیان دیگر، ریسک هم میتواند جنبه زیان - ریسک منفی - و هم جنبه سود - ریسک مثبت - را دربرگیرد .
صنعت بانکداری به علت ویژگیهای خاص خودذاتاً مستعد بیثباتی، ریسک و تشدید بحرانهاست. ریسک اعتباری1 مهمترین ریسکی است که نظام بانکی با آن مواجه است. ارائه مدلی برای اندازه گیری ریسک اعتباری نخستین بار توسط جان موری در سال 1901، روی اوراق قرضه انجام شد
مشابهت زیاد اوراق قرضه به تسهیلات اعطایی بانکها باعث شد تا ریسک عدم بازپرداخت وامها مورد توجه پژوهشگان قرار گیرد. بازارهای مالی به عنوان مکانهایی که داراییهای مالی در آنها مبادله میشود تاثیر زیادی بر ریسک اعتباری بانکی دارند.
واسطههای مالی در صورت تحقق توسعه مالی، هزینه کسب اطلاعات، هزینه اجرای طرحها و مبادله محصولات را کاهش می-دهند؛ و با خلق و گسترش نقدینگی، تحرک پساندازها، افزایش تشکیل سرمایه و ارتقای کارآفرینی، موجب افزایش کارایی کل اقتصاد میشوند [9] و ریسک بانکی را کاهش میدهند، همچنین توسعه بازارهای مالی با تأثیر مثبت بر فعالیتهای اقتصادی، موجب افزایش بهرهوری خدمات مالی، مدیریت ریسک، تخصیص سرمایه و بسیج منابع میشود
تصریح و برآورد مدل
معرفی مدل و متغیرهای بهکار رفته در این تحقیق که به بررسی اثر توسعه بازارهای مالی و سیکلهای تجاری بر ریسک بانکی به روش اقتصاد سنجی دادههای ترکیبی می-پردازد، از مدل تعدیلیافته ویتسونسی و تانگورای - 2016 - و نرم افزار ایویوز2 استفاده میشود. مدل بهکار رفته در این مطالعه بهصورت زیر است:
در اینجا BankRisk نشانگر ریسک اعتباری بانک i در دوره t؛ جمله ثابت، ها و ضریبهای برآوردی است.BankRisk،که با نسبت کل تسهیلات بانکها به کل دارایی بانکها اندازهگیری میشود؛ ؛ SMD شاخص توسعه بازار سهام - نسبت ارزش بازار سهام به تولید ناخالص داخلی - ؛
CONTROL بردار متغیرهای کنترلی شامل متغیر اقتصادی TRADE که نشانگر درجه باز بودن تجارت کشورها - مجموع صادرات و واردات به تولید ناخالص داخلی - ، LN-LIQ نسبت نقدینگی - نسبت دارایی نقد به کل دارایی بانک - و LN-LEV اهرم مالی - مجموع بدهیها تقسیم بر مجموع دارایی - برای کنترل اثر شرایط اقتصادی و سایر شرایط بانکی است.جزء اخلال اثرات تصادفی مربوط به بانکها را نشان میدهد که در طول زمان ثابت فرض میشود و همان جزء خطای کلاسیک است. تمامی داده-های لازم برای این مطالعه از وبسایت بانک مرکزی به آدرس www.cbi.ir و ترازنامههای بانکهای ایران گردآوری شده است.
زمانیکه از دادههای پانلی استفاده میشود باید آزمونهای مختلفی برای تشخیص روش تخمین مناسب انجام داد. رایجترین آزمون در این زمینه آزمون چاو1 و آزمون هاسمن2 است. آزمون چاو برای تصمیم در مورد انتخاب روش حداقل مربعات معمولی3 یا مدل آثار ثابت بهکار میرود. مفروضات این مدل بهصورت زیر است:
پارامتر ضریب متغیر مجازی در مدل آثار ثابت است. در این آزمون، فرضیه صفر بیانگر یکسان بودن ضرایب و عرض از مبدأ در دادههای مورد مطالعه است. از این رو، رد فرضیه صفر مبین استفاده از دادههای پانلی و عدم رد فرضیه صفر بیانگر استفاده از روش حداقل مربعات معمولی ادغام شده است. اگر در آزمون چاو تشخیص داده شود که میتوان برای تمام مقاطع یا زمانها در مطالعه، عرض از مبداءهای جداگانه در نظر گرفت، آنگاه باید به آزمون انتخاب بین تخمین با اثرات تصادفی گروهی یا زمانی نیز مبادرت ورزید.
فرض اصلی در الگوی اثرات ثابت این است که جزء خطا میتواند با متغیرهای توضیحی همبسته باشد در حالی که در الگوی اثرات تصادفی فرض میشود که همبستگی بین جزء خطاء با متغیرهای توضیحی وجود ندارد. آزمون هاسمن نیز از معیار کای-دو استفاده میکند در صورتی که احتمال آماره آزمون بیش از 0/05 باشد، در سطح معنی داری 0/95 درصد میتوان اثرات تصادفی را به اثرات ثابت ترجیح داد؛ در غیر این صورت اثرات ثابت انتخاب می-شود.
بررسی وجود همجمعی متغیرها در دادههای ترکیبی اهمیت ویژهای دارد. در این مطالعه برای انجام آزمون همجمعی دادههای ترکیبی از روش کائو - 1999 - 4 استفاده میشود.
برآورد مدل بهکارگیری روشهای سنتی در اقتصادسنجی مبتنی بر فرض
ایستا بودن متغیرها است. بنابراین برای بررسی وجود رگرسیون کاذب در هنگام برآورد الگو، ابتدا لازم است که ایستایی متغیرها مورد بررسی و آزمون قرار گیرد. پس از بررسی مانایی متغیرهای مدل و ایستا بودن آنها جهت بررسی رابطه بلند مدت میان متغیرها از آزمون همجمعی کائو با استفاده از آماره ADF استفاده میشود. نتایج آزمون همجمعی مدل در جدول - 1 - ارائه شده است.
جدول : - 1 - نتایج همجمعی کائو
نتایج جدول - 1 - نشان میدهد که بر اساس آماره ADF بین متغیرهای تحقیق رابطه همجمعی وجود دارد. بنابراین میتوان گفت یک رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته وجود دارد. نتایج آزمون چاو بهصورت خلاصه در جدول - 2 - آمده است که بیانگر تائید اثرات ثابت در برابر دادههای تلفیقی است.
جدول : - 2 - آزمون چاو برای تشخیص الگوی دادههای ترکیبی یا تلفیقی
برای انجام آزمون هاسمن ابتدا مدل را به صورت اثر تصادفی تخمین زده و سپس آزمون هاسمن انجام میشود. نتایج آزمون هاسمن در جدول - 3 - آمده است که حاکی از استفاده از تائید اثرات تصادفی در برابر اثرات ثابت است.
جدول : - 3 - آزمون هاسمن برای تشخیص الگوی اثرات ثابت یا تصادفی
نتایج برآورد مدل به روش اثرات تصادفی در جدول - 4 - آمده است.
جدول : - 4 - نتایج برآورد مدل با متغیر وابستهریسک اعتباری بانک
نتایج جدول - 4 - نشان میدهد که مدل برآوری از نظر شاخصهای
آماری در وضعیت مناسبی قرار دارد. آماره F بیانگر معناداری کل رگرسیون است. به عبارتی این فرضیه که ضرایب متغیرهای مستقل مدل میتوانند صفر باشند رد میشود و کل رگرسیون معنیدار است. همچنین طبق نتایج جدول - 4 - اثر اهرم مالی - LEV - بر ریسک اعتباری بانک نیز مثبت و معنیدار است. این نتایج بیانگر این موضوع است که با افزایش اهرم مالی، ریسک اعتباری بانکی افزایش مییابد.
