بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله میزان تأثیرپذیری بازدهی بازارهای مالی، شامل بازارهای ارز، سهام و سکه طلا، نسبت به شوک بازدهی بازار نفت جهانی بررسی شده است. نفت یکی از اساسیترین منابع درآمدزای ایران است که بسیاری از فعالیتهای اقتصادی را وابسته به خود کرده است. از این رو تغییر در قیمت آن تأثیر چشمگیری بر متغیر های کلان اقتصادی میگذارد.
در این تحقیق دادههای مربوط به سالهای 1384 تا 1393، به صورت ماهانه و ازسایت بانک مرکزی و سایت اوپک بدست آمده است. از مدل خودرگرسیون برداری - VAR - استفاده شده و توابع عکس-العمل تحریک و تجزیهی واریانس متغیرها بررسی شده است. یافتههای این تحقیق بیانگر رابطهای مستقیم بین بازدهی بازار نفت جهانی و بازارهای مالی داخلی، همچنین رابطهای قوی بین بازدهی بازار ارز و سکه میباشد.
-1 مقدمه
بازار نفت یکی از مهمترین بازارهای جهانی به شمار می-آید و همچنین برای کشورهای صادرکننده نفت نیز جزء بازارهای مهم محسوب میشود. چراکه نفت برای کشورهای صادرکننده آن - مانند ایران - یک منبع مهم درآمدی بهحساب میآید، به همین خاطر تغییراتی که در بازار نفت ایجاد میشود که ممکن است به خاطر شوک-های وارده بر قیمت و مقدار نفت باشد، باعث تغییراتی در درآمد ملی اینگونه کشورها میشود. تغییر در درآمد ملی به نوبه خود باعث تغییرات - نهدقیقاً برابر - در سایر بازارها میشود. ایران که یکی از کشورهای دارنده و صادرکننده نفت است، از این قاعده مستثنی نیست و حتی به نظر میرسد نقش بازار نفت در آن پررنگتر و تأثیر سایر بازارها - ازجمله بازارهای مالی - از آن بیشتر و تغییرات در قیمت و مقدار تولید نفت میتواند اثرات چشمگیری در اقتصاد کشور داشته باشد.
بازارها نقشی اساسی در اقتصاد کشورها بازی میکنند و این به خاطر ساختار بازار است. از جمله بازارهایی که نقشی مؤثر در ساختار اقتصاد بازی میکنند، بازارهای مالی هستند. بازارهای مالی همچون سایر بازارها تسهیل کنندهی روابط بین خریداران و فروشندگان هستند، اما چون در آن افراد بیشتری در ارتباط با یک دیگر هستند، میتواند بر سایر بخشهای اقتصاد تأثیر گذار و یا حتی از سایر بخشها و بازارها تأثیرپذیر باشد.
پرواضح است که تحریمهای اخیر سطح تولید، صادرات، قیمت و درنتیجه بازدهی نفت را تحت تأثیر قرار داده است که در واقع به عنوان شوکی برای بازار نفت به حساب میآید. از این رو ضروری به نظر میرسد که آثار ناشی از شوکهای وارده بر بازدهی نفتی که در واقع شوکی برای کل اقتصاد محسوب میشود، مورد بررسی قرار گیرد.
در مقاله حاضر سعی شده است که به واکاوی اثرات ناشی از شوک بازدهی بازار نفت جهانی بر بازارهای مالی ایران پرداخته شود. این مقاله به گونهای طراحی شده که در بخش 1 پس از بیان مقدمهای مختصر درباره موضوع مقاله، مبانی نظری در بخش 2 آورده شده است. بخش 3 شامل پیشینه تحقیق و بخش 4 شامل روش تحقیق است. در بخش 5 به تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش پرداخته شده است. در نهایت بخش 6 به نتیجه-گیری و ارائه چند پیشنهاد درباره تحقیق میپردازد و منابع و مؤاخذ مورد استفاده نیز در بخش 7 ذکر شده است.
-2 مبانی نظری
-1-2 بازار نفت
بازار اقتصاد جهانی نفت حاصل رقابتها و کشمکش-های تاریخی دولتها و شرکتهای بزرگ نفتی غرب از یک سو و کشورهای نفتخیز از سوی دیگر در طی قرن گذشته بوده است. دولتها و شرکتهای غربی در پرتو برتریهای فنی و فناوری خود از یک سو و فقر و ناآگاهی کشورهای نفتخیز از سوی دیگر در تعیین بهای پرداختی نفت از هیچ نوع سیستم منطقی و مستدل قیمتگذاری پیروی نکردند.
در واقع فزونخواهی و زیاده طلبیهای آنها تعیین کننده بهای نفت و مبالغ پرداختی به کشورهای نفتخیز بوده است که در مواردی حتی از مالیات پرداختی این شرکتها به دولتهایشان نیز به مراتب کمتر بوده است. استثمارگری و غارتگریهای بی حدوحصر، زمینهساز خیزشها و جنبشهای ملیگرایانه در کشورهای منطقه با هدف ملی کردن صنعت نفت و قطع ید دولتها و شرکتهای نفتی غربی شد. اندکی پس از بیداری و آگاهی مردم و دولتهای کشورهای نفتخیز منطقه در سال 1960 سازمان کشورهای صادرکننده نفت - اوپک - به منظور رویارویی با زیادهطلبیهای دولتها و شرکتهای نفتی غربی و اتخاذ سیاستهای واحد در رابطه با ثبات قیمت-ها و میزان عرضه نفت و ... تأسیس شد.
شرکتهای بینالمللی نفتی و دولتهای صنعتی غرب به موازات اقدام اخیر کشورهای صادرکننده نفت و در راستای سیاستهای گذشته خود مبنی بر دسترسی مستمر به منابع ارزان و ناکارآمد ساختن اقدامات اوپک، مجموعههایی از اقدامات و سیاستها را طراحی کردند. اقدامات و سیاستهایی که به ویژه بعد از دهه 1970 زمینهساز شکلگیری بازار اقتصاد جهانی نفت بود، باعث شد ضمن برقراری امنیت انرژی، جریان ثابت و سالم نفت به غرب و ژاپن با بهای ارزان، مانع از هرگونه زیادهطلبی و یکهتازی کشورهای صادرکننده نفت در رابطه با افزایش شدید قیمتها و کاهش عرضه نفت شود
اهمیت نفت:در صورتیکه شیوه زندگی امروزی بشر را با زندگی سنتی و معیشتی گذشته با هم مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که یکی از مهمترین موارد تفاوت این دو شیوه زندگی، میزان بهرهگیری از منابع انرژی است. در واقع، آن چیزی که سبب تحول در الگوی زندگی بشر در خلال دو سه قرن اخیر شد را میتوان، تا حد زیادی به استفاده گسترده از منابع جدید انرژی نسبت داد. پیش از نفت، ذغالسنگ بهعنوان منبع عمده تأمین انرژی شناخته شده بود و انقلاب صنعتی،اساساً مرهون بهکارگیری از این ماده برای تولید انرژی بود
امروزه نفت و گاز طبیعی، در مجموع بیش از 65 درصد نیازهای انرژی در کشورهای صنعتی جهان را تشکیل میدهد. میزان اتکا به نفت و گاز در کشورهای نفت خیزی همچون ایران بسیار بیشتر است بهطوریکه نفت و گاز روی هم رفته، 97 درصد انرژی مورد نیاز در کشور را تأمین میکند. نفت علاوه بر تولید انرژی منبع عمده-ای برای تولید درآمد و ثروت در کشورهای نفت خیزی همچون ایران به حساب میآید. از سوی دیگر، نفت خام ماده ارزشمندی است که از پالایش آن هزاران ماده گرانبها، از کود شیمیایی تا انواع پلاستیک، پلیمر و الیاف مصنوعی بهدست میآید
همچنین نفت، کالایی استراتژیک است و از این رو علاوه بر داشتن ابعاد اقتصادی و فنی دارای جهات سیاسی نیز هست که این کالا را از سایر کالاها کاملاً متمایز می نماید
-2-2 بازارهای مالی
امروزه با پولی شدن اقتصادها و در نتیجه جدا شدن پس-اندازکنندگان از سرمایه گذاران، لازم است ابزارها و وسایلی به منظور انتقال وجوه از افرادی که دارای مازاد می-باشند، به بازارهای مالی - نظیر بازار سهام و اوراق قرضه - و واسطههای مالی - مثل بانکها، مؤسسات بیمه و صندوقهای بازنشستگی - به عنوان اجزای اصلی سیستم مالی، وظیفه انتقال وجوه از افرادی که دارای مازاد میباشند به افرادی که با کسری مواجهاند را به عهده دارند
در اقتصاد، بازار مالی به مکانیزمی اطلاق میشود که امکان خرید و فروش سهام، کالا یا هر محصول قابل تبادلی را برای مشارکت کنندگان با هزینهای پایین فراهم میآورد. بازارهای مالی چند سده اخیر رشد قابل توجهی داشته و به-طور مستمر در حال تکامل و افزایش نقدینگی در جهان هستند. وظیفهی بازارها گردآوری خریداران و فروشندگان علاقهمند به مشارکت در بازار است. در واقع تمامی بازارهای مالی درپی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جویندگان سرمایه - قرض گیرندگان - و دارندگان سرمایه - قرض دهندگان - هستند
