بخشی از مقاله
چکیده
توجه به موضوع تاثیرپذیری انسان از محیط پیرامون سابقه ای طولانی دارد و از دیرباز مورد توجه بوده است. بنابراین در سال های اخیر با توجه به رشد روزافزون جمعیت کودکان در ایران، توجه ویژه ای به طراحی فضاهای آموزشی ویژه کودکان شده است.
از آنجا که اکثر این فضاها فاقد شرایط لازم برای کودکان می باشند و تنها با تغییر عملکرد در ساختمان قبلی به وجود آمده اند، تاثیر نامطلوبی بر روند رشد و ایجاد خلاقیت کودکان می گذارند، که از پیشرفت ذهنی و کسب عوامل خلاقیت ساز در آن ها می کاهند.
چرا که محیط فیزیکی به سبب ساختار خود می تواند تعاملات و در پی آن فرآیند یادگیری را تقویت و یا تضعیف نماید. از آنجا که" تعاملات مداوم انسانها با یکدیگر و با منابع محیطی" و الگوی "یادگیرنده محوری"، جوهره نظام های آموزشی جهان امروز و فردا را شکل می بخشد، این اعتقاد وجود دارد که رویکردهای جدید، نیازمند حرکت، کار گروهی و پویایی دانش آموزان است از این رو تعریف نیازها و چگونگی سازماندهی بستری که چنین نحوه ی یادگیری، در آن قابلیت ظهور داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
هدف از تحقیق حاضر به دست آوردن ویژگی هایی است که در کودکان قبل از مقطع دبستان 3 - تا 6 سال - بر ذهن و رفتار و هم چنین ارتقا خلاقیت آن ها موثر است. در این تحقیق، از مطالعه کتابخانه ای و تلفیق نظریات مرتبط با موضوع استفاده شده است و در نهایت به اصولی از جمله: استفاده از عناصر طبیعی، انعطاف پذیری عملکردها، تحریک حس کنجکاوی کودک و مشارکت در بازی و کارهای گروهی اشاره شده است.
مقدمه
اگر با توجه به دستاوردهای مفید علم ارتباطات، آموزش و پرورش را نوعی اطلاع رسانی بدانیم، در این نگرش تعلیم و تربیت دانش آموزان، تنها تحت تاثیر کلام معلم نیست بلکه عناصر دیگری چون آموزش های غیر کلامی و رفتار غیر بیانی بیش از سایر عوامل، در انتقال پیام به فراگیران نقش دارند. بنابراین یادگیری تنها در کلاس درس اتفاق نمی افتد
این موضوع که فضاهای آموزشی بر میزان یادگیری و دیگر دستاوردهای دانش آموزان موثر است، چندین دهه مطالعات بسیاری را در حوزه های مختلف از جمله در حوزه های روانشناسی محیط در فضاهای آموزشی به خود اختصاص داده است و این اعتقاد وجود دارد که محیط های یادگیری امروز، باید از محرک های لازم برخوردار بوده تا امکان فعالیت های غیر ساکن را تسهیل نماید، چرا که اساسی ترین نیاز های نظام های آموزشی نوین، "تحرک فیزیکی و ذهنی" و " رشد روحیه اجتماعی" است
به سخن دیگر، روش یادگیری جدید در گیر این مساله است:"تعاملات پی در پی و مداوم انسانها با یکدیگرو با منابع محیطی
آغاز پرورش بسیاری از توانایی های انسان از جمله قدرت تخیل و خلاقیت در دوره کودکی می باشد. از این رو لازم است تا در مراحل آغازین رشد کودک، پرورش خلاقیت او مورد توجه قرار گیرد. از نظر فروید، منبع خلاقیت را باید در تجربیات دوره کودکی فرد یافت
ریاحی در این باره می گوید: "در سنین 4 تا 7 سالگی تخیل کودک جنبه عملی پیدا می کند
با توجه به اینکه کودکان در این مقطع سنی بیشترین زمان خود را در مهد کودک ها می گذرانند، طراحی این نوع فضاها در رشد و پرورش خلاقیت آن ها اهمیت به سزایی پیدا می کند. مدکودکه صرفاً فضایی برای بازی ونگهداری ازکودکان نیست بلکه، محیطی برای آموزش مهارت به کودکان است.آموزش هایی که کودکان در مهد کودک یاد می گیرند تأثیر به سزایی در زندگی آنان خواهد داشت. یادگیری مهارت هصرفاً ازطریق تدریس معلم نباید صورت پذیرد بلکهمعماریِ محیط باید به گونه ای باشدکه به عنوان فضای آموزش دهنده به کودک باشد
بنابراین در طول این سال ها، کودکان از محیط تأثیر بیشتری گرفته و اهمیت طراحی منحصر به فرد برای کودکان بیشتر می گردد. حال آنکه فضا های مذکور در ایران، مناسب کودکان طراحی نشده است. بیشتر مهد کودک ها در فضا های مسکونی و حتی آپارتمان ها قرار دارند که با نقاشی و رنگآمیزی، ظاهراً به محیطی کودکانه تبدیل شده اند
هدف پژوهش حاضر تبیین اصول برای طراحی فضای کودکان با تاکید بر طراحی مهد کودک می باشد. براین اساس تاثیر عوامل محیطی از جمله عناصر طبیعی و انعطاف پذیری عملکردهاو برخی صفات خلاقیت مدّ نظر می باشد. به گونه ای که از یک سو باعث برانگیخته شدن خلاقیت و کنجکاوی درون کودک گردد و از سوی دیگر زمینه ساز طراحی فضایی انعطاف پذیر گردد تا شرایط را برای هماهنگی با تغییرات مداوم نیازهای در حال تغییر آن مهیا نماید.
رواشناسی محیطی
طی بیست سال اخیر، رشته روانشناسی نیز مانند سایر رشته های علمی، به تاثیر انسان بر محیط و تاثیر متقابل محیط بر انسان، بی توجه نمانده و به یافته های علمی چشمگیری دست یافته است. برخی عقیده دارند قدمت روانشناسی محیطی به اندازه قدمت خود رشته روانشناسی است، ولی معمولا کوشش شده است برای آن تاریخچه مشخص تری بیان شود. گیفورد، اگون برونسویک و کورت لوبن از پایه گداران این رشته می باشند.
در دهه های 60 و 70، پژوهش هایی که به بررسی تاثیر متقابل" محیط و انسان" اختصاص داده می شدند، به عنوان بررسی های تخصصی رشته های " روانشناسی محیطی"، " روانشناسی زیست محیطی" یا " علوم محیط رفتاری" منتشر شدند ." گرامان" به سال 1976 برای تعریف و تحدید " روانشناسی محیطی" از عناوین دیگر، به بررسی تاریخ روانشناسی می پردازد. وی روانشناسی محیطی را مکمل"روانشناسی عمومی" فاقد محیط می داند. همچنین به عقیده وی در روانشناسی سنتی به ابعاد محیطی-فرهنگی توجه کافی نشده است و این پدیده موجب پیدایش رشته روانشناسی محیطی شده است
بنابراین تعاریف متفاوتی از روانشناسی محیطی ابراز شده است - جدول شماره . - 1 این دانش به عنوان شاخه ای از روانشناسی و زیر مجموعه ای از علوم رفتاری، به مطالعه رفتارهای انسان در رابطه با سکونت گاه یا محیط کالبدی پیرامونش می پردازد.
اگون برونسویک در سال 1943 برای نخستین بار اصطلاح روانشناسی محیط را به کار برده است. ولی "در منابع آلمانی زبان، هلپاخ 1902، نخستین پایه گذار روانشناسی محیط نامیده می شود" - مرتضوی، - 6 :1380و - اماقلی، . - 25 :1391 مطالعات اولیه بارکر 1968درباره قرارگاه رفتاری یا مکان - رفتارها در حوزه روانشناسی بوم شناختی و مطالعات سامر 1950 و آلتمن 1975 درباره فضاهای شخصی و رفتار اجتماعی، به عنوان زیربنای آن شناخته شده است
جدول شماره :1 تعاریف ارائه شده از روانشناسی محیطی توسط نظریه پردازان
بنابراین می توان از صحبت های گفته شده این چنین نتیجه گرفت:
الف - اگر این تعریف از معماری را بپذیریم که، معماری شکل دادن هدفمند به مکان زندگی انسان است، فعل معماری به دو عامل »شکل « و »زندگی« توجه دارد. اثر معماری همانند ظرف است و معمار در پی ساختن این ظرف، و آنچه در این ظرف می آید »زندگی انسان« است. نگرش به انسان در علوم رفتاری بر حسب طرز تفکر مکاتب فکری مختلف نتایج متفاوتی را در پی داشته است.
جدول شماره :2 انواع نگرش به انسان در روانشناسی محیط و علوم رفتاری
