بخشی از مقاله
چکیده
هرچند امروزه اهمیت طراحی محوطه و فضای باز بر کسی پوشیده نیست، با این وجود به دلیل مسائل اقتصادی و نیز در پارهای موارد اقتضائات مدیریتی، طراحی محوطه به امری تشریفاتی و تنها جهت ساماندهی نهایی یک مجموعه و بدون پرداختن اصولی و برخوردار از تفکر طراحی، تبدیل میگردد. در این میان طراحی منظر و فضای سبز یک محیط دانشگاهی نیز که میتواند کارکردی سه گانه: آموزشی-تفریحی-هویتی ایفا کند، در اکثر موارد به وادی فراموش سپرده شده و بی بهره از اصول میباشد.
علاوه بر این در برخی محیطهای دانشگاهی به دلیل شکلگیری چند فازه و دارای زمان بندی ساختمان سازی این مساله بیش از پیش بروز و ظهور مییابد. دانشگاه بجنورد با گذر قریب به هشت سال از زمان بهره برداری از محیط باز مطلوبی در کل مجموعه برخوردار نیست. این مقاله به دنبال مطالعاتی در این خصوص و نیز ارائه طرح محوطه سازی دانشکده هنر دانشگاه بجنورد شاکله اصلی خود را باز یافته است و تلاش در جهت ارائه راهکارهای کلی در طراحی فضاهای باز دانشگاهی به ویژه در محیطهای آموزشی هنر دارد. روش تحقیق فوق از نوع تحلیلی توصیفی بوده و ضمن شناسایی اصول اصلی طراحی محوطه سعی در تحلیل آنها و ارائه اصوص مدون در طراحی محوطه دانشکده هنر دانشگاه بجنورد می نماید.
مقدمه
"دانشگاه، مولد ایدهها، تفکرخلاق و ارتباطات اجتماعی ونشاط فرهنگی بوده و مکانی است که متصل کنندهی باهوشترین پژوهشگران فعال با منبع گستردهای ازدانش و علوم جدید میباشد. × - Stephen SiuYuLau, 2014 - " به دنبال گسترش مؤسسات آموزش عالی درکشور برای پاسخگویی به نیاز آموزشی جوانان درسالهای اخیر با وجود کمبود زمین، مؤسسات آموزش عالی فراوانی درساختمانهای بسته و فاقد فضاهای باز به وجود آمده و یا سایت فضاهای آموزشی به خارج از شهر منتقل شدهاند.
حتی با وجود فضای باز کافی درخارج از شهر، در طراحی سایت این گونه دانشگاهها، طراحی محوطه و فضای باز مجاور دانشکدهها به عنوان آخرین گام در طراحی در نظر گرفته میشود که در صورت وجود زمان و بودجهی کافی به آن پرداخته میشود. حال آن که تأثیر فضاهای باز سایتهای دانشگاهی بر ارتقای کیفیت آموزش امری مشخص و ثابت شده می باشد. منظر در یک سایت دانشگاهی، بستری با دو کارکرد فیزیکی و بصری به بیننده ارائه میکند.
کارکرد فیزیکی مرتبط با مؤلفههایی چون دسترسی بین فضاهای بسته معماری، پیش درآمدی بر آمد و شد به آنها، نشیمنگاهی برای گفتگو و مطالعه آزاد بر روی مبلمانهای تعبیه شده، فرش چمن آن و موضوعاتی از این دست میباشد. اماکارکردهای بصری وادراک سازبه آنچه درحافظه بیننده به وجود میآید برمیگردد. اتفاقاتی که هنگام مشاهده منظر و در متن آن به ذهن بیننده نفوذ میکند، ادراکی از محیط و منظر را به وجود میآورد که امروز هم بنای بسیاری از تحقیقات معماری منظر است.
"در سیر تکاملی مجتمعهای آموزشی، به خصوص در سطوح عالی، همواره ترکیب فضای بسته با فضاهای باز وجود داشته است. این مهم چه در مجتمعهای علمی ایران و چه در مراکز علمی سایرکشورها دارای مصادیق متعددی است؛ متاسفانه در سالهای اخیر به فضاهای باز درون سایت توجه کمتری شده است." - شرقی، - 1390 در طراحی پردیس دانشگاهی دانشگاه بجنورد که در خارج از شهر به اجرا رسیده است، دانشکدهها به صورت فضاهای مثبت طراحی و اجرا شدهاند و فضاهای منفی میانی آنها، به صورت فضاهایی تعریف نشده باقی مانده است.
عواملی چون عدم تعریف صحیح از فضاهای سبز و امکانات تفریحی و حتی مبلمان مناسب و همچنین نبود حس تعلق یا حس مکان در بین دانشجویان نسبت به این فضاها، حضور دانشجویان را در این فضاها کمرنگتر مینماید و باعث حضور موقت دانشجویان در آنجا میشود، همچنین نبود عوامل دعوتکننده به این فضاها - عدم جذابیت فضایی - ، عدم دید و منظر مناسب که از جمله موارد و مشکلات مربوط به این سایت دانشگاهی است موجب کاهش کارائی این فضاها شده است.
وجود فضاهای باز و تعریف نشده در محوطهی دانشگاه، عدم وجود فضاهای دنج وکنج گونه، عدم نفوذ دانشجویان به داخل این فضاها و تحرک در مسیر سبز، موجب عدم بهرهمندی صحیح از فضا گردیده و محیط صرفا جهت نیاز کوتاه مدت دانشجویان قرار میگیرد. جان لنگ محقق برنامهریزی و طراحی محیطی تاکید میکند که بدون توجه به نیازهای استفادهکنندگان فضا میتواند حتی صدمات زیاد فیزیولوژیکی و روانی به انسان وارد نماید.
بنابر این طراحی محوطه، کاری بزرگ در ساخت مکان شمرده میشود و فضای سبز محوطه نیز به اندازه طراحی معماری آن مهم خواهد بود. ساختار مشجر بسیاری از دانشگاهها و طراحی فضاهای صمیمی بین ساختمانها با هدف یکپارچه سازی ساختمانهای جداگانه معمول در دانشگاه صورت میگیرد. طراحی منظر بیرونی محوطه شامل ایجاد یک ساختار پیوسته از منطقه درختان، پرچینها، باغها، اراضی سبز، زمینهای بازی، راهها و نواحی توقف اتومبیل در مقیاس کلان است به گونهای که ساختمانها و فضاهای بیرونی آنها را به هم پیوند داده و یک تصور کلی و یکپارچه از محوطه دانشگاه به وجود آورد. "هدف اصلی طراحی منظردانشگاه، تقویت حس یک منطقه علمی کامل به همراه چشم اندازها، محدوده ها، لبهها، دروازههای ورودی وسلسله مراتب فضایی است."
بنابر این در قالب این مقاله تلاش میگردد راهکارهایی جهت ارتقاء محیطهای باز دانشگاهی ارائه گردد و از آنجا که دانشگاه بجنورد دارای فضای باز گستردهای است، پیشنهاداتی جهت طراحی مطلوب و موثر محوطه و فضای سبز در آن و به طور موردی در محوطه سازی دانشکده هنر دانشگاه، جهت تبدیل به مکانی واجد ارزشهای بصری و زیباییشناسی ارائه گردد به نحوی که ضمن ایجاد اثراتی مطلوب بر روان و روحیهی دانشجویان، کارکرد آموزشی این محیط نیز ارتقا یابد و در نهایت منجر به پیشرفت کیفیت آموزشی این دانشگاه گردد.
