بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه جهانی شدن اقتصاد و پیامدهای ناشی از ان موضوع بسیار مهمی در عرصه بین الملل میباشدکه با رویکرد یکپارچه سازی اقتصاد جهانی و افزایش تجارت ازاد اغاز شد و حوزه های مختلف از جمله محیط زیست را تحت تاثیر خود قرار داده است.یکی از مشکلات مهم محیط زیست انتشار گازهای گلخانه ای مانند co2 میباشد که باعث گرم شدن کره زمین شده است.انتشار گاز co2 دلایل بسیاری را دارد افزایش تجارت جهانی را میتوان یکی از ان دلایل بر شمرد. هدف از این مقاله بررسی اثرات جهانی شدن اقتصاد بر محیط زیست در جهان و کشور ایران میباشد که داده های مربوط به انتشار گاز co2 و شاخص جهانی شدن اقتصادبه روش میدانی برای دوره 1981-2011 برای کشور ایران میباشد.
نتایج حاصل از این مطالعات نشان میدهد که افزایش تجارت باعث افزایش رشد اقتصادی و افزایش درامد سرانه میشود و اگر این رشد اقتصادی متضمن اجرای سیاستهای زیست محیطی صحیح باشد باعث جلوگیری از آلودگی محیط زیست میشود اما در صورتی که افزایش رشد اقتصادی و درامد سرانه باعث بهره برداری از منابع طبیعی جهت تولید بیشتر شود آلودگی زیست محیطی بر جای میگذارد.مزیت نسبی کشور ها در تولید کالاها نیز عامل بسیار مهمی به شمار می اید.و بستگی به میزان الایندگی تولید کالا دارد.معمولا کشور های پیشرفته صنایع الوده کننده خود را به کشور های در حال توسعه انتقال میدهند و این کشورهای در حال توسعه به پناهگاههای آلاینده تبدیل می شوند. با بررسی داده های مربوط به کشور ایران و با استفاده از نرم افزار استتا رابطه معناداری بین انتشار گاز co2 و شاخص جهانی شدن وجود دارد و علاوه بر این شاخص متغیرهای دیگری نیاز است تا بتوان رابطه بین انتشار گاز co2 و جهانی شدن را توضیح داد.
کلمات کلیدی: جهانی شدن،تجارت،محیط زیست،منحنی کوزنتس،فرضیه پناهگاه آلایندگی
مقدمه
امروزه جهانی شدن به عنوان یک پدیده رو به رشد و فراگیر توجه بسیاری از اندیشمندان و محققان را به خود جلب کرده است و تمامی جنبه های مختلف زندگی انسان اعم از اقتصاد ، سیاست ،فرهنگ ، محیط زیست را تحت تاثیر خود قرار می دهد. اما در تعریف آن بیش از هر چیز مفهوم و جنبه اقتصادی آن به چشم می اید و دلیل آن ناشی از تکامل یافتگی بیش تر بعد اقتصاد جهانی شدن بر سایر ابعاد و زمانی وقوع آن است که از سال 1981 توسط اقتصاددانان به کاربرده شد. به همین دلیل به مقوله جهانی شدن با نگاه اقتصادی نگریسته می شود.
اصول بنیادین جهانی شدن اقتصاد ، تجارت و سرمایه گذاری بین المللی می باشند که منجر به یکپارچگی اقتصاد جهانی می شود و تولید کنندگان و مصرف کنندگان را در سراسر جهان به هم مرتبط می نماید. و از مزایای آن که افزایش توان رقابتی ، تقسیم کار جهانی استفاده از مزیت نسبی و کاهش ریسک است برخوردار می کند و تمامی کشورها را تحت تاثیر حوزه های تاثیر گذار خود قرار می دهد که یکی از این حوزه ها محیط زیست می باشد که امروزه به عنوان میراث عمومی انسان مورد توجه همگان اعم از اقتصاددانان نیز قرار گرفته است.از این رو توجه به مشکلات حوزه محیط زیت به یکی از نگرانی های جان تبدیل شده است که خود را در قالب پیمان ها ، برنامه ها و جنبش های همچون پیمان کیوتو برنامه زیست محیطی سازمان ملل ،صلح سبز و موسسه ناظران جهانی نشان می دهد.
یکی از مهمترین تهدیداتی که امروزه محیط زیست با ان مواجه است الودگی میباشد . با وجود اینکه اتفاقات مهمی در کاهش آلودگی صنعتی و حداکثر شدن کارائی رخ داده است ، اما سوال این است که آیا جهانی شدن اقتصاد بر عملکرد محیط زیست تاثیر می گذارد و یا خیر. و آیا جهانی شدن و رشد تجارت ناشی از آن می تواند یکی از دلایل افزایش آلودگی و انتشار گاز های گلخانه ای باشد ؟هدف از این مقاله پاسخ به سوالات فوق می باشد که با بررسی داده های مربوط به انتشار گاز co2 و تجارت به عنوان شاخصی از جهانی شدن از سال 1981 - 2011 درجهان و کشور ایران می باشد.در این مقاله ابتدا مبانی نظری و پیشینه تحقیق ارائه می شود. در بخش به دوم بیان مسئله و بحث پیرامون موضوع اختصاص دارد و بخش سوم به نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد ها پرداخته شده است.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
در اقتصادمعمولاً از جهانی شدن تجاری و جهانی شدن مالی جهت توضیح جهانی شدن اقتصادی استفاده می شود در این مقاله نیز جهت بررسی رابطه بین محیط زیست و جهانی شدن اقتصاد بر روی ابعاد اقتصادی تجارت تمرکز می کنیم و مبانی نظری و پیشینه تحقیق نیز بر این مبنا است.جهانی شدن، درهم فشرده شدن جهان به عنوان یک جهان واحد است.جهانی شدن پدیده ای چند وجهی است، به گونه ای که به ساخت های گوناگون کنش اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی، فنآوری و محیط زیست راه پیدا کرده است - نیاکویی . - 1385
جهانی شدن اقتصاد به معنای رشد و گسترش تجارت جهانی است در اقتصاد باز،رو به رشد و بدون مرز بین الملل است.چنین رشدی در مباذلات بین المللی نه تنها شمل تجارت کالا و خدمات است ،بلکه تبادل پول های رایج ،تحرک سرمایه،مهاجرت نیروی انسانی،انتقال تکنولوژی و تبادل اطلاعات را نیز در سطح وسیع در بر میگیرد. - - Michael D.2004عموما تعاریفی که از جهانی شدن اقتصاد ارائه میشود تعاریفی ذهنی هستند که بر اساس موقعیت تعریف کنندهB که دیدی مثبت به جهانی شدن داشته باشد و یا برعکسB و با تجربیاتش عرضه میشود.. جهانی شدن اقتصاد تاثیر های زیادی را بر زندگی و محیط زیست انسانها بر جای گذاشته است و اقتصاددانان را بر ان داشته تا تحقیقاتی را در زمینه اثرات جهانی شدن بر محیط زیست انجام دهند.
دیندا با استفاده از روش داده های تابلویی به بررسی اثرات جهانی شدن بر سطح و شدت و تغییرات نسبی آلودگی در کشورهای توسعه یافته عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه - OECD - و کشورهای درحال توسعه غیر عضو و جهان به طور کل پرداخته است. این مطالعه، از انتشارات CO2 استفاده کرده و نشان میدهد اثر جهانی شدن بر محیط زیست به شدت به ویژگی های پایه ای کشور و مزیت های نسبی آن بستگی دارد؛ و در نهایت به این نتیجه می رسد که جهانی شدن میزان انتشار CO2 را افزایش می دهد. - - Dinda 2006امین و همکاران با استفاده از روش جدول داده ستانده لئونتیف، ارتباط جهانی شدن آزادسازی تجاری بر انتشار آلاینده های هوا در سال های 2000تا 2015 را بررسی کرده اند. ارزیابیکمّی مقاله نشان می دهد میزان آلاینده های انتخاب شده در سال 2015کاملاً بالاتر از سال 2000است.با توجه به مطالعات انجام شده ارتباط میزان انتشار الاینده ها با رشد اقتصادی دارای نمودار U معکوس است که به منحنی کوزنتس معروف است.
اولین مطالعه تجربی درباره منحنی زیست محیطی کوزنتس با عنوان »اثرات زیست محیطی موافقتنامه تجارت آزاد امریکای شمالی « توسط گروسمن و کروگرانجام گرفت که این مطالعه مبنای مطالعات بعدی در این زمینه به شمار می آید. - - Grossman and krueger1991 فرانکل و رز به بررسی اثر تجارت بر محیط زیست در یک سطح مشخص تولید ناخالص داخلی سرانه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که تجارت بیشتر منجر به تولید بیشتر شده و در نهایت آلودگی افزایش می یابد .نتایج این تحقیق، فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس را تأیید نمود؛ به گونه ای که می توان گفت :رشد اقتصادی، وضعیت محیط زیست را در سطوح پایین درآمد بدتر می کند و در سطوح بالای درآمد، بهبود می بخشد. - - Frankel and Roz 2005
ابدولای و رامکی - - 2009 در مقاله ای به بررسی روابط بین رشد اقتصادی ناشی از تجارت بین الملل و تخریب محیط زیست هم از لحاظ تئوری و هم از لحاظ تجربی پرداخته اند .نتایج نشان میدهد که یک منحنی زیست محیطی کوزنتس برای بیشتر آلوده کننده ها تحت شرایطی وجود دارد .هیچ یک از فرضهای مربوط به ارتباط بین تجارت و تخریب محیط زیست به طورکامل تأیید نمیشود در واقع حمایت ناچیزی برای فروض پناهگاههای آلاینده وجود دارد.طبق فرضیه پناهگاه آلایندگی، صنایع با شدت آلایندگی بالا، در حال انتقال از اقتصادهای توسعه یافته به جهان درحال توسعه هستند.
برقی اسکویی - - 1387 ، در مطالعه ی خود به بررسی آثار آزادسازی تجاری بر انتشار گازهای گلخانه ای - دی اکسیدکربن - در منحنی زیست محیطی کوزنتس طی سال های 2002-1992برای کشورهای با درآمد سرانه ی بالا، متوسط بالا، متوسط پایین و پایین پرداختهاست نتایج مطالعه حاکی از آن است که افزایش آزادسازی تجاری و درآمد سرانه درکشورهایی با درآمد سرانه ی بالا و متوسط بالا، به کاهش انتشار گاز دی اکسیدکربن و در کشورهای با درآمد سرانه ی متوسط پایین به افزایش انتشار گاز دی اکسیدکربن منجر میشود.
مهرابی بشرآبادی و همکاران - - 1389با استفاده از مدل خودتوضیح با وقفه گسترده و مدل تصحیح رابطه بلندمدت و کوتاه مدت رابطه میان آزادسازی تجاری و آلودگی محیط زیست در ایران را بررسی کرده و نشان دادند آزادسازی تجاری و درجه باز بودن اقتصاد، آلودگی را کاهش می دهد. همچنین، نشان دادند آزادسازی تجاری در بلندمدت از مشکلات زیست محیطی ناشی از رشد می کاهد .آن ها در مطالعه خود اثر آزادسازی تجاری بر آلودگی را در قالب نظریه منحنی زیست محیطی کوزنتس آزموده، و براساس مطالعه، نتایج برقراری منحنی زیست محیطی کوزنتس برای اقتصاد ایران را تأ یید می کنند.
بیان مسئله وبحث
جهانی شدن پدیده جند وجهی است که به بافت های گوناگون اجتماعی، سیاسی ، اقتصادی فرهنگی ، نظامی ، فناوری و محیط زیست راه پیدا کرده است. و با توجه به ادغام بیشتر اقتصاد جهانی و ضعیف شدن مرز ها ارایه تصویر توسعه کشور ها بدون ارتباط و هماهنگی با نظام جهانی غیر ممکن به نظر می رسد.همواره یکی از مخالفان جهانی شدن فعالان محیط طیست بودند که به طرفداری از محیط زیست درصدد مخالفت با جهانی شدن اقتصاد برآمدند و جهانی شدن اقتصاد را تهدیدی جدی بر محیط زیست تصور می کردند . اما اقتصاددانان بر خلاف نظر آنها معتقدند که طبیعت در خدمت بشر است.برخی از منتقدان جهانی شدن اقتصاد بر این باورند که سازمان تجارت جهانی به نام تجارت آزاد ، مانع از اقدامات محافظتی کشور ها شده و از این طریق همزمان به محیط زیست و نیز حق حاکمیت کشور ها ضربه می زند. - - Frankel 2003
در شرایط کنونی بشر با مشکلات زیادی در حوزه محیط زیست از جمله انتشار بی رویه گازهای گلخانه ای که باعث گرم شدن کره زمین شده مواجهه است. و از طرفی خود انسان موثر ترین و مهم ترین عامل تغییرات زیست محیطی است که با ایجاد تغییرات موجبات تخریب را فراهم می کند.و این احتمال وجود دارد که زمانی فرا برسد که برای اقدامات جبران کننده دیر شده باشد.حال سوال این است که جهانی شدن اقتصاد با محیط زیست ارتباط دارد ؟به منظور ردیابی خطوط اصلی بین محیط زیست و جهانی شدن اقتصاد بر روی ابعاد اقتصادی تجارت ، تمرکز می کنیم .تجارت ، رشد اقتصادی و محیط زیست
