بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات فنولوژیکی که متأثر از رقابت میان محصول و علف هرز می باشد، از ملزومات برنامه ریزي اصولی جهت مدیریت علفهاي به شمار می آید. با هدف بررسی تأثیر رقابت گندم و یولافوحشی در بروز مراحل فنولوژیک، پژوهشی به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395-1396 انجام شد. عامل کرت اصلی: دو تاریخ کاشت 19 - آبان و 24 آذر - و عامل کرت فرعی: جمعیتهاي یولافوحشی - مشهد، کرج، کرمانشاه، اهواز، کردستان و شیراز - .
نتایج نشان داد که سبز شدن جمعیتهاي یولافوحشی متأثر از تاریخ کاشت بوده، به گونهاي که جمعیتهاي یولافوحشی که در آبانماه کشت شدند، درجه-روز رشد لازم براي سبز شدن - مرحله 10 زادوکس - بیشتري در مقایسه با تاریخ کاشت آذرماه داشتند.
در تاریخ کاشت اول و در رقابت با گندم، در میان جمعیتهاي یولافوحشی، درجه-روز رشد مورد نیاز جمعیتهاي کردستان و مشهد بیش از سایرین بود. همچنین مشخص گردید که در شرایط رقابت میان یولافوحشی و گندم، مدت زمان لازم جهت سبز شدن این علفهرز کاهش یافت. در شرایط عدم رقابت یولافوحشی و گندم، جمعیتهاي یولافوحشی درجه-روز رشد بیشتري را براي رویش دریافت نمودند. بهره گیري از نتایج مطالعات مربوط به الگوي رویش و مراحل رشدي علفهاي هرز میتواند مدیریت بههنگام را بر مبناي این گونه پیشبینیها رقم زند.
مقدمه
مطالعات فنولوژیکی برآورد صحیح زمان رقابت علفهاي هرز و تأثیر آنها بر عملکرد گیاه زراعی را ممکن میسازند - ریتچی، . - 1991 شناخت فنولوژي علفهاي هرز، به عنوان عاملی مهم در مدیریت تلفیقی آنها برشمرده میشود که حاصل رقابت، دما و فتوپریود میباشد - سوانتون و مورفی، . - 1996 اثر دما بر جوانهزنی، سبز شدن و مراحل فنولوژي یولافوحشی اهمیت بسیاري دارد.
شروع رقابت میان علفهرز و گیاه زراعی، به زمان سبز شدن و سرعت مراحل فنولوژیکی علفهرز وابسته است - کوزنس و همکاران، . - 1987 نتایج مطالعات در مورد موجهاي سبز شدن یولافوحشی متغیر است، به گونه اي که شارما و همکاران - 1976 - اوج سبز شدن یولافوحشی را 17 روز پس از کاشت بیان کردند و نشان دادند پس از گذشت 30 روز از کاشت، هیچ گیاهچهاي سبز نشد.
حال آنکه در گزارش داي و همکاران - 2012 - ، 100 درصد سبز شدن یولافوحشی 28 تا 42 روز از زمان رؤیت اولین گیاهچه رخ داد. شاخص زمان دمایی64، زمان سبز شدن علفهاي هرز بسیاري را به خوبی پیشبینی نموده است.
با توجه به مجموع نکات ذکر شده و این امر که تاکنون مطالعه مدونی بر روي سرعت مراحل فنولوژي یولافوحشی در شرایط رقابتی انجام نگرفته است، این تحقیق با هدف بررسی تأثیر رقابت جمعیتهاي متفاوت یولافوحشی با گندم بر سرعت سبز شدن این علفهرز صورت گرفت.
مواد و روشها
طرح در پاییز سال زراعی 1395-1396در مزرعه آموزشی و پژوهشی پردیس کشاورزي و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در محمدشهر کرج با عرض جغرافیایی 34 درجه و 35 دقیقه شمالی، طول جغرافیایی 56 درجه و 50 دقیقه شرقی با ارتفاع 1312 متري از سطح دریا اجرا شد. طرح آزمایشی به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل کرت اصلی شامل دو تاریخ کاشت - آبان و آذر - و عامل کرت فرعی شش جمعیت یولافوحشی - مشهد، کرمانشاه، شیراز، اهواز، کردستان و کرج - بود.
جدول .1 مشخصات جغرافیایی مناطق جمع آوري بذر جمعیتهاي یولافوحشی
کرتهاي آزمایشی در ابعاد 2/5 متر آماده شد. فواصل میان کرتها یک متر مشخص گردید. در هر کرت 10 خط کاشت به صورت یک در میان گندم و یولافوحشی تنظیم شد. فواصل کاشت بذور یولافوحشی و گندم روي ردیف به ترتیب10 و 5 سانتیمتر بود. در 1/5 متر بالایی از هر کرت گندم و یولافوحشی و در یک متر انتهایی کرت، تنها بذرهاي یولافوحشی کشت گردید. ثبت مراحل فنولوژي به صورت هفتگی، مشابه با گندم و با استفاده از معیار طبقه بندي زادوکس - زادوکس و همکاران، - 1974 صورت گرفت.
با توجه به اهمیت زمان سبز شدن - کد 10 زادوکس - در رقابت میان گیاه زراعی و علفهرز، به این مرحله به عنوان مبدأ مطالعات فنولوژي پرداخته میشود. منظور از زمان سبز شدن، خروج 50 درصدي برگ اول گیاهچه از کلئوپتیل
در کل کرت آزمایشی میباشد. جهت محاسبه نیاز دمایی جمعیتهاي یولافوحشی از رابطه وانگ - 1960 - استفاده شد:
براي انجام محاسبات، دماي پایه یولافوحشی 1 درجه سانتیگراد در نظر گرفته شد - لگوئیزامون و همکاران، . - 2005 دادههاي هواشناسی - دما - در طول مدت اجراي آزمایش و از زمان کاشت تا هنگام برداشت، از ایستگاه هواشناسی مزرعه آموزشی و پژوهشی پردیس کشاورزي و منابع طبیعی دانشگاه تهران اخذ گردید. تجزیه آماري دادهها توسط نرم افزار R و مقایسه میانگینها نیز با آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام شد. جهت رسم نمودارها از نرم افزار استفاده گردید.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که تاریخ کاشت و جمعیت در سبز شدن یولافوحشی در رقابت و عدم رقابت با گندم داراي تأثیر معنیدار میباشد - دادهها نشان داده نشده است - . همانگونه که در شکل 1 مشاهده میشود، در تاریخ کاشت آبانماه درجه-روز رشد مورد نیاز جهت سبز شدن جمعیتهاي متفاوت یولافوحشی در رقابت با گندم بیشتر از تاریخ کاشت آذرماه میباشد. به نظر میرسد علت این امر بالا بودن میانگین دمایی در آبانماه نسبت به آذرماه باشد.
جمعیت :
شکل .1 اثر متقابل تاریخ کاشت و جمعیت در مرحله سبز شدن 10 - زادوکس - یولافوحشی در رقابت با گندم جمعیتهاي کرمانشاه، کردستان و مشهد به ترتیب بیشترین درجه-روز رشد را جهت سبز شدن دریافت کردند، البته میان دو جمعیت کرمانشاه و کردستان تفاوت معنیداري مشاهده نشد. سه جمعیت کرج، اهواز و شیراز نیز با دریافت 160 درجه-روز رشد - به صورت تقریبی - به این مرحله نموي رسیدند. در تاریخ کاشت اول 24 - آبان - ، اوج سبز شدن جمعیتهاي یولافوحشی در بازه 30 الی 45 روز و یا 160-196 درجه-روز رشد اتفاق افتاد - شکل . - 1
مینباشی و همکاران - 1387 - سبز شدن یولافوحشی را در فاصله 10 الی 12 روز و متوسط 175 تا 184 درجه- روز رشد گزارش کردهاند. در دیگر منابع طول این مرحله از رشد - کد 10 زادوکس - ، 30 روز - شارما و همکاران، - 1976 و 28 تا 42 روز
پس از کاشت نیز بیان شده است. در تاریخ کاشت آذرماه، تعداد روزهاي لازم براي رسیدن به حداکثر سبز شدن و نیز درجه-روز رشد مورد نیاز کمتر از آبانماه به دست آمد 124 - تا 140 درجه-روز رشد در مدت 20-25 روز - . جوانهزنی زودهنگام A. ludoviciana در پاییز بیانگر این مطلب است که دماهاي پایین پاییزه میتواند منجر به جوانهزنی این علفهرز قبل از زمستان شود
درجه-روز رشد لازم براي جمعیتهاي یولافوحشی در محدوده 197-238 در آبانماه و 135-174 در آذرماه قرار دارد - شکل . - 2 مقایسه فنولوژي سبزشدن جمعیتها در شرایط رقابت و عدم رقابت، این نکته را میرساند که رقابت با گیاه زراعی میتواند بر مراحل فنولوژي دو گیاه اثر گذاشته و احتمالاً سبب کاهش مدت گذران مراحل فنولوژي شود
