بخشی از مقاله
چکیده
هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی تاثیر سبک رهبری بر خلاقیت کارکنان با نقش میانجی اعتماد بین کارکنان سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان خوزستان است. در این تحقیق جامعه آماری عبارت است از کلیه کارکنان آموزش فنی حرفه ای استان خوزستان است که تعداد آنها360 نفر می باشد.
در این تحقیق حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 186 نفر محاسبه شده است و همچنین بر اساس جدول کرجسی و مورگان حجم نمونه 186 نفر می باشد. روش پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و بر حسب گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی به شمار می آید و از حیث ارتباط بین متغیر های تحقیق از نوع علی و مبتنی بر معادلات ساختاری می باشد به منظور جمع آوری داده های پژوهشی، سه پرسشنامه استاندارد در میان نمونه تحقیق، توزیع شد
به منظور بررسی و توصیف ویژگی های عمومی پاسخ دهندگان از روش های آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی و میانگین استفاده شده است همچنین تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS و lisrel صورت گرفته و نتایج تحقیق نشان داد اعتماد بین کارکنان، تأثیر سبک رهبری بر خلاقیت کارکنان را میانجی گری می کند
مقدمه
توجه به چگونگی اتخاذ سبک های رهبری از سوی مدیران در برخورد با موقعیت های متفاوت سازمانی به منظور حصول اهداف سازمان، یکی از مهم ترین مباحث اساسی علوم رفتاری در حوزه رهبری است. به گونه ای که سبک انتخابی مدیر در نتیجه شناسایی و تشخیص صحیح کلیه عوامل موجود در موقعیت و نیز شناسایی عوامل مداخله گر که سازمان را در شرایطی تحت تاثیر قرار می دهد، به همراه اندیشه های نو و خلاق مدیران تحقق خواهد کرد .
دلسگری معتقد است که دستیابی به توسعه پایدار، خلاقیت و کیفیت مناسب زندگی در گرو مدیریت نیروی انسانی کارا، اثر بخش، هوشمند، خلاق و متعهد است .
امروزه سازمان ها به مدیران و کارکنان خلاق و کارآمد نیاز دارند تا بتوانند بر اهداف تعیین شده در جهت رشد و توسعه همه جانبه سازمان دست یابند. موفقیت سازمان در تحقق از پیش تعیین شده در گرو چگونگی اعمال
مدیریت و سبک های رهبری مناسب مدیر در هر سازمان باعث به وجود آمدن خلاقیت و انگیزش قوی در کارکنان می شود و میزان اعتماد و رضایت آن ها را افزایش می دهد .
اعتماد، از جمله مفاهیمی است کهمکرراً، در بحث های مربوط به رهبری، تغییر، روابط انسانی، و مشارکت فعال افراد مورد نظر بوده است؟ در عصری که روابط بین افراد و گروهها شکننده و به سرعت در حال تغییر است، اعتماد موضوع محوری سازمانها به منظور مدیریت کارآمد و اثربخش می باشد که رشد و حیات آنها را تضمین می نماید با توجه به ضرورت پاسخگویی سریع به تحولات محیط متلاطم، ایجاد تیم های کاری هماهنگ یکی از وظایف مهم رهبران در سازمانها می باشد که در واقع به معنی فرایند تزریق تدریجی و تشویق اعتماد در سازمان می باشد.
نظر به اینکه وجود جو اعتماد موجب تقسیم اطلاعات، تعهد به تصمیمات، رفتار شهروندی سازمانی، بهبود روحیه کارکنان و افزایش نوآوری و خلاقیت در افراد می شود و به مدیریت اثربخش سازمان ها کمک می کند، از این رو اندیشمندان مدیریت، اعتماد را عامل مهمی در همکاری و تعارض، تغییر و بالندگی سازمانی، مشارکت، ارتباطات و قراردادهای اجتماعی می دانند.
بنابراین مدیریت و رهبری قوی با انتصاب متناسب افراد با توجه به تخصص آن ها و عدم اجبار شغل نامناسب به افراد، دادن آزادی عمل و تفویض اختیار و ایجاد گروه های کاری، ، استفاده از سبک مناسب رهبری در سازمان سبب ایجاد جو اعتماد در سازمان شده و ابتکار و خلاقیت را در کارکنان شکوفا می کند.[10]
بیان مساله
همه انسانها بنا به اصل تفاوت های فردی که دارند، دارای خلاقیت و نوآوری هستند و نباید تصور کرد که خلاقیت منحصر به افراد تیزهوش و با استعداد است. فقط مهم شکوفایی این استعدادهاست، خلاقیت مقدمه ظهور استعدادها و ذوقهاست و باب آن برای همه بشر باز است، مهم شناختن خود و حرکت به سمت این دریچه است. همان گونه که ظهور و بروز هر کاری و پیدایش هرچیزی زمینه و پیش نیازهایی دارد، خلاقیت هم همین گونه است.
پیش نیازهای خلاقیت عبارت اند از: هدف، انگیزه، تخیل، تفکرخلاق، هوش، پشتکار، دانش و مهارت و فضای خلاق.[9] به منظور ایجاد روند ی مداوم و دنباله دار از ابتکارات و نوآوری، کارکنان باید هم مایل و هم قادر به نوآوری باشند ، اما به کارگیری انرژی خلاقیت ،آسان نیست و بروز اید ههای نو و نوآوری به خودی خود اتفاق نمی افتد ، بلکه مستلزم زمینه مناسب و شرایط خاص است. حمایت مدیر موجب افزایش و ارتقای مهارت و انگیزه درونی کارکنان می شود.
مطالعهها نشان داده ، که رفتار خلاقانه مستلزم وقت و انرژی فردی است. افرادی که از انرژی بالایی برخوردار می شوند ، بیشتر از افراد دیگر در فعالیتهای خلاقانه مشارکت می کنند . بدون انرژی توانایی خلاقیت بروز نمی کند و کارکنان کمتر درگیر فعالیتهای خلاقانه میشوند.
اعتماد در برگیرنده مفاهیم مهمی برای مطالعه است، و کلید اصلی برای توسعه روابط بین فردی به شمار می رود . سطح پایین اعتماد باعث می گردد که کارکنان جریان اطلاعات را در سازمان منحرف کنند و سوء ظن و بدگمانی در بین کارکنان رواج پیدا کند و ارتباطات باز و صادقانه در سازمان از بین برود و تصمیمات سازمان از کیفیت مطلوبی برخوردار نباشند. اعتماد مفهومی چند سطحی بوده، به تعاملات سطوح گوناگون همکاران، تیم ها و سطوح درون سازمانی مربوط می شود اعتماد را وجود این باور در فرد تعریف می کند که دیگران در بدترین شرایط ، آگاهانه و عامدانه آسیبی به او نمی رسانند و در بهترین شرایط به نفع او عمل می کنند.
رهبری به معنای توانایی نفوذ بر گروهی برای رسیدن به هدف یا هدف هایی است. رهبری جزء جدایی ناپذیر مدیریت است و نقش اساسی را در عملیات مدیر ایفا می کند، اگر فقط یک عامل وجود داشته باشد که باعث تفاوت بین سازمان های موفق و ناموفق معلوم شود بدون شک آن عامل، رهبری پویا و موثر است. پیتر دراکر1 اشاره می کند که مدیران یعنی رهبران سازمان ها منبع اصلی هر موسسه ای به شمار می روند
گروهی رهبری را تأثیرگذاری بر افراد در انجام وظیفه شان با میل و علاقه توصیف کرده اند.[16]گروهی دیگر رهبری را نفوذ بر زیردستان تعریف کرده اند. در تعریف دیگر با تأکید بر روابط بین افراد رهبری را نفوذ بر مرئوسان از طریق برقراری ارتباط با آنان در تحقق اهداف سازمان بیان گردیده است.
شخصیت یا سبک رهبری یک فرد عبارت است از الگوی رفتاری که وی هنگام هدایت کردن فعالیت های دیگران از خود نشان می دهد. این الگو عموما شامل رفتار وظیفه مدار یا رفتار رابطه مدار یا ترکیبی از این دو می باشد. دو نوع رفتار وظیفه مدار و رابطه مدار که از لحاظ بیان مفهوم شخصیت رهبر اهمیت زیادی دارد به شرح زیر تعریف می شوند:
الف - رفتار وظیفه مدار: اشاره می کند به حد و اندازه ای که احتمال دارد یک رهبر نقش های اعضای گروه - زیردستان - خود را سازمان دهد، تعریف کند و توضیح دهد که هر یک چه فعالیت هایی را قرار است انجام دهند و چه وقت، کجا و چگونه قرار است وظایف عملی شوند. کوشش هایی که رهبر در جهت ایجاد الگوهای دقیق سازمانی، مجاری ارتباط و طرق انجام دادن وظایف به عمل می آورد این رفتار را مشخص می سازد.
ب - رفتار رابطه مدار: اشاره می کند به حد و اندازه ای که احتمال دارد یک رهبر به وسیله گشودن مجاری ارتباط، تفویض مسئولیت و دادن فرصت به زیر دستان برای استفاده از توانایی های بالقوه شان میان خود و اعضای گروه خود روابط مشخص برقرار سازد. این رفتار به وسیله حمایت اجتماعی، عاطفی، دوستی و اعتماد متقابل مشخص می شود.
بیان دقیق مساله:
رابطه مدیر با کارکنان میتواند عملکرد کارکنان را به سمت عملکردی با خلاقیت بالا یا برعکس سوق دهد . پس بسیار بهجاست که با پژوهش هرچه بیشتر در زمینه روابط بین مدیر و کارکنان، موانعی را که باعث عدم بروز خلاقیت می شود، شناسایی کرد و در جهت بالا بردن مشارکت خلاقانه کارکنان در محیط کار بهره جست و درنهایت جامعه ای خلاق و پر انرژی و نوآور و سازنده هموار ساخت و قدمهای اساسی برداشت
مدیر با ایجاد شرایط مناسب و برنامه ریزی در اهداف سازمان میتواند تأثیر زیادی بر رفتار خلاقانه کارکنان داشته باشد و موجب ارتقای رفتار گرو ههای کاری در سازمان شود . با وجود سابقهی طولانی خلاقیت در حیات بشری سازمانها، بهتازگی به واسطهی سرعت شگرف تغییرات تکنولوژیکی، رقابت جهانی و عدم اطمینان اقتصادی کشف کرد ه اند که منبع کلیدی و بهتر مزیت رقابتی ابقای خلاقیت است.
این مزیت رقابتی مستمر در قالب اید هها، محصولات و خدمات تازه ظاهر می شود که بهطور مستقیم از تفکر خلاق نشئت میگیرد. درواقع ای ن مسئولیت و رهبری یکی از چالشهای مهم مدیریت دنیای امروز است که میکوشد تا بهطرق مختلف زمینههای ظهور و بروز رفتار خلاقانه در محیط کاری و ابقای آن را فراهم کند. با وجود پژوهشهای مهمی که پیرامون رهبری در بروز رفتار خلاقانه و نوآوری انجام شده است، امامدیران به طور عمده درک درست و کاملی از فرآیندی که به ارتقای رفتارهای خلاقانه کارکنان منجر می شود، ندارند.[12]ب نابراین در این تحقیق به بررسی تاثیر سبک رهبری بر خلاقیت کارکنان با نقش میانجی اعتماد بین کارکنان سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان خوزستان می پردازیم.
مبانی نظری تحقیق: خلاقیت:
از منظر روان شناسان، خلاقیت یکی از جنبههای اصلی تفکر یا اندیشیدن می باشد. مطالعات روان شناسی در تقسیم تفکر به تفکر هم گرا و تفکر واگرا، بر این نکته تأکید دارند که خلاقیت همان تفکر واگرا می باشد که از طریق فرایند ترکیب و نوآرائی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه دراز مدت شکل میگیرد[
خلاقیت به عنوان یک فرایند می تواند به طور پیوسته با یافتن، حل کردن مسائل و انجام راه های جدید همراه باشد . همچنین یک فرایند تکراری است که با تفکر و عمل درگیر است وبه دنبال دریافت بازخور میباشد، آزمایش میکند و روشهای جدیدی را برای انجام کارها مطرح می کند، به جای اینکه بر عادت یا رفتارهای خودکار و تکراری تکیه کند
اعتماد :
عمومی ترین تعریف اعتماد عبارت است از مطمئن بودن درباره کنش های احتمالی دیگران درآینده . در این رابطه، اعتماد ازدو مؤلفه اصلی باورها و تعهدات تشکیل می شود .اعتماد نوعی نگرش مثبت یا حسن گسترده ترین تعریف در مورد ظن نسبت به کارکنان و گروه های داخل سازمان است.[5] اعتماد، تعریف مایر و همکارانش است که اعتماد را به عنوان تمایل به آسیب پذیری تعریف کرده اند . مارو و همکارانش نیز اعتماد را چنین توصیف می کنند :اعتقاد کلی یک شخص به اینکه فرد، گروه یا سازمان دیگر در جهت سوء استفاده از آسیب پذیری های او اقدام نخواهد کرد.
سبک رهبری:
تا کنون از مفهوم رهبری و کاربرد آن در دانش مدیریت تعاریف گوناگون به دست آمده داده اند. برخی با تأکید بر ویژگی های افراد، بعضی با تمرکز بر سبک رهبری، برخی دیگر با استفاده از الگوهای تعاملی و کسانی نیز با تمرکز بر تأثیرگذاری بر کارکنان مفهوم رهبری را تبیین و تعریف کرده اند
. به زعم رابینز - 1390 - 2 ، رهبری عبارت است از توانایی اعمال نفوذ به گروه و سوق دادن آن به سوی هدف های مورد نظر. منبع این قدرت یا اعمال نفوذ، جنبه رسمی دارد که همان تکیه بر مسند مدیریت، در یک سازمان است. میرکمالی - 1386 - نیز رهبری را اینگونه تعریف می کند : رهبری یعنی قدرت جذب افراد و تأثیر ونفوذ در آنها آن چنانکه افراد - پیروان - بطور داوطلبانه شخصیت و رهبری فردی را در یک شرایط معین بپذیرد.
یکی از رویکردهای اساسی در مطالعات مربوط به رهبری ، تمرکز بر شناسایی سبک های اثر بخش رهبری است . سبک رهبری یک مدیر به چگونگی تعامل مدیر و زیر دستان مربوط می شود . بر اساس نظر هرسی و بلانچارد - 1380 - 3 سبک رهبری مدیر، به الگوهای رفتاری فرد هنگام اثرگذاری بر رفتار دیگران گفته می شود، به طوری که زیردستان بتوانند این الگوهای رفتاری را درک نمایند.
سبک رهبری را ترکیبی از صفت ها، مهارت ها و رفتار هایی می داند که مدیر برای تعامل با کارکنان خود از آن استفاده می کند - نقل در همان - . به تعبیر علی رضائیان 1380 - - ، سبک رهبری، عبارت است از روش و شیوه ای که مدیر به منظور حفظ و استفاده بهینه از منابع مادی و انسجام و هدایت منابع انسانی جهت تحقق اهداف سازمانی به کار می برد .
پیشینه های تحقیق:
رضائیان و دیگران - 1391 - ، پژوهشی با عنوان رابطه رهبری خدمتگزار و فرهنگ سازمانی با اعتماد سازمانی اعضاء هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت ارائه کرده اند. این پژوهش به روش توصیفی از نوع همبستگی صورت گرفته است.
جامعه آماری پژوهش را کلیه اعضاء هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد مرودشت در سال 1380-1390 به تعداد 211 نفر تشکیل دادند. نتایج حاکی از آنست که بین رهبری خدمتگزار، فرهنگ سازمانی و اعتماد سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین تمامی ابعاد رهبری خدمتگزاربه جز رشد دادن افراد و همچنین بین تمامی ابعاد فرهنگ سازمانی و اعتماد سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
رحمتی و دیگران - 1391 - ، پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه سبک رهبری مدیران با خلاقیت معلمان مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه شهرستان کنگاور ارائه داده اند. هدف این تحقیق بررسی رابطه بین سبک رهبری مدیران و بروزخلاقیت دبیران بوده است. داده های لازم در این پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه از 251 دبیر و 11 مدیر جمع آوری شده است.
نتایج آزمون رگرسیون نشان داده که بین سبک رهبری مدیران وبروز خلاقیت دبیران تاثیر وجود دارد. همچنین بین سبک رهبری مدیران رابطه مدار وبروز خلاقیت دبیران رابطه مستقیم وافزایشی وجود دارد و نیز بین سبک رهبری مدیران وظیفه مدار وبروز خلاقیت دبیران رابطه کاهشی وجود دارد. درویش و فرزانه دخت - 1389 - ، در مقاله ای با عنوان رابطه رهبر-پیرو در ایجاد انرژی و بروز خلاقیت در محیط کاری، به بررسی رابطه رهبر - پیرو، خلاقیت و انرژی می پردازد. داده های لازم در این پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه از232 نفر از کارکنان دانشگاه الزهرا جمع آوری شده است.
سه مفهوم اصلی رابطه رهبر - پیرو، انرژی و خلاقیت مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های ، به دست آمده از این پژوهش، با استفاده از رگرسیون بر تأثیر غیر مستقیم رابطه مدیران بر بروز خلاقیت کارکنان در محیط کار به واسطه ی انرژی دلالت دارد. پیشنهادهای مطرح شده از یافته های این پژوهش در برگیرنده ی راه کارهایی به رهبران برای افزایش خلاقیت در محیط کار است.
ارژنگ و دیگران - 1389 - ، پژوهشی تحت عنوان بررسی ارتباط بین سبک رهبری مدیران با خلاقیت کارکیان ادارات تربیت بدنی استان خوزستان را ارائه کرده اند. جامعه آماری این تحقیق تعداد 164 نفر از کارکنان ادارات تربیت بدنی استان خوزستان که دارای مدرک دیپلم به بالا بودند و با استفاده از جدول جرسی مورگان 118 نفر به عنوان نمونه تصادفی انتخاب شدند. نتایج به دست آمده بیان گر تاثیر رهبری عمل گرا بر خلاقیت کارکنان است. همچنین سبک رهبری تحول گرا بر خلاقیت کارکنان بی تاثیر بوده است.
غفوری - 1387 - ، در مقاله ای با عنوان ارتباط بین سبک رهبری مدیران با خلاقیت معلمان تربیت بدنی ، به بررسی ارتباط بین سبک رهبری مدیران تربیت بدنی با خلاقیت معلمان تربیت بدنی بود. نتایج آزمون فرضیات تحقیق نشان داد که همبستگی بین سبک رهبری و خلاقیت معنیدار است. این نتیجه مؤید زیربنای نظری تحقیق است
