بخشی از مقاله
چکیده
بخش حمل و نقل به عنوان یکی از زیر ساختهای مهم اقتصادی ، تاثیر بسزایی بر تولید ناخالص داخلی کشورها دارد. از این رو سرمایهگذاری در بخش حمل و نقل با توجه به تاثیر آن بر رونق سایر بخشها ضروری وحائز اهمیت میباشد. هدف این تحقیق بررسی اثر سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل روی تولید ناخالص داخلی بدون نفت در ایران و هم چنین بررسی رابطه متقابل ارزش صادرات، رابطه مبادله بازرگانی، ارزش واردات و نرخ باسوادی و ارزش افزوده بخش حمل ونقل می باشد. برای همین منظور در این مطالعه اثر این متغیرها با استفاده از روش خود توزیعی رگرسیونی - - ARDL برای سالهای ٌَُُ- ٌَِّ برآورد گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سرمایهگذاری در بخش حمل و نقل رابطه مثبت و معنی داری با تولید ناخالص داخلی در ایران دارد.
مقدمه
حمل و نقل یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده جامعه مدرن امروزی است چراکه حمل و نقل باعث تخصصگرایی ، تولید انبوه و گسترش مناطق زیست انسانی شده است. حمل و نقل کارآمد بخشی اساسی و مهم در کمک به توسعه اقتصادی کشورها در سطح ملی و بین المللی محسوب میشود.
نقش اساسی حمل و نقل در شکلگیری ساختار اقتصادی کشورها موجب شده که در بحث رشد اقتصادی همواره نقش زیرساخت حمل و نقل و اثر سرمایهگذاری در آن مورد توجه قرار گیرد. اما در سالهای اخیر دیدگاه جدیدی مبنی بر کمرنگ شدن اثر این زیرساخت بر رشد اقتصادی در کشورهای پیشرفته به دلیل پیشرفت تکنولوژیکی و تحولات ایجاد شده در زمینههایی مانند: شیوههای تولید، شیوههای جدید انباردارای و تجارت الکترونیک و همچنین توجهات خاص به آثار خارجی و زیست محیطی حمل و نقل در حال گسترش است. در این میان برخی از صاحبنظران معتقدند با توجه به عدم شکل گیری زیرساختها در کشورهای در حال توسعه و نیز با توجه به شرایط اقتصادی آنها این دیدگاه در تمامی کشورها مصداق ندارد.
توسعه مناسب بخشهای حمل و نقل در کشور نه تنها موجب کاهش هزینههای مالی و زمانی میشود. بلکه زمینه توسعه متوازن و یکپارچگی بیشتر مناطق مختلف کشور را فراهم میآورد. ازآنجایی که بخش حمل و نقل منفعت و ×تاثیر مستقیمی بر سایر بخشهای اقتصادی مانند تجارت، کشاورزی و صنعت و معدن دارد، موجب رشد آسان و سریع اقتصادی در کشور میشود. از این رو افزایش و تداوم سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل هم به لحاظ کیفیت موجود و هم به لحاظ توسعه و تقویت بخشها اهمیتی دوچندان دارد. با توجه به این مطلب که صنعت حمل ونقل در ایران در دهههای اخیر پیشرفتهای قابل توجهی داشته است، اما با توجه به موقعیت راهبردی کشور در منطقه خاورمیانه، این بخش هنوز هم با جایگاه مطلوب فاصله داشته و نیازمند توجه بیش از پیش میباشد.
هدف از این مطالعه شناسایی چگونگی تأثیرگذاری سرمایه گذاری در بخش حمل نقل بر تولید ناخالص داخلی کشور است.
اندازه گیری میزان این تاثیرگذاری از دیگر اهداف این پژوهش میباشد.
در این راستا سؤالات اساسی و اصلی که این پژوهش با آن روبرو است عبارتند از:
- آیا سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل بر میزان تولید کل کشور مؤثر است؟
- سرمایه گذاری در بخش حمل ونقل بر میزان تولید کشور چه اندازه تاثیر دارد؟
سازماندهی مقاله حاضر به این صورت است که در ادامه چارچوب نظری هر پیشینه تحقیق مطرح میگردد و پس از معرفی مدل و تخمین آن، در پایان نتیجهگیری و پیشنهادات ارائه میگردد.
چهارچوب نظری و پیشینه تحقیق
به مجموعه ای از فعالیت های جابجایی انسان و کالا در اقتصاد، حمل و نقل گفته میشود. این خدمات به صورتهای ریلی، جاده ای، هوایی، دریایی، لوله ای و خدمات پشتیبانی است که به شکل درون شهری، برون شهری و حتی برون مرزی انجام می شود. خدمات حمل و نقل بطور قابل توجهی به صورت نهایی و بخشی دیگر در فرایند تولید مورد استفاده قرار می گیرد. [2] با وجودی که نظرات مختلف و متعدد در خصوص تاثیر بخش ها و سرمایه گذاری های زیربنایی بر رشد اقتصادی در ادبیات رشد اقتصادی وجود دارد، به عنوان مثال، بارو - 1969 - 1 و میردال - 1990 - 2 نرخ سرمایه گذاری در خدمات عمومی را به عنوان مخارج دولتی تولیدی و عاملی برای تقویت رشد اقتصادی میدانند. از سوی دیگر، برخی از صاحب نظران بر اثر بیرون زدگی اشاره می کنند و در کار خود نشان می دهند که افزایش هزینه های دولتی می تواند با کاهش سرمایه گذاری های بخش خصوصی، اقتصاد را کند کند.
در جوامع بین المللی، توسعهیافتگی کشورها توسط پیشرفت و توسعهی بخش حمل نقل مورد ارزیابی قرار میگیرد. با توجه به اینکه رشد اقتصادی و اجتماعی کشورها با گسترش وتوسعهی ارتباطات و کانالهای جابجایی ارتباط مستقیم دارد بنابراین گسترش جابجایی کالاها وخدمات ، از شروط و ضرایب ارزیابی برتری کشورها مجسوب میشود.
تقاضا برای خدمات حمل ونقل مورد تقاضای نهایی و واسطه ای قرار نمی گیرد . زیرا از نظر تئوری، تقاضا برای حمل و نقل، معمولا جزء آن دسته از تقاضای مشتق شده دسته بندی می شود که از تقاضا برای دیگر کالاها و خدمات ناشی می گردد. به این ترتیب، تقاضا برای خدمات حمل و نقل نیازمند پیداشدن تقاضا برای سایر کالاها و خدمات میشود که اهمیت این بخش را در زمینه سازی برای فعالیت های دیگر بخش ها نشان می دهد.[2]
بخش های حمل و نقل، پیشرفت های تجاری را بهبود می بخشد، قیمت محصولات را کاهش می دهد، دسترسی به تامین کنندگان جهانی و بازارهای مصرف کننده را فراهم می کند و فرآیند تولید جهانی با هزینه پایین را با کاهش هزینه های حمل و نقل و افزایش دسترسی افزایش می دهد. بخش های حمل و نقل بهطور عمده از دو کانال مستقیم و غیرمستقیم میتواند موجب رشد وتوسعهی اقتصادی شود.
بخش حمل ونقل بطور مستقیم دسترسی آسانتر به نهادهها و کاهش هزینه های تولید کالا و خدمات را به همراه دارد. بطور غیرمستقیم از طریق ارزش افزوده سایر بخشها نمایان میشود. یک شبکه حمل و نقل پیشرفته خدمات حمل و نقل سریع تر، ارزان تر و قابل اطمینان تر را فراهم می کند همچنین موجب تسهیل دسترسی به بازار
و مبادله کالاها و خدمات میشود و به افزایش بهرهوری در تولید کمک میکند.
رشد و فعالیت های بخش حمل و نقل باعث ایجاد تحرک و رشد در دیگر بخشهای اقتصادی میشود. علاوه بر زیر ساخت های حمل و نقل به شکل جاده، راه آهن، فرودگاه، بندر، خطوط لوله و پایانه های حمل بار و مسافر که احداث هر یک از آنها نیازمند به سرمایه گذاری های زیاد زیربنایی است تجهیزات و لوازم مورد استفاده در انواع ناوگان حمل و نقل و خدمات جانبی آنها هم به دلیل سرمایه بر بودن، سبب تحریک دیگر بخش های اقتصادی میشود. به همین دلیل طبق تحقیقات پریوا و اندراز - 2005 - 1 در پرتغال و موسوی جهرمی و عبادتی فرد - - 1387 که در ایران نشان داده است، سرمایه گذاری دولت در بخش حمل و نقل موجب گسترش سرمایه گذاری بخش خصوصی و رشد اقتصادی در ایران و پرتقال شده است. و سرانجام، هزینه های جاری از فعالیت های اقتصادی حمل و نقل هم به طور مستقیم و غیر مستقیم، زمینه توسعه فعالیت های دیگر بخش ها را فراهم می سازد. از آنجایی که حمل و نقل معمولا یکی از مصرف کنندگان عمده سوخت های فسیلی است، نتیجه این امر ایجاد تقاضا برای تولیدات پالایشگاه های بنزین، گازوئیل و گازهای CNG و توسعه جایگاه های عرضه آنها می باشد.
سرمایه گذاری در بخشهای حمل و نقل در بلندمدت تغییرات ساختاری در اقتصادهای ملی ومنطقهای را تحریک میکند. و همچنین موجب تسهیل سیستمهای تولید پایدار، مؤسسات پویا و ادغام در جهانی سازی میشود. سرمایه گذاری در بخش ها در کوتاه مدت به اقتصاد نیز کمک می کند، همچنین با ایجاد شغل در صنایع مختلف، مخصوصا کالاها وخدماتی که صادرات آنها به خارج از کشور دشوار است موجب رشد اقتصادی میشود.
زیرساخت حمل و نقل سرمایه با دوامی برای شهر، منطقه و کشور است که مکان ثابتی دارد. موجودی سرمایه در بخش حمل و نقل شامل راهها، خطوط راهآهن، کانالها، بنادر، فرودگاهها، سیستم ارتباطی - همانند کنترل ترافیک هوایی - ، پایانهها و سایر مراکزی از این قبیل میباشد. برای این زیرساخت ویژگیهایی چون جهتگیری این فعالیت به سوی انحصار، دارا بودن ماهیت کالای عمومی و پیآمد خارجی - آلودگی زیست محیطی و صوتی - بر شمرده میشود.
