بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به تاثیر شهرکهای صنعتی بر توسعه روستاهای پیرامونی به عنوان یکی از عوامل ایجاد فعالیتهای تلفیقی با کشاورزی و صنعتی در نواحی روستایی پرداخته است.در واقع شهرکهای صنعتی و به تبع آن استقرار صنایع در نواحی روستایی می تواند به عنوان محرک اصلی برای افزایش اشتغال و جلوگریی از مهاجرت باشد و در نها یت به توسعه روستا یی بینجامد.
توجه به افزایش اشتغال و جلوگریی از مهاجرت به علت افزا یش جمعیت در کشور و جوان بودن جمع یت آن حائز اهم یت ویژه ای است که در مقاله بدان اشاره شده است .علی رغم واقعیت فوق شهرک صنعتی چمستان با دارا بودن 70 واحد صنعتی که هم اکنون 30 واحد فعال و 40 واحد دیگر در حال راه انداز ی و ساخت هستند، تاکنون نتوانسته است در توسعه روستاها ی پیرامونی تاثیر چندانی داشته باشد.
یافته ها ی تحقیق همچنین مو ید ا ین ادعاست که از لحاظ سیستمی وجود عنصری به نام شهرک صنعتی در این ناح یه به دلا یلی نتوانسته نقش موثر ی داشته باشد و کارکرد آن برا ی روستاهای ناتل رستاق بسایر ضعیف بوده است .
روش تحقیق در ا ین پؤوهش توصیفی - تحلیلی است که با اعمال روش پیما یشی، انجام مصاحبه و نیز تهیه پرسشنامه به جمع آور ی داده ها پرداخته شد . تعداد 150 نفر شاغل در شهرک صنعتی به عنوان نمونه انتخاب و مورد پرسشگری قرار گرفتند که با سوالات بسته چند گز ینه ای طبق روش لیکرت و آزمون کا ی اسکویر به تجز یه و تحلیل میزان اشتغال زایی و تاثیر آن در مهاجرت روستا ییان دهستان ناتل رستاق مبادرت ورز یده شد . در پایان با استفاده از یافته ها ی تحقیق راهکارهای عملی برای افزایش اشتغال و جلوگریی از مهاجرت در ناحیه مورد مطالعه ارائه شده است.
مقدمه
اقتصاد روستایی عمری برابر با سکونت انسان در کره زم ین داشته و نقشی اساسی در مکان استقرار، استمرار در سکونت، تولید ثروت و ا یجاد اشتغال ا یفا نموده و امروز نیز در بین کارکردهای متنوع سکونتگاههای روستایی یکی از مهمترین آنهاست . - آمار، 1، - 1382 زراعت به تنها یی نمی تواند برای توده های روستایی اشتغال با درآمد مکفی ایجاد کند.. DHV -
بنابراین، توان ماندگار ی هر کشوری در جهان پر تحول کنونی، تابعی از میزان هوشیاری مردم آن کشور در بهره بردار ی بهینه از منابع متعدد و موجود آنجاست که الزاما بر پا یه برنامه ها و طرحهای از پیش اندیشیده بنا می شود. بنابراین طرح ا یجاد و گسترش استقرار صنعت در روستاها اگر بیش از پیش جدی گرفته شود و اگر با صبر و حوصله و کارشناسی دقیق مورد پیگریی قرار گیرد، بی گمان می تواند زمینه ساز خروج بسیاری از تنگناها در نواحی روستایی موجود باشد.
تاثیرات و نفوذ صنعت در مناطق روستایی ضمن ایجاد اقتصادی فعال - درآمد، اشتغال - می تواند دارای اثرات تکاثری3 باشد، به طوریکه تجربیات کشورهای متعدد نشان می دهد که هر تغ ییر ساختار ی از طریق صنعتی شدن، نه تنها نقش اقتصاد ی با ارزش در مناطق روستایی ایجاد نموده، بلکه منجر به اقتصاد خودرانشی1 می گردد. - 239، 1197، . - forss این مقاله با لحاظ موارد فوق بدنبال پاسخگو یی به آثار شهرکها ی صنعتی در توسعه روستاه ای پیرامونی در زمینه ها ی اقتصادی - اجتماعی می باشد.
مبانی نظر هیای تحقیق
هر سکونتگاه روستایی به تناسب ساختار اقتصادی - اجتماعی و همچنین تحولاتی که از گذشته تا به امروز به خود دیده است، دارای کارکرد مشخصی است که در یک تقسیم بندی متعارف می توان آن را در چهار مورد برشمرد ؛
کارکرد سکونتی، خدماتی - تسهیلاتی، ارتباطی - استراحتگاهی و اقتصادی - تولیدی
دریک تقسیم بندی دیگر کارکرد روستاهها را در مواردی چون سکونتی، فرهنگی - اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می
توان دانست که در این بین، کشاورزی مهمترین کار کرد اقتصادی سیمای روستایی جهان است .
.کارکرد مشترک تمام تقسیم بندی های فوق، کارکرد اقتصادی روستاهاست، که در نقش هایی چون تولیدی، تبدیلی و مبادله ای به هم پیوند خورده و نظام اقتصادی روستاهها را شکل می دهد 43 - .، 1182، - little از طرف دیگر همه فعالیتهای اقتصادی، اشتغال و درآمد ایجاد می کنند . واضح است که موضوع فعالیتهای اشتغال زا 2 و درآمد زا3 را باید با دقت و توجه مورد بررسی قرار داد تا در بافت توسعه اجتماعی - اقتصادی دارای معنی و مفهوم باشند.
بدین ترتیب صنعت به عنوان یک فعالیت اقتصادی و بخشی از کارکرد اقتصادی در روستاهها، کم و بیش این جوامع را تحت تاثیر قرار می دهد . صنعت به ذات خود اصولی است که می تواند با انجام یک سلسله اعمال بر روی مواد خام، آن مواد را با ارزش و قابل استفاده سازد . شاید تعجب آور باشد که میانگین سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی در جهان سوم تقریبا مشابه اقتصادهای پیشرفته سرمایه داری، یعنی 35 درصد است. امروزه صنعتی شدن روستاهها در قالب برنامه های مدون و برای رسیدن به اهدافی از قبیل؛ افزایش فرصتهای شغلی، تقویت اقتصادی، افزایش درآمد روستاییان، رفع معضل بزرگ فقر، فرآوری تولیدات کشاورزی، تهیه نهاده های اساسی و کالاهای مصرفی جامعه روستایی مجدانه دنبال می شود .
- 5 ایجاد شهرکها و مجتمع های صنعتی در هر منطقه تابعی از شرایط اقتصادی و مقتضیات اجتماعی و فرهنگی ، امکانات منابع طبیعی ، مزیتهای جغرافیایی و مهمتر از آن تابعی از انگیزه های اقتصادی و سیاسی دولتها است
کوششها برای نواحی صنعتی در کشور ما حدود 30 سال پیش به عمل آمد که ابعادی بسیار محدود داشت . ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، احداث نواحی ص نعتی به طور فزاینده ای رشد یافت . با تصویب قانون تشکیل شرکت شهرکهای صنعتی ایران ، این شرکت به منظور ایجاد هماهنگی و ایجاد استفاده مطلوب از امکانات شهرکهای صنعتی در مرداد ماه سال 1363 فعالیت های خود را آغاز کرد . - شرکت شهرکهای صنعتی ، 1364، . - 7 توسعه روستایی مفهومی چند بعدی است که در نگرش سیستمی 4 دارای ساختارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و. . . می باشد این ساختارها به همراه کارکردهای ویژه ای که دارند فضای جغرافیایی خاصی را به وجود می آورند . بدین جهت ایجاد شهرکهای صنعتی در نواحی روستایی به عنوان یکی از س اختارهای مکمل توسعه می تواند باعث توسعه روستایی گردد.
روش شناسی تحقیق
در این تحقیق از دو روش کتابخانه ای و روش میدانی استفاده شده است در بخش مطالعات کتابخانه ای , مبانی نظریه ای و سوابق مطالعاتی موضوع بررسی و بر این مبنا، تعدادی از شاخص ها و معیارهای مرتبط با سنجش شهرک صنعتی و اثرات آن بر توسعه روستاهها انتخاب شده است . به دلیل گستردگی منطقه و تعداد زیاد خانوار از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده گردید . در مرحله اول تعداد خانوارهای روستایی نمونه در سطح ناحیه با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران محاسبه و سپس بر اساس توزیع نسبی خانوارها در هر یک از دهستان ها , از تعداد نمونه مورد نظر 375 - نمونه - 98 پرسشنامه به دهستان ناتل رستاق اختصاص داده شد با توجه به اینکه متغیرهای مورد نظر کیفی و داده های جمع آوری شده از مقیاس رتبه ای براساس طیف لی کرت برخورار بوده اند،از آزمون آماری ناپارا متری - آزمون کای اسکوئر برای سنجش میزان اثرات شهرک صنعتی در دهستان مورد نظر - برای تحلیل داده ها استفاده شد.
محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه نواحی روستایی واقع در دهستان ناتل رستاق از بخش مرک زی شهر چمستان می باشد که از طرف شمال به دهستان میان بند واز طرف جنوب به ارتفاعات و پوشش جنگلی محدود می شود . دهستان مذکور دارای،31 نقطه روستایی ، 7572 خانوار و22512 نفر جمعیت است. سکونتگاههای روستایی این ناحیه در جلگه ای که درحدفاصل ارتفاعات جنگلی و دریا ا ست استقرار دارند . شهرک صنعتی چمستان در شهرستان نور واقع شده است، این شهرک دارای زمینی به مساحت 36هکتار ،استقرار 70واحد صنعتی که30 واحد فعال وحدود 36 واحد در حال ساخت وساز میباشد از جمله صنایع استقرار یافته در این شهرک شامل :سلولزی ،شیمیایی، غذایی ، فلزی، نساجی،کانی غیر فلزی ،خدماتی می باشد، که هم اکنون حدود 598 نفر مشغول به فعالیت می باشند وپیش بینی می شود 1777 بتوانند در این شهرک مشغول فعالییت شوند .
یافته های تحقیق
بر اساس ارزیابی ساکنین، از اثرات شهرک صنعتی در این حوزه می توان عدم افزایش فرصتهای شغلی - با میانگین رتبه - 3/8، عدم افزایش سطح درآمد - با میانگین رتبه - 3/25، نبود امنیت شغلی - با میانگین رتبه - 3/1،افزایش مهاجرت - با میانگین رتبه - 3/9،تخریب محیط زیست - با میانگین رتبه - 3/3وازبین بردن زمینهای کشاورزی به واسطه نداشتن سیستم دفع فاضلاب - با میانگین رتبه - 3/37 را نام برد. بر این اساس بیش از 70 درصد ساکنین معتقد بودند که شهرک صنعتی منجر به شاخصهای فوق الذکر گردیده است و براساس آماره آزمون کای اسکوئر توافق معناداری در بین نظرات ساکنین در این زمینه وجود دارد . - جدول شماره . - 1
در این خصوص یافته های پرسشنامه ساکنین این ناحیه نشان دهنده همسویی با موارد فوق است . به طوریکه در ساخت واحد های هرک صنعتی از نیروی کار بومی روستا استفاده نشده و در زمینه اشتغالزایی بیش از 75 درصد از نیروی کار غیر بومی استفاده شده است . همچنین بر اساس آمار آزمون کای اسکوئر دو بعدی بین ایجاد مشاغ ل در سطح وسیع و عدم وابستگی آنها به شهرک صنعتی رابطه معنی داری در سطح - = 0/01 - وجود دارد و میزان ضریب همبستگی براساس ضریب فی 0/ 79 می باشد .
